Vlaanderen wil de asfalt-afvalberg verkleinen en daarom worden wegen steeds vaker aangelegd met gerecycleerd asfalt. Aannemers mogen tot 50 procent afgeschraapt asfalt hergebruiken zolang dat geen teer bevat. Teerhoudend asfalt is kankerverwekkend als het wordt verhit. Maar ook bij het verwarmen van niet teerhoudend asfalt komen gevaarlijke stoffen vrij. De steentjes in asfalt kleven aan elkaar met bitumen, een duur product dat gemaakt wordt uit ruwe aardolie. Wanneer die bitumen worden verhit om het asfalt weer vloeibaar te maken, komen er Vluchtige Organische Stoffen (VOS) en Polycyclische Aromatische Koolwaterstoffen (PAKs) vrij en één ding is zeker: gezond zijn die niet.

Er zijn 19 asfaltcentrales in Vlaanderen omdat asfalt warm op de werf moet geleverd worden. Op verschillende plekken zorgen die asfaltcentrales voor geurhinder. Johan Declerck, voorzitter van het actiecomité in Grimbergen én chemicus, heeft zich vastgebeten in de zaak. In 2017 werden er in de buurt van de centrale in Grimbergen door de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) benzeenwaarden vastgesteld met pieken tot 10,28 microgram per kubieke meter, terwijl de gemiddelde luchtkwaliteitsnorm op 5 microgram per kubieke meter ligt. In Heusden-Zolder zijn er al jaren klachten over de asfaltcentrale in Viversel van de firma APL (Asfalt Productie Limburg) aan het Albertkanaal. De onaangename geur zorgt voor onvrede bij de buren in een woonwijk aan de overkant. Mensen krijgen ook vaak hoofdpijn van de lucht. De klachten zijn begonnen in 2014. Op dat moment schakelde de oude asfaltfabriek over op het verwerken van goedkoper recyclage-asfalt. In 2019 kwamen er 151 meldingen binnen bij de gemeente Heusden-Zolder en 159 bij de Vlaamse afdeling Handhaving en dat terwijl de asfaltcentrale stilligt in het winterseizoen.

Geurhinder

Na aanhoudende klachten onderzoekt de firma Olfascan op 7 april 2016 twee stalen tijdens de productie met recuperatie-asfalt en twee stalen met gewoon asfalt van de fabriek in Heusden-Zolder. Uit de resultaten blijkt dat de geuremissie in ieder geval significant hoger ligt bij de productie met recyclage-asfalt.

“Als we de Nederlandse normen zouden hanteren, mocht geen enkele fabriek recyclage-asfalt gebruiken” Johan Declerck Chemicus en voorzitter actiecomité Grimbergen

Maar hoe zit het met de gezondheidseffecten? Volgens milieuambtenaar Raf Vandenborn heeft de gemeente een studie laten uitvoeren over de luