Van Churchill in het VK tot Columbus in de VS: overal ter wereld liggen historische standbeelden onder vuur

Zondag kon u bij ons lezen dat er twee standbeelden sneuvelden tijdens protesten tegen racisme en politiegeweld. In Richmond, in de Amerikaanse staat Virginia, werd het beeld van de zuidelijke generaal Williams Carter Wickham van zijn sokkel getrokken. Wickham was tijdens de Burgeroorlog (1861-1865) een generaal van de zuidelijke Confederatie van staten die vochten voor het behoud van de slavernij. Na de oorlog speelde Wickham een belangrijke rol bij de economische wederopbouw van Virginia. (Lees verder onder de foto).

Enkele uren later belandde tijdens een andere betoging in de Engelse havenstad Bristol het standbeeld van Edward Colston in de rivier. (zie video hierboven) Colston werd eind de 17e eeuw rijk door zijn aandeel in de lucratieve handel waarbij zwarte slaven uit West-Afrika over de Atlantische Oceaan naar Engelse kolonies in de Caraïben of Noord-Amerika werden vervoerd om er te werken op katoen-, tabaks- of suikerplantages. Colston kreeg dat beeld in Bristol omdat hij met dat fortuin liefdadigheid in eigen land financierde. Het beeld is vanochtend vroeg opnieuw opgevist uit de haven. Het stadsbestuur van Bristol wil het onderbrengen in een museum. Gisteren is in Londen ook het standbeeld van Robert Milligan (1746-1809) weggehaald door het stadsbestuur. Milligan was zakenman en bezat 500 slaven op twee suikerplantages in Jamaica. 

Meer weten? Zie James Pope-Hennessy, "Sins of the Fathers, a Study of the Atlantic Slave Traders 1441-1807"

Bekijk hieronder een overzicht van verschillende beelden die in de VS en het VK worden omvergetrokken en lees voort onder de video:

De voorbije dagen zijn in de VS dan weer standbeelden van de ontdekkingsreiziger Christoffel Columbus van zijn sokkel gegooid of onthoofd. In België zijn standbeelden van koning Leopold II (1865-1909) besmeurd. De universiteiten van Leuven en van Bergen (Mons) laten beelden van die koning weghalen uit hun campus of bibliotheek. Leopold II is ook elders in ons land erg omstreden wegens wreedheden tegen de zwarte bevolking in zijn Congo Vrijstaat meer dan een eeuw geleden. (Lees verder onder de foto).

De discussie over de beelden van zuidelijke generaals en leiders in de VS en Leopold II hier woeden al langer. Veel zwarten, maar ook blanken, nemen in de VS aanstoot aan de talrijke monumenten voor generaals en leiders van de zuidelijke Confederatie en de slavernij. Anderen beweren dat die beelden dan weer een onderdeel zijn van de cultuur en identiteit van "the South" met verhitte discussies tot gevolg. Overigens staan er beelden van acht zuidelijke generaals en Jefferson Davis, de president van de zuidelijke Confederatie, in het parlementsgebouw in Washington. 

Vergeet ook niet de beroemde en indrukwekkende monumenten voor "vaders van de natie" en vroege presidenten George Washington en Thomas Jefferson in de hoofdstad Washington. Beide voorvechters van vrijheid en onafhankelijkheid bezaten plantages met slaven en toen zag (bijna) niemand de tegenstrijdigheid daarin. 

In Engeland zit de beroemde universiteit van Oxford al jaren verveeld met de Rhodes-studiebeurzen, een Rhodes-stichting en een beeld van de man aan een van de collegebouwen. Cecil Rhodes (1852-1909) wordt beschouwd als de architect van het Britse koloniale rijk in Afrika dat zich uitstrekte van Egypte tot Zuid-Afrika. Naar hem is Rhodesië, het huidige Zimbabwe, genoemd. Slavernij was toen al afgeschaft, maar Rhodes staat symbool voor imperialisme en kolonialisme. De beurzen uit zijn fortuin afkomstig van mijnen in Afrika financieren tot vandaag studenten in Oxford, maar daar woedt de discussie over al dan niet verwijderen van verwijzingen naar hem. (Lees verder onder de foto).

