Moeten standbeelden van Leopold II weg? Dit denken Antwerpen, Gent, Oostende, Brussel, Hasselt en Sint-Truiden

Leopold II en het schrikbewind dat hij voerde in Congo toen het nog zijn privébezit was waren zelfs in zijn tijd al omstreden. Nu overal ter wereld protestacties gevoerd worden onder het motto "Black Lives Matter", naar aanleiding van de dood van George Floyd in Minnesota, rijst de vraag of de standbeelden van Leopold II in onze Vlaamse steden kunnen blijven staan.

In het Antwerpse district Ekeren stond tot voor kort een standbeeld van koning Leopold II. Het beeld is weggehaald nadat het zwaar beschadigd werd. Het is het oudste beeld van Leopold II in België, maar ook het enige beeld van hem in Antwerpen in de publieke ruimte.

Al maanden voor de huidige "Black Lives Matter"-protesten had het district plannen om het plein in 2023 opnieuw aan te leggen. En daarbij zou er wellicht geen plaats meer zijn voor het beeld, zegt burgemeester Bart de Wever (N-VA).

"Wat er met het beeld zal gebeuren weet ik nog niet", vertelt De Wever aan VRT NWS. "Het zal wellicht niet terug naar Ekeren gaan. We zullen daar een andere oplossing voor moeten vinden, misschien in een museale context waarbij je ook de juiste duiding kan geven over wie Leopold II juist geweest is en wat zijn rol is geweest in Congo."

Lees verder onder het interview met burgemeester Bart De Wever over het standbeeld van Leopold II:

In de Antwerpse deelgemeente Wilrijk staat ook nog een omstreden beeld van pater Constant De Deken die als missionaris naar Congo ging.

Bart De Wever: “Daar gaat het vooral om de iconografie van het beeld. Dat is een bepaalde afbeelding van de zwarte en de blanke die vandaag niemand nog zou maken, maar die natuurlijk een getuigenis is van een artistieke impressie die in de tijd dat zo’n beeld werd gemaakt perfect normaal was."

“Wij bekijken dat nu door een andere bril. En dat is natuurlijk interessant, om ons verschillend wereldperspectief en mensbeeld te duiden. En te zeggen: wat vroeger voor iedereen normaal was, is dat vandaag niet meer. Dat is eigenlijk educatie, en daar moeten we eens goed over nadenken. En dat hebben we al gedaan, er zijn al duidingen aangebracht bij bepaalde dingen om een goed begrip aan te kweken of dat we dat in dit geval niet best zouden doen.”

“Ik ben er geen fan van om alles uit het verleden wat ondertussen wordt heroverwogen uit het publiek domein te verwijderen, want dan moet je eens goed nadenken waar je dan precies eindigt. Want er is hier heel veel gebeurd, van de Spaanse furie over de komst van Napoleon tot de massamoord van Julius Caesar. Als je dat allemaal in rekening gaat brengen en iedere pagina die naar een slechte periode in ons verleden verwijst uit het straatbeeld gaat halen, dan vraag ik mij af wat er nog overblijft.”

“Een ernstig debat is aangewezen. Emoties kunnen hoog oplaaien maar je moet je hoofd koel houden zelfs als je hart kookt. Leopold II is in mijn ogen een bijzonder geval omdat hij ook al in zijn eigen tijd werd beschouwd als iemand die veel boter op het hoofd had. Congo was zijn persoonlijk domein, hij heeft daar een schrikbewind gevoerd uit winstbejag en het is niet zo dat we dat pas 150 jaar later correct percipiëren.” 

“Men wist dat toen al, dat hij een van de ergste figuren was in een tijd waarin het kolonialisme hoogtij vierde. Dus dat is een ander paar mouwen in mijn ogen. Maar om nu te zeggen dat we nu op twee weken op een golf van emotie heel ons publiek domein gaan herzien en politiek correct maken, dat heeft in mijn ogen geen enkele zin. Het is ook niet nuttig denk ik.”

In Gent staat er in het Zuidpark een buste van Leopold II. En er is ook nog een straatnaam: de Leopold II-laan. Al sinds november vorig jaar heeft Gent een groep mensen van verschillende origine samengebracht om advies te geven.

