Tijd voor excuses wegens koloniale verleden? En wie spreekt ze uit: regering of koning? Dit vinden de Vlaamse partijen

60 jaar na de onafhankelijkheid van Congo heeft België zich nog niet geëxcuseerd voor zijn koloniale verleden. Vorig jaar sprak toenmalig premier Charles Michel (MR) in de Kamer wel verontschuldigingen uit voor de manier waarop ons land metissen (halfbloedkinderen) heeft behandeld tijdens de koloniale periode.

Maar algemene excuses voor de koloniale wreedheden in Congo heeft ons land nog nooit uitgesproken, de regering noch het koningshuis, ook niet na de oproep van een expertengroep van de Verenigde Naties.

Moeten die excuses nu wel of niet uitgesproken worden? Het is zeker niet de eerste keer dat de discussie daarover gevoerd wordt (ze haalt overigens ook de buitenlandse pers). Nu de antiracismebetogingen in de Verenigde Staten - na de dood van de zwarte Amerikaan George Floyd - uitgemond zijn in een "beeldenstorm" tegen slavendrijvers en koloniale heersers, laait ze opnieuw op.

CD&V-voorzitter Joachim Coens sprak zich deze keer als eerste uit. In "De afspraak" liet hij gisteravond verstaan dat het tijd is dat de Belgische overheid en het koningshuis "in het reine komen" met het koloniale verleden. Excuses zouden dus aangewezen zijn. Coens vindt de 60e verjaardag van de Congolese onafhankelijkheid bovendien "inderdaad een mooi moment".

Volgens de CD&V-voorzitter is koning Filip ook "de meest aangewezen persoon" om te erkennen dat het Belgische koloniale verleden "op sommige facetten een probleem is geweest". Maar elke uitspraak van de koning moet wel gedekt worden door de regering, benadrukt hij. "Dus dat moet daar ook aangekaart worden."

Bekijk hier het fragment uit "De afspraak":

De N-VA verwijst voor haar standpunt naar een interview dat voorzitter Bart De Wever vorig jaar gaf in "De zevende dag", waar de partij nog altijd achter staat. Een historisch pardon voor de wreedheden is zeker aan de orde, zei De Wever toen, "want er zijn ontzettend veel mensen vermoord voor geld". "Je moet een collectief oordeel durven uitspreken: hoe hebben wij ons als gemeenschap gedragen in de geschiedenis? En daar moet je rekenschap voor geven."

Wie die excuses moet uitspreken, is voor de N-VA redelijk helder: "Als je over het koloniaal verleden spreekt, dan denk ik dat je onvermijdelijk naar de figuur van het staatshoofd zult moeten kijken. De figuur van Leopold II, dat is onmiskenbaar. Ook in de eigen tijd werd hij al veroordeeld. Als daar een historisch pardon moet uitgesproken worden, dan denk ik dat we ter hoogte van het staatshoofd moeten kijken om dit uit te spreken", zei De Wever toen.

Bekijk het gesprek met Bart De Wever in "De zevende dag" van 17/2/2019:

Ook Open VLD vindt dat "we in het reine moeten komen met het verleden, om met open blik aan de toekomst te werken". "België moet zijn verleden recht in de ogen kijken, ook de zwarte bladzijden zoals de wandaden in Congo." De liberalen vinden dat hierover een "grondig onderzoek, dialoog en debat" gevoerd moeten worden. "In onze samenleving, alsook met Congolezen."

"Uit dat proces en debat moeten we conclusies trekken, bijvoorbeeld over de rol van het onderwijs en musea, de plaats van standbeelden in onze samenleving maar zeker ook over een eventueel historisch pardon aan Congo en de Congolezen", vindt Open VLD.

Voor Vlaams Belang kunnen excuses, maar die mogen zeker niet door de Belgische regering worden uitgesproken. Want die regering vertegenwoordigt de bevolking en het is niet de Belgische bevolking die Congo heeft gekoloniseerd, stelt de partij, "laat staan de Vlaamse bevolking". Excuses vanwege de regering zouden dan ook "even gratuit als misplaatst" zijn.

