Van het Jubelpark tot Antwerpen-Centraal: dit is de bedenkelijke erfenis van Leopold II die hem zijn titel koning-bouwheer opleverde

Leopold II die tussen 1865 en 1909 koning der Belgen was, en in 1885 Congo-Vrijstaat wist te bemachtigen, groeide uit tot een van de grootste massamoordenaars in de geschiedenis. De vorst had die gigantische brok Centraal-Afrika kunnen kopen omdat hij de halve wereld had wijsgemaakt dat iedereen er zaken zou mogen doen. Zelf zou hij er alleen maar goed willen doen: hij zou de slavenhandel van de Arabieren bestrijden, de zwarte bevolking bekeren en wetenschappelijk onderzoek verrichten.

In werkelijkheid zou, over een periode van 35 jaar, de Congolese bevolking halveren onder het gruwelijke bewind dat de Belgische vorst er introduceert. En terwijl de Congolezen als slaven werden uitgebuit, financierde Leopold – de koning-bouwheer - in eigen land immense bouwwerken. Enkele projecten werden verwezenlijkt lang voordat de kolonie geld zou opbrengen of er zelfs sprake van een kolonie was, denk daarbij aan het Jubelpark in Brussel. Maar het station Antwerpen-Centraal, dat tussen 1899 en 1905 gebouwd werd, werd vrijwel zeker bekostigd met de opbrengst van de rubberoogst.

De bouw van het Justitiepaleis in Brussel werd reeds in 1860, vijf jaar voordat Leopold II koning werd, in gang gezet. Het prestigieuze project werd echter pas voltooid in 1883, onder koninklijke impuls, en zou zo’n 45 miljoen Belgische frank gekost hebben.

Het Jubelpark werd in 1880 aangelegd om de vijftigste verjaardag van de Belgische onafhankelijkheid te vieren. Het project werd met andere woorden in gang gezet nog voordat er sprake was van een kolonie. De indrukwekkende triomfboog in het Jubelpark werd echter pas in 1905 voltooid. 

De Tervurenlaan, die begint bij het Jubelpark en eindigt bij het AfricaMuseum, werd voltooid in 1897.

Leopold II breidde het park rondom het Kasteel van Laken flink uit terwijl hij op de troon zat. Zo liet hij in 1873 de alom bekende Koninklijke Serres bouwen: een serrecomplex van wel 2,5 hectare groot. Ook het Koninklijk Paleis van Brussel werd in opdracht van de toenmalige vorst verbouwd.

De Basiliek van Koekelberg, op de grens van Koekelberg en Ganshoren, werd tussen 1905 en 1970 gebouwd. Het initiatief kwam van Leopold II die onder de indruk was van de Sacré-Coeur in Parijs. In 1905 werd de eerste steen reeds gelegd, maar enkele jaren later liep het bouwproject vertraging op. Met het uitbreken van de Eerste en Tweede Wereldoorlog, en het verouderde ontwerp, zou het uiteindelijk tot 1970 duren voordat de bouw van de basiliek voltooid kon worden.

Het instituut de kerk in Laken heeft een rijke geschiedenis met verschillende gebouwen die er werden opgetrokken. Maar het neogotische kerkgebouw dat er nu nog steeds staat, dateert van 1854. Toen werd de eerste steen door Leopold II gelegd. In 1872 werden de werken van de Onze-Lieve-Vrouwekerk in Laken onderbroken om in 1908 op initiatief van de Belgische vorst hervat te worden.

Het voormalige Koninklijk Museum voor Midden-Afrika werd in 2018 – na een grondige renovatie die vijf jaar in beslag nam - omgedoopt tot het AfricaMuseum.

De geschiedenis van het gebouw in Tervuren – dat inmiddels deel uitmaakt van ons kunstpatrimonium – gaat terug naar 1897. Toen werd er een wereldtentoonstelling georganiseerd die al snel zou uitgroeien tot een permanent museum. De kolonie Congo mocht volgens de Belgische vorst niet ontbreken op de wereldtentoonstelling en zou zelfs centraal staan. Voor de gelegenheid werd er niet enkel een nieuw gebouw opgetrokken, er werden – eveneens in opdracht van de Belgische vorst – maar liefst 270 Congolezen per schip naar België overgebracht. Eenmaal in Tervuren werden ze als dieren tentoongesteld, terwijl ze moesten doen wat ze thuis ook deden. Zeven van de 270 Congolezen zouden nooit terugkeren naar hun thuisland. Ze stierven door de slechte weersomstandigheden en/of ziektes. Tal van andere Congolezen keerden ziek terug naar huis nadat ze nachtenlang buiten in de kou moesten slapen. Het is maar de vraag of zij de lange tocht naar huis overleefd hebben.

De tentoonstelling lokte veel nieuwsgierigen maar deed verder niet wat Leopold II gehoopt had dat ze zou doen. Plots stond de Belgische bevolking stil bij de uitbuiting en ontmenselijking van de Congolezen. Er volgde heel wat protest, ook vanuit het buitenland.

Ondanks het protest ondertekende Leopold II in 1904 de plannen voor de bouw van het huidige museum. Die plannen waren het product van de Franse architect Charles Girault, die ook de Koninklijke Gaanderijen in Oostende in opdracht van Leopold tekende. Het museum zou – oh ironie - pas een jaar na de dood van Leopold II geopend worden als Musée Colonial de Tervueren (1910).

Behalve de Koninklijke Gaanderijen werden er nog enkele gebouwen en complexen in Oostende verwezenlijkt in opdracht van de Belgische vorst. Denk daarbij aan de Koninklijke stallingen en de Sint-Petrus-en-Pauluskerk die tussen 1899 en 1905 werd gebouwd.

Tot slot telt ook Antwerpen enkele aandenkens aan de koning-bouwheer. Het huidige stationsgebouw van het Centraal Station werd gebouwd tussen 1899 en 1905. Bij de opening zou Leopold II teleurgesteld zijn over de grootte van het station en noemde hij het “une petite belle gare”.

Daarnaast zijn ook het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten (gebouwd tussen 1884 en 1890) en de Antwerpse Zoo (geopend in 1843) verwezenlijkingen waartoe Leopold II de opdracht heeft gegeven.

Lees ook: Leopold II bleek naast koning, massamoordenaar ook nog pedofiel te zijn: hoe hard hij ook onder vuur lag, hij kwam er een leven lang mee weg (+)