Nieuwe verkiezingen: soloslim, abondance of open miserie die niks verandert?

Niets is wat het lijkt in de echoput van de Wetstraat. Achter elke publieke verklaring gaat een gecodeerde boodschap schuil die bedoeld is voor de tegenstrever of de potentiële bondgenoot. Sinds het mislukken van de vorige poging om de PS en de N-VA op één lijn te krijgen, vlak na de lockdown op 13 maart, regent het verklaringen die ons allemaal moeten doen geloven dat door de coronacrisis iets fundamenteels is veranderd. Quod non (wat niet waar is, red.). Maar een regeringsvorming is gebonden aan strikte rituelen. Het eindspel wordt de komende weken gespeeld. De verschillende protagonisten (hoofdrolspelers, red.) moeten nu tonen dat ze bereid zijn tot een Groot Compromis. Anders lijken verkiezingen onafwendbaar. Maar wat zullen die veranderen?

De opvallendste nieuwigheid van de voorbije weken is de "snuffelronde" van PS-voorzitter Paul Magnette en zijn Vlaamse collega Conner Rousseau van de SP.A. Zij voerden gesprekken met alle partijen, behalve Vlaams Belang en de PVDA. Bedoeling was om "convergenties" (het naar elkaar toegroeien, red.) te zoeken, iets wat informateur Johan Vande Lanotte (SP.A) (samen met Didier Reynders (MR)) probeerde vlak na de verkiezingen. Heel wat partijkopstukken met wie het rode duo gesproken heeft, vragen zich af wat precies de bedoeling was? Een eindrapport van hun gesprekken hebben ze nog niet gezien. Wel verklaarde zowel Magnette als Rousseau aan hun partijbureau dat volgens hen de centrum-linkse Vivaldi-coalitie (een samengaan van de socialisten, de liberalen, de groenen en de christendemocraten, maar zonder de N-VA, red.) dood is.

Ook de manier waarop de gesprekken werden geframed wekt wrevel op. Aanvankelijk was afgesproken dat ze in de luwte zouden plaatsvinden, maar zowel Rousseau als Magnette maakte er een mediatiek circus van. De ene publieke verklaring volgde op de andere en Magnette verscheen voor het eerst sinds de verkiezingen ook in de Vlaamse media. De boodschap was duidelijk: de socialisten zijn de grootste familie, they call the shots. Magnette vatte het bondig samen op "De zevende dag": er is geen meerderheid mogelijk zonder de PS, wel eentje zonder de N-VA. Als voorzitter Bart De Wever wil meebesturen, zal hij toegevingen moeten doen.

Bekijk het gesprek met Paul Magnette in "De zevende dag" van 7 juni 2020 (en lees voort onder de video):

Iedereen in de Wetstraat voelt wel aan dat de N-VA (na de desastreuze peilingen) staat te springen om mee te regeren. Een oppositiekuur naast Vlaams Belang, is geen optie. De Wever is ook aangeschoten wild, na zijn tamelijk hysterische uitbarstingen in maart, toen Magnette een pril akkoord tussen de N-VA en de PS onder druk van de MR en de radicale eigen achterban opblies.

Zowel Magnette als Rousseau hoopt dat De Wever in deze coronatijden ook wat water in de neoliberale wijn zal doen. Een begroting in evenwicht is niet meer aan de orde, besparingen in de sociale zekerheid al helemaal niet. Als de socialisten dan ook nog een paar communautaire toegevingen doen en (nog) wat strenger zijn tegen vluchtelingen en arbeidsmigranten, kan er misschien common ground (een gemeenschappelijke basis, red.) gevonden worden tussen de twee aartsvijanden.

De defenestratie (iemand buitenspel zetten, red.) van FGTB-voorzitter Robert Vertenueil mag dan al lijken op een verstrenging van het standpunt van de socialistische vakbond, er is ook een andere lezing mogelijk. De FGTB  zal de strijd aanbinden tegen elke regering die sociale voorzieningen zou afbreken, maar of ze zich nog langer zal verzetten tegen een nieuwe staatshervorming, is minder zeker. De nieuwe voorzitter Thierry Bodson, staat bekend als een regionalist.  

De snuffelronde van Magnette en Rousseau moest ook dienen om de groenen er definitief af te rijden. De socialistische voorzitters kunnen hun handen in onschuld wassen. Zij wijzen naar Open VLD en CD&V. Die zouden niet bereid zijn om de N-VA te lossen, wat onherroepelijk het einde van Vivaldi betekent.

