Onderzoek bewijst dat praktijktests op de huurmarkt werken: ‘Waar is Vlaanderen bang voor?’

Kandidaat-huurders met een vreemde naam hebben in Gent nu bijna evenveel kans om via e-mail te worden uitgenodigd voor een plaatsbezoek als kandidaten met een klassieke Belgische naam. Deze opmerkelijke conclusie van onderzoekers Pieter-Paul Verhaeghe en Abel Ghekiere (VUB), die vijf jaar praktijktests in Gent evalueerden, zet het politieke debat rond het invoeren van deze tests in gans Vlaanderen op scherp.

Meerderheidspartijen N-VA, CD&V en Open Vld keurden woensdagavond een resolutie goed waarin ze pleiten voor “een onafhankelijk en academisch monitoringsysteem” dat discriminatie in kaart brengt. In eerdere teksten was er nog sprake van het woord praktijktest, maar deze term bleek in de definitieve versie van de resolutie geschrapt. Te beladen, zo valt te horen in politieke kringen.

Dat er íéts moet gebeuren, staat vast. Afgelopen weekend kwamen duizenden Belgen op straat om zich te verzetten tegen discriminatie en racisme, ook op de huur- en de arbeidsmarkt. Alleen wil de ene partij verder gaan dan de andere. Hamvraag daarbij is of discriminerende verhuurders en werkgevers enkel worden gesensibiliseerd, dan wel of zij effectief een sanctie krijgen.

Flauw afkooksel

Volgens de resolutie moeten de parketten “de nodige aandacht schenken aan discriminatie, en racisme actief vervolgen”. Daarmee is het volgens Open Vld-parlementslid Sihame El Kaouakibi duidelijk dat het parket de opdracht krijgt om te vervolgen, “waardoor de weg naar praktijktests openligt”. Maar de oppositie spreekt van een flauw afkooksel, dat zo vaag is dat het geen enkele zekerheid op sancties biedt.

Uit een nieuwe studie van de VUB blijkt dat praktijktests wel degelijk effect hebben. In Gent, de stad die ze in 2015 als eerste invoerde op de woningmarkt, bleek oorspronkelijk 26 procent van de makelaars te discrimineren op basis van afkomst. In 2019 was dat gedaald naar 14 procent. “Bij de makelaars die al minstens vijf jaar actief zijn in Gent, en die dus proactief getest werden, is dat amper 8 procent”, zegt professor Verhaeghe.

Daarbij komt een onverwacht neveneffect, dat Verhaeghe ronduit spectaculair noemt. Hoewel alleen professionele makelaars gecontroleerd werden, is er sprake van een spill-overeffect bij particuliere verhuurders. Terwijl zij oorspronkelijk in 47 procent van hun huuradvertenties discrimineerden, was dit in 2019 gezakt naar amper 21 procent. “Dat betekent dat het algemene klimaat in Gent veranderd is”, aldus de professor.

Belangrijke nuance: deze positieve effecten werden tijdens de eerste fase van het verhuurproces gemeten, op het moment waarop iemand wordt uitgenodigd voor een plaatsbezoek. Dat zegt weinig over de rest van het proces. Zo hebben de onderzoekers aanwijzingen dat de discriminatie deels verschoven kan zijn naar een latere fase, waarop de verhuurder beslist wie uiteindelijk het pand mag betrekken. 

Tijdverspilling

Toen de onderzoekers zich bij makelaars voordeden als verhuurders die enkel aan niet-vreemdelingen wilden verhuren, kregen ze vaak het antwoord dat dat wettelijk niet mocht, maar dat hun vraag wel gehoord werd. “Een deel van de makelaars zal dus wellicht kandidaten van vreemde origine uitnodigen, om hen vervolgens toch te discrimineren”, denkt Verhaeghe. In dat geval is een plaatsbezoek gewoon tijdverspilling.

Niettemin blijft het globale effect positief, concluderen de onderzoekers. Hun advies: breid de controle uit naar heel Vlaanderen, en ook naar particuliere huurders. En zorg ervoor dat zij gesanctioneerd worden. “Het is niet onmogelijk”, zegt Verhaeghe, die had gehoopt dat de Vlaamse resolutie al iets meer in die richting zou wijzen. Nu vindt hij ze te vaag. “Waar is Vlaanderen bang voor?”

Hoever Vlaanderen effectief wil gaan in de strijd tegen discriminatie, zal vanmiddag duidelijk worden. Vlaams minister van Samenleven Bart Somers (Open Vld) zal dan een aantal actieplannen rond discriminatie op de woning- en huurmarkt uit de doeken doen.