Een standbeeld is vrijwel altijd een eerbetoon. Die voor zuidelijke generaals in de VS werden vaak decennia na de Burgeroorlog opgericht en dan meestal in de periode van de "Jim Crow Laws" of wetten waarmee de rechten van zwarten steeds verder werden uitgehold. Critici zeggen dat die beelden niet zozeer een eerbetoon zijn aan gevallen helden, maar symbolen van de onderdrukking van zwarten. (Lees verder onder de foto).

Zondag werd in Londen ook het standbeeld van voormalig premier en oorlogsleider sir Winston Churchill besmeurd omdat hij volgens de betogers een "racist" zou zijn. Was Churchill die Europa behoedde voor het nazisme, een racist? Niet tegen Joden of andere blanke bevolkingsgroepen en Churchill had een fascinatie voor de islamitische cultuur. Tegelijk was hij echter een voorvechter van het British Empire en vond hij dat Afrikanen en Indiërs beter afwaren onder dat Britse gezag, maar dat vonden de meeste Britten toen. In Palestina en Irak liet Churchill zich ook denigrerend uit over Arabieren. De voorbije dagen is in Leeds ook een standbeeld van de Britse koningin Victoria (1837-1909) met verf beklad. Onder haar bewind kende het Britse rijk de grootste uitbreiding en omvatte het ook India.

Standbeelden zijn ook bevroren onderdelen van de tijdsgeest. Die laatste evolueert, de beelden niet. Waren Wickham, Colston, Columbus, Rhodes en Co. ooit helden, dan zijn ze dat vaak nu niet meer.

Ook in ons land worden Leopold II of Godfried van Bouillon met diens ruiterstandbeeld op het Koningsplein in Brussel nu anders bekeken dan decennia geleden. Godfried was een van de leiders van de Eerste Kruistocht waarbij in 1099 de hele bevolking van Jeruzalem werd uitgemoord: joden, moslims en christenen. (Lees verder onder de foto).

Tegelijk vertegenwoordigen beelden de geschiedenis en die kan niet herschreven worden. Columbus, Rhodes etc. zijn er nu eenmaal geweest en hebben hun stempel gedrukt, goed of slecht. Ook is de vraag waar de huidige "beeldenstorm" zal eindigen. Moet het beeld van Mahatma Gandhi bij het Britse parlement ook weg omdat beweerd wordt dat hij neerkeek op zwarten? Wellicht zal ook Nelson Mandela ooit wel eens een ongelukkige uitspraak gedaan hebben. En moet het terracottaleger van Qin Shi Huangdi in Xian weg omdat het niet enkel de eerste Chinese keizer, maar ook een van de meest moorddadige heersers ooit verheerlijkt?

In een interview met de omroep BBC waarschuwt Louise Richardson, de vicerector van de universiteit van Oxford, om de "geschiedenis niet te verbergen, dat is niet de weg naar de Verlichting". In ons 900 jaar bestaan waren vrouwen hier enkel de voorbije 100 jaar welkom, maar dat wil niet zeggen dat alles tevoren slecht was, vindt ze. Historische figuren moeten volgens haar in de context van hun tijd gezien worden. 

Een oplossing voor de discussie ligt mogelijk in het Memento Park in de Hongaarse hoofdstad Boedapest. Daar zijn tal van standbeelden van Lenin, Karl Marx en andere uit de communistische tijd in een toeristisch park bijeengebracht en in een context geplaatst. Ze blijven dus bewaard en behouden dus hun historische waarde, maar niet hun oorspronkelijke propagandadoel.

BEKIJK: Waarom is Leopold II zo controversieel?