Magnette zoekt al lang een elegante manier om Ecolo te "dumpen". Het ontbreken van een heldere strategie om dat te doen was in maart al een van de redenen waarom de formatie toen mislukte. Als de PS kiest voor de N-VA moet Magnette kunnen aantonen dat er geen andere keuze is. Anders zal zijn achterban hem kaltstellen (uitschakelen, red.).

Als hij zijn hart zou volgen, zou Magnette wel kiezen voor een coalitie met de groenen. Dat ligt anders bij Rousseau. Die weigert niet alleen elk gesprek met de PVDA, maar ook met Groen. Het was Magnette die Rousseau meenam naar de gesprekken met Groen, ook om ervoor te zorgen dat hij geen cavalier seul zou spelen (op eigen houtje zou handelen, red.).

Rousseau zit volledig op de koers van Steve Stevaert (die van 2003 tot 2005 voorzitter van de SP.A was, red.). Die wilde ten tijde van paars-groen (Verhofstadt I, 1999-2003) Agalev (zoals Groen vroeger heette) opslorpen. De Vlaamse socialisten en ecologisten zijn al een hele tijd (deels) communicerende vaten bij verkiezingen. Wellicht rekent Rousseau erop dat hij een paar procent van de groenen kan afsnoepen. Bij de laatste peiling was daar vooralsnog niets van te merken.

Zijn (niet-geplande maar niet mis te verstane) uitspraken over hoofddoeken in De Standaard (“Als je alcohol kunt verbieden tot zestien jaar, waarom dan niet ook de hoofddoek op school?”) doen vermoeden dat hij het water tussen zijn partij en groen (over het migratiethema) zo breed mogelijk wil houden. Ook het verzet tegen de lage-emissiezones in de steden dient één doel: het verschil tussen rood en groen affirmeren (bevestigen, red.) tegenover de achterban en de publieke opinie.

Zelfs in de eindfase van de regeringsonderhandelingen (en die lijkt nu toch ingezet) blijft het wachten op… inhoud. De PS en de SP.A presenteerden ambitieuze relanceplannen voor het postcoronatijdperk. Die kosten vele tientallen miljarden euro. Hoe die te rijmen vallen met een coalitie met liberalen en de N-VA is niet duidelijk. Bovendien deelt de PS de afkeer van de groenen niet met de SP.A. Sterker nog: bij Open VLD, CD&V en de N-VA gelooft men maar weinig van de opening die Magnette maakt naar de N-VA. Daar vermoedt men dat Magnette aanstuurt op een mislukking van die gesprekken om dan uiteindelijk toch CD&V en Open VLD overstag te laten gaan. De wortel voor de neus van Alexander De Croo moet hem recht naar "de 16" (de ambtswoning van de premier van België, red.) leiden. 

Ondertussen heeft ons land een volwaardige regering en die neemt maatregelen, dankzij gedoogsteun van een deel van de oppositie. De volmachten lopen op hun einde, maar die bleken de voorbije weken ook niet echt nodig. Het parlement werkte verder en rond elk thema werden er ad-hoccoalities (coalities rond een bepaald dossier, red.) gevormd, een beetje zoals in het Europees Parlement. Zo valt het op dat de groenen en CD&V het uitstekend met elkaar kunnen vinden om sociale maatregelen (in de zorg, het ouderschapsverlof, het verhogen van de steun aan OCMW’s) door te voeren. De rechtste partijen (inclusief Vlaams Belang) smeedden dan weer een front om… F-16’s naar Syrië te sturen.

Soms zijn de dingen ook niet zoals ze lijken. De linkse partijen krijgen vaak het verwijt (ook in de Wetstraatpers) dat ze een gat in hun hand hebben en al te kwistig overheidsgeld zouden gebruiken om de coronacrisis aan te pakken. Een blik op de beslissingen van vorige vrijdag (toen de superkern verschillende relancemaatregelen voorstelde, red.), toont toch iets anders.

De maatregelen die door Alexander De Croo (Open VLD) werden voorgesteld (de verlaging van de btw in de horeca en het uitstel van betaling van btw of vennootschapsbelasting voor bedrijven) zijn goed voor een prijskaartje van 760 miljoen euro. Daarbij is iedereen het erover eens dat een btw-verlaging voor de horeca vooral de brouwers ten goede zal komen en niet de cafébazen. Een peperduur "borrelnootje" voor de liberale achterban, dus.