"Het debat leeft - gelukkig wat ons betreft – al langer in Gent", zegt schepen van Milieu, Klimaat, Wonen en Noord-Zuid Tine Heyse (Groen). "We hebben beslist om met mensen van verschillende origine – uiteraard ook met mensen van Afrikaanse origine - samen een participatie-project op te zetten. Zij hebben ook beslist om dat wat ruimer te trekken. Om het ook over het dekoloniseren van het onderwijs te hebben."

"Maar er is uiteraard ook debat over wat zich in het openbaar domein bevindt. Er zijn al een paar vergaderingen geweest. Normaal was er een eindvergadering in mei. Corona heeft daar een stokje voor gestoken, maar in september komen wij opnieuw samen. Dus wij verwachten begin van het najaar aanbevelingen."

Ook in Gent wordt gepleit voor een rustig debat. Tine Heyse: “Het lijkt me nogal logisch dat we die aanbevelingen eerst afwachten. Het zou anders niet netjes zijn naar die groep die er nu al veel tijd in gestoken heeft om het debat goed te voeren. Maar dat wij voor dekoloniseren kiezen dat is op zich zeker duidelijk.”

Beluister hieronder het gesprek met de Gentse schepen Tine Heyse: 

Ook in Oostende staat een standbeeld van Leopold II, op de zeedijk. Burgemeester Bart Tommelein (Open VLD) liet enkele dagen geleden al verstaan dat hij er niet aan denkt om het weg te halen omdat Leopold II ondanks zijn dubieuze koloniale rol ook een belangrijke rol heeft gespeeld bij de urbanisatie van Oostende.

In het Brussels Hoofdstedelijk Gewest is staatssecretaris voor Stedenbouw Pascal Smet (one.brussels - SP.A) bereid om de standbeelden van Leopold II op zijn grondgebied te verwijderen áls een werkgroep beslist dat dit beter is. Dat zei hij dinsdag in "De wereld vandaag" op Radio 1.

"We gaan dat debat voeren met de Congolese Brusselaars, met Belgen en met experten", zei Smet. Hij gaat de Brusselse regering voorstellen om een werkgroep op te richten. "Als het resultaat is dat het standbeeld weg moet, zal ik de vergunning afleveren om het beeld te verwijderen..

Smet vindt ook dat er in Brussel een memoriaal voor de dekolonisatie moet komen. "Want als je die standbeelden zou wegnemen, verdwijnt elke herinnering eraan."

De standbeelden van Leopold II in Hasselt en Sint-Truiden worden voorlopig niet verwijderd.  In Hasselt werd de discussie over het standbeeld door het vorige bestuur al eens gevoerd. In 2018 werd een verduidelijkend bord naast het standbeeld gezet.

Ook volgens huidig burgemeester Steven Vandeput (N-VA) wordt het probleem niet opgelost door het standbeeld te verwijderen. "De waarheid heeft zijn rechten: het standbeeld is een monument voor de Hasselaren die actief geweest zijn in Congo. Leopold II is daar inderdaad geen goed uithangbord voor", aldus Vandeput. "We moeten er echter blijven aan herinnerd worden en we mogen het nooit vergeten. Educatie is veel belangrijker dan een symbolenstrijd."

In Sint-Truiden heeft het monument van Leopold II enkele rode tranen uit papier gekregen. Bovendien wil oppositiepartij SP.A de Leopold II-straat van naam wijzigen, maar een naamsverandering komt er voorlopig niet. Wel komt er een bord met extra duiding en context.

"Straatnamen weerspiegelen onze geschiedenis. In de Belgische geschiedenis zitten een aantal passages die vandaag de dag niet meer door de beugel zouden kunnen, en die onder andere met koning Leopold II geassocieerd worden. We mogen die geschiedenis evenwel niet vergeten", reageert burgemeester Veerle Heeren (CD&V). "Op die manier herinnert het verleden ons eraan dat de toekomst er anders moet uitzien."

Bekijk hier het debat in "De afspraak" over de standbeelden van Leopold II met Nozizwe Dube (coördinator van het diversiteitsplatform UNDIVIDED) en CD&V-voorzitter Joachim Coens: