Koninklijk mea culpa voor Congo niet voor meteen

Eind deze maand viert Congo de zestigste verjaardag van de onafhankelijkheid. Filip was uitgenodigd om in Kinshasa de festiviteiten bij te wonen, maar de coronacrisis gooit roet in het eten. Een Belgische delegatie sturen lijkt daardoor niet aan de orde. Mocht het bezoek toch zijn doorgegaan, is het nog maar de vraag of Filip ginds verontschuldigingen zou aanbieden. Iets wat delicaat ligt, niet alleen wegens de familiebanden: Leopold II is de oom van de overgrootvader van de huidige koning.  Alles wat de vorst zegt, moet gedekt zijn door de federale regering. De tijdelijke regering Wilmès II regeert met volmachten inzake de bestrijding van het coronavirus, over het koloniaal verleden “is nog geen definitief standpunt ingenomen”, klinkt het in Le Soir. Zonder groen licht van de regering, gebeurt er niets.

Ook “het ontbreken van een historische consensus”, bemoeilijkt een Belgisch mea culpa. ULB-historicus Vincent Dujardin bijvoorbeeld stelt in Le Soir dat “de analyse over de verantwoordelijkheid van Leopold II niet helemaal voltooid is.” 

Lees ook: Dewael wil met een waarheidscommissie debat over koloniaal verleden

Volgens historicus Idesbald Goddeeris (KU Leuven) staat het vast dat Leopold II zich in de Congo-Vrijstaat (eind negentiende eeuw zijn privébezit) zich mateloos verrijkte en daarvoor een extreem gewelddadige maatschappij installeerde. Volgens Goddeeris liggen officiële excuses bijzonder moeilijk “uit vrees dat er dan ook meteen een eis komt tot herstelbetalingen”. Iets wat de entourage van de koning beseft. Excuses moeten “op het juiste moment, onder de juiste omstandigheden, en zonder dat deze verkeerd geïnterpreteerd kunnen worden”, ving Le Soir op uit bronnen binnen het Paleis. Niet overhaast te werk gaan, zeker niet in het huidige klimaat, en wachten totdat de sereniteit is teruggekeerd, lijkt het credo.

Afrikakenner en VRT-journalist Peter Verlinden vindt excuses niet op zijn plaats. “De Belgische staat had in die periode geen enkele politieke of juridische verantwoordelijkheid voor wat er zich afspeelde in het rijk van koning Leopold II. De vorst was de soeverein over Congo-Vrijstaat zonder enige controle door de Belgische regering of het parlement, noch de Belgische justitie”, schrijft hij in zijn nieuwe boek ‘Zwarte Trots, Witte Schaamte - Over Kolonisatie en Racisme’. 

Verlinden meent dat koning Filip het volste recht heeft om de verantwoordelijkheid voor het wangedrag van een eedere vorst af te wijzen. “Precies zoals van kinderen van een collaborateur ook niet verwacht mag worden dat zij zich zouden verontschuldigen voor de handelingen van hun vader of grootvader”, luidt het in Knack.

Filip heeft allicht momenteel andere katjes te geselen. Zijn jongere broer Laurent (56) doet zijn reputatie van ongeleid projectiel alle eer aan en neemt zowaar de verdediging van Leopold II op zich. De tweede koning der Belgen is nooit in de Congo-Vrijstaat geweest en kon dus geen misstanden begaan hebben, beargumenteert Laurent. “Hij is nooit in Congo geweest. Ik zie dus absoluut niet in hoe hij de mensen daar zou kunnen hebben laten lijden. Het is belangrijk dat dat ook eens gezegd wordt.”

Niet Leopold II, die de Congo-Vrijstaat in 1885 met instemming van andere westerse koloniale machten wist te verwerven, maar diens ondergeschikten waren volgens Laurent schuldig aan de goed gedocumenteerde gruwelijkheden die daar plaatsvonden. “U moet weten dat er veel mensen voor hem werkten. Zij hebben echt misbruiken gepleegd. Het is dus niet zo dat Leopold II dat allemaal zelf heeft gedaan.” Op Twitter wordt brandhout gemaakt van deze argumentatie, waarbij vergelijkingen worden getrokken met Adolf Hitler. Die was ook nooit in de concentratiekampen geweest, dus zou volgens de logica van Laurent daar ook niet verantwoordelijk voor zijn geweest.

- Prins Laurent verdedigt beleid van koning Leopold II: “Hij heeft ook heel veel voor ons land gedaan”

- Leopold II bleek naast koning, massamoordenaar ook nog pedofiel te zijn: hoe hard hij ook onder vuur lag, hij kwam er een leven lang mee weg (+)

- Van het Jubelpark tot Antwerpen-Centraal: dit is de bedenkelijke erfenis van Leopold II die hem zijn titel koning-bouwheer opleverde

- Zwarte bladzijde van kolonialisme komt in eindtermen: “We moeten gevoelig verleden durven aankaarten om heden beter te begrijpen” (+)