Dat een partij die naar Vlaamse onafhankelijkheid streeft en het Belgische koningshuis wil afschaffen, naar dat koningshuis wijst om eventuele excuses aan te bieden, mag dan ook niet verrassen: "Wij voelen ons ook niet geroepen om ons te excuseren voor de pedoseksuele wandaden die Leopold II heeft verricht. De Vrijstaat Congo was een privaat project van Leopold II, dus als iemand zich moet excuseren, zijn het de erfgenamen van Leopold II, het Belgische koningshuis dus", vindt Vlaams Belang.

Los van de discussie of er excuses moeten komen, is het voor Vlaams Belang "evenwel duidelijk dat de misdaden die daar op grote schaal zijn gepleegd verschrikkelijk waren". "De ravage die werd aangericht heeft aan ontelbaar veel mensen het leven gekost. De huidige beeldenstorm die plaatsvindt, zal deze misdaden echter niet weggommen. Er zijn goeie en slechte passages in onze geschiedenis, maar het blijft onze geschiedenis, en zelfs Leopold II valt hieronder. Wel zou het goed zijn om zijn misdrijven beter te duiden, ook bij de standbeelden en ander erfgoed die we vandaag nog van de man hebben. Dat kan bijvoorbeeld door plakkaatjes."

De SP.A vindt dat België zijn excuses moet aanbieden voor de gruwel die aangericht is in de voormalige Belgische kolonie. We kunnen daar niet langer mee talmen, zei voorzitter Conner Rousseau vanmorgen in het radionieuws. "Op een moment dat heel wat mensen zich verzamelen om een positief signaal te geven tegen onderdrukking en tegen racisme, lijkt het mij een uitgelezen kans om onze excuses aan te bieden als land." Ook Rousseau verwijst naar de 60e verjaardag van de onafhankelijkheid  van Congo.

Wie die uitspreekt, maakt niet uit voor Rousseau: "Dat kan door de regering of door de koning, dat komt eigenlijk een beetje op hetzelfde neer."

Groen vindt dat ons land "absoluut zijn verantwoordelijkheid moet nemen" voor wat in het verleden in Congo is gebeurd. "Een officiële veroordeling of zelfs een officieel rapport over de rol van België, is er nog nooit geweest."

De partij wil daarom "vanuit het parlement aan wetenschappers vragen om aanbevelingen te doen over hoe we dit proces, om de geschiedenis recht in de ogen te kijken, zullen aanvangen". Daarna kunnen "met heel de samenleving de nodige stappen" gezet worden.

"Verontschuldigingen kunnen daar deel van uitmaken", zegt Groen, maar die zijn niet genoeg, vindt de partij. "Het gaat veel verder dan dat. Het gaat ook over het restitutiebeleid (eventuele terugbetaling of vergoeding, nvdr.), de dekolonisering van de openbare ruimte en onderwijs over de koloniale geschiedenis, om er enkele te noemen."

Ook voor de PVDA moet er meer gebeuren dan excuses aanbieden. "Excuses volstaan niet. Het is hoog tijd dat de regering én het koningshuis de koloniale misdaden erkennen en veroordelen. En daar daden aan verbinden", stelt de partij.

En die daden moeten er als volgt uitzien: "Het is nu het moment om de standbeelden van Leopold II in de openbare ruimte, die het kolonialisme verheerlijken, weg te halen of te vervangen door een kunstwerk dat de misdaden van het kolonialisme en het verzet ertegen in de verf zet. Leopold II was een massamoordenaar met minstens 3 miljoen doden op zijn geweten, de menselijke tol van de koloniale uitbuiting."

Maar de PVDA trekt de dsicussie door: "Bovendien moeten we eindelijk structurele maatregelen nemen tegen het racisme in de samenleving. Praktijktesten om te beginnen, om discriminatie op de huur- en arbeidsmarkt aan te pakken."

In de loop van de namiddag liet Kamervoorzitter Patrick Dewael (Open VLD) alvast weten een "waarheidscommissie" te willen opstarten. Hij zal daarover volgende week woensdag overleg plegen met de Kamerfracties, laat hij in een Tweet weten.

Bekijk hier een bijhorende reportage uit "Het Journaal": Verscheidene intenties voor Belgische excuses aan Congo, maar nooit bekrachtigd, een overzicht