Leopold II wankelt, maar niet overal

Het protest tegen de gewelddadige dood van de zwarte Amerikaan George Floyd doet in ons land opnieuw de discussie oplaaien over de standbeelden van Leopold II, de Belgische koning die Kongo Vrijstaat kolonialiseerde in de negentiende eeuw. De zwarte bevolking werd er massaal uitgebuit, met een tot vijf miljoen doden tot gevolg.

Op steeds meer plaatsen wordt nu gepleit om standbeelden van Leopold II uit de publieke ruimte te verwijderen. Zo haalde de KU Leuven woensdag een borstbeeld van Leopold II weg uit de universiteitsbibliotheek. De universiteit geeft daarmee gehoor aan een oproep van vijftig organisaties en individuen, waaronder een aantal van de eigen professoren, die vinden dat de KU Leuven voorop moet lopen in de strijd tegen structureel racisme.

In Brussel, Gent, Oostende en Hasselt zijn beelden van koning Leopold II de voorbije dagen beklad. In Gent wacht men het resultaat van een werkgroep af alvorens te beslissen over het weghalen van een monument. Ook de Brusselse regering zal een werkgroep inrichten die zich buigt over de standbeelden en de straatnamen die verwijzen naar Leopold II. Kortrijk en Dendermonde besloten eerder al om hun Leopold II-laan te herdopen. Ook in Sint-Niklaas zal nu een Leopold II-laan verdwijnen.

Vergeetput

Bart Tommelein (Open Vld), burgemeester van Oostende, is niet van plan om het standbeeld van Leopold II op de zeedijk te verwijderen. In plaats van het kolonialisme in de vergeetput te stoppen, wil Tommelein het in de historische context plaatsen. Dat kan met een extra monument, bijvoorbeeld, dat in de buurt van het huidige zou komen en het kolonialisme veroordeelt. De burgemeester wil daarover het gesprek aangaan met de organisatie Belgian Youth Against Racism (BYAR).

Een beeldenstorm zou in Oostende weinig uithalen, zegt Tommelein. “Leopold II heeft zijn stempel op deze stad gedrukt. Als je zijn standbeeld wil weghalen, dan moet je ook de vele monumenten, parken en wijken in vraag stellen die door hem zijn aangelegd.”

“Tommeleins idee voor zo’n tegenbeeld is niet slecht”, zegt Idesbald Goddeeris, professor koloniale geschiedenis (KU Leuven). “Maar dat wordt al jaren gezegd. Elke keer wordt zo’n protest ontmijnd met beloftes die dan nooit gerealiseerd worden.” Goddeeris verwijst naar het Lumumbaplein dat er in 2018 in Brussel kwam als de uitzondering die de regel bevestigt. “Dat is zo’n belachelijk klein stukje van een plein dat je het geen dekolonisatie van de publieke ruimte kan noemen. Misschien openen de acties van deze week eindelijk eens de ogen.”

In 2017 hing Gent een bordje bij een buste van Leopold II waarop staat dat de stad de slachtoffers van de kolonisatie betreurt. Zulke duidingsbordjes missen echter vaak hun doel. Ze zijn te genuanceerd, gebruiken wollig taalgebruik of gaan soms zelfs totaal voorbij aan de kwestie. “Het probleem van de Belgische publieke ruimte, is dat ze geen eerbetuigingen brengt aan Congolezen, slachtoffers van de kolonisatie of helden van de antikoloniale strijd”, zegt Goddeeris. “Dat is wel het geval in andere landen. De vraag om de beelden van Leopold II weg te halen, bestaat al meer dan vijftien jaar maar is altijd genegeerd. Men heeft die wonde laten etteren, met de escalatie van protest nu als gevolg.”