Veel genezen coronapatiënten hebben nog maanden ernstige klachten: ‘De polio van deze generatie’

Wereldwijd zijn miljoenen patiënten van een corona-infectie genezen maar daarmee zijn ze lang niet altijd van het virus af. Gemiddelde hersteltijd twee tot zes weken, schreef de Wereldgezondheidsorganisatie eind februari, maar inmiddels is duidelijk dat het virus patiënten maanden na de infectie nog in zijn greep kan houden, met restverschijnselen die het hele lichaam kunnen treffen.

Extreme vermoeidheid, hoofdpijn, ademnood, maagklachten, pijn op de borst, geheugenverlies, concentratieproblemen: de eerste medische analyses uit China en de rapportages van patiënten zelf duiden op een scala aan klachten nadat het virus is uitgewoed. Niet verwonderlijk, zeggen artsen, gezien de slooptocht door het lichaam, langs longen, bloedvaten en het immuunsysteem. En zo onvoorspelbaar als de ziekte verloopt, zo grillig is ook het natraject: wie milde klachten heeft gehad kan zomaar maanden last houden, wie ernstig ziek is geweest, kan probleemloos opknappen.  

“Ik dacht dat ik beter was”, schreef de Britse hoogleraar infectieziekten Paul Garner vorige maand in vakblad the BMJ, nadat hij thuis zeven weken had geworsteld met corona. Maar na één yogalesje was hij drie dagen gevloerd. Op zijn verhaal kwamen honderden reacties. Steeds duidelijker wordt dat ook patiënten die niet in het ziekenhuis zijn opgenomen maandenlang kunnen kampen met hardnekkige en terugkerende klachten, terwijl ze voorheen fit en gezond waren. De Facebookgroep die Nederlandse en Belgische patiënten hebben opgezet telt inmiddels twaalfduizend leden.

‘De polio van deze generatie’

“Covid-19 is de polio van deze generatie”, twitterde de Britse arts en hoogleraar Nicholas Hart onlangs, verwijzend naar de ernstige infectieziekte die tot verlammingen kan leiden: ook heel veel coronapatiënten zullen langdurige fysieke, cognitieve en psychologische gevolgen van het virus ondervinden, aldus Hart, een van de artsen die Boris Johnson op de intensive care behandelden.

Hoeveel patiënten last zullen houden van restverschijnselen is nog onduidelijk: artsen beginnen de gevolgen nu pas in kaart te brengen. Van intensive care-patiënten is bekend dat zij daar vaak langdurige gezondheidsklachten aan overhouden, door spierverlies en longschade. Die longproblemen zullen ook bij veel andere patiënten gaan opspelen, vermoedt longarts Monique Reijers van het Radboudumc in Nijmegen. In haar ziekenhuis zijn de eerste ex-patiënten al op controle geweest, van haar Brabantse collega’s hoort ze welke stroom zij nu te verwerken hebben. Het is niet ondenkbaar dat duizenden officieel genezen verklaarde covid-patiënten in meer of mindere mate schade aan hun longen overhouden, zegt Reijers. Door de infectie kunnen daar een soort littekens ontstaan waardoor het meer moeite kost om adem te halen.

Immuunsysteem blijvend veranderd

Houvast bieden vooralsnog alleen de studies die zijn gedaan bij patiënten die sars overleefden, dat andere coronavirus dat begin deze eeuw bijna 800 sterfgevallen veroorzaakte. Daaruit blijkt dat twaalf jaar na de infectie sommige patiënten nog altijd kampen met longproblemen. Twee derde van de overlevenden had in de tussentijd een nieuwe longontsteking opgelopen, ex-patiënten waren bovendien veel vaker verkouden dan gemiddeld.

Het lijkt erop dat het coronavirus het immuunsysteem blijvend herprogrammeert, zegt hoogleraar immunologie Huub Savelkoul (Wageningen Universiteit): het stofje dat in het lichaam het eerste alarmsignaal afgeeft, wordt minder aangemaakt waardoor de afweerreactie trager op gang komt. Die programmeerfout duikt vermoedelijk weer op, zegt Savelkoul, als een ex-patiënt met een ander coronavirus te maken krijgt, wat het grotere risico op nieuwe infecties kan verklaren. Een derde van alle verkoudheden wordt door een coronavirus veroorzaakt.

Lichtpuntje

Longarts Reijers maakt zich zorgen, zegt ze: “Dit virus heeft ons de afgelopen maanden voor grote verrassingen gesteld, de ziekteverschijnselen waren zo opmerkelijk dat we onze inzichten steeds hebben moeten bijstellen. Ik ben er niet gerust op dat het herstel bij iedereen probleemloos zal verlopen.” Zo veroorzaakte Covid-19 bij 30 tot 40 procent van de intensive care-patiënten stollingsproblemen, bloedproppen die soms ernstige gevolgen hadden in de vorm van bijvoorbeeld beroertes of een longembolie. 

Er zijn ook ex-patiënten bij wie het op hol geslagen immuunsysteem orgaanschade teweeg heeft gebracht. Om al die gevolgen te inventariseren moeten longartsen gaan samenwerken met paramedici en artsen uit andere vakgebieden, zegt Reijers die samen met collega’s een leidraad heeft geschreven over de nazorg voor Covid-19-patiënten.

Een lichtpuntje is er wel: onderzoek onder 71 ex-sars-patiënten die vijftien jaar waren gevolgd (allemaal Chinese artsen en verpleegkundigen die het virus tijdens hun werk hadden opgelopen) laat zien dat hun longfunctie door de jaren heen was verbeterd. Vooral de eerste twee jaar zijn cruciaal, zo blijkt uit de data die drie maanden geleden in vakblad Nature werden gepubliceerd.

“Dit virus is zo nieuw dat niemand nog weet hoeveel patiënten er op termijn schade aan zullen overhouden”, zegt Reijers. “Ik heb groot vertrouwen in de herstelkracht van het lichaam. Maar ik vrees dat het niet bij iedereen helemaal goed gaat komen.”