De "groene" maatregel die alom verguisd werd (een gratis tienrittenkaart op de trein voor iedereen) kost… niks. Het is ook een maatregel die het openbaar vervoer moet stimuleren, iets wat in Duitsland een evidentie is. De kritiek van Sophie Dutordoir (de topvrouw van de NMBS, red.) op de maategel is strategisch erg verstandig. Zij was niet betrokken bij de beslissing (een fout van haar voogdijminister François Bellot (MR)) en zij hoopt uiteraard op een verhoging van de dotatie voor de spoorwegmaatschappij. 

Het wordt de komende dagen interessant om te zien hoe vaak CD&V (minister van Werk Nathalie Muylle) en de groenen elkaar zullen vinden bij de stemmingen rond nieuwe (sociale) relancevoorstellen. De christelijke arbeidersbeweging beweging.net voedt zowel de christendemocraten als de groenen met voorstellen rond brugpensioen, arbeidsduurvermindering en tijdskrediet. 

Sinds het aantreden van Joachim Coens (als voorzitter van CD&V, red.) lijkt er sleet te komen op het mystieke huwelijk tussen CD&V en de N-VA. Coens herhaalt overal de mantra dat alle maatregelen duurzaam, sociaal én ecologisch moeten zijn én dat we “anders moeten gaan leven”. Hij weet dat zijn partij incontournable (nodig, red.) is voor een Vivaldi-coalitie.

Hoe het zal uitdraaien zal de komende weken moeten blijken. Fundamenteel is er sinds de verkiezingen van 26 mei 2019 niks veranderd in de strategische posities van de verschillende partijen. Wat vooral opvalt is de hopeloze verdeeldheid van de Vlaamse linkerzijde. De SP.A bestuurt in Zelzate wel met de PVDA, maar respecteert een cordon sanitaire rond die partij. Sterker nog: het breidt het cordon de facto ook uit tot Groen. Bij de N-VA wordt regelmatig geflirt met het idee om een meerderheid met Vlaams Belang te vormen (al lijkt dit vooral spierballengerol). In Vlaanderen gebruikt de linkerzijde die strategie niet. Er is nochtans nog weinig "communistisch" en "ondemocratisch" aan het PVDA-programma van vandaag. Die keuze staat in contrast met de PS die wél (zij het pro forma) onderhandelde met de PTB na de verkiezingen. 

Wat is de volgende stap? Niemand die het weet. Er wordt naar premier Sophie Wilmès (MR) gekeken om de leiding te nemen van de onderhandelingen, best met Vlaams minister-president Jan Jambon (N-VA) en Waals minister-president Elio Di Rupo (PS) als secondanten. Wilmès zal zich echter niet willen verliezen in oeverloze besprekingen als er geen uitzicht is op een akkoord. Officieel blijft zij inzetten op een regering van nationale unie (met de tien partijen die haar regering vandaag steunen). Maar dat betekent dat haar voorzitter George-Louis Bouchez aan een half dozijn van zijn ministers een C4 moet sturen.

Nieuwe verkiezingen dan maar? De socialisten zijn er niet bang van. Rousseau leeft op een wolk en is alomtegenwoordig in de media. Groen is zo goed als onzichtbaar en zou wel eens kunnen stagneren of misschien licht verlies kunnen incasseren. Voor CD&V en Open VLD lijkt het vooruitzicht op verkiezingen een nachtmerrie en ook bij de N-VA zouden ze kunnen leiden tot een diepe crisis in de partij wanneer zou blijken dat er dit keer wél een meerderheid mogelijk is met Vlaams Belang. 

Maar er zijn nog wetten en praktische bezwaren waarmee de kaartspelers van de Wetstraat rekening moeten houden in hun spelletje kleurenwies: nieuwe Vlaamse verkiezingen zijn pas mogelijk in 2024. Een nieuwe Vlaamse regering kan worden gevormd, maar dan wel op basis van de huidige krachtsverhoudingen. Vlaams Belang en de N-VA komen daarbij niet aan een meerderheid.

Op federaal niveau zijn vervroegde verkiezingen wel mogelijk. Als Vlaams Belang en de N-VA in Vlaanderen een meerderheid zouden halen, dan laat het vervolg zich raden: de andere Vlaamse partijen vormen dan meteen een regering met de Franstalige partijen. Zonder Vlaamse meerderheid. De N-VA belandt dan zeker in de oppositie.

Als "nieuwe verkiezingen" de ultieme troefkaart zijn voor sommigen in de Wetstraat, dan lijkt "open miserie" (geen enkele slag halen) een realistischer perspectief dan solo(slim) of abondance (alle slagen halen, alleen of met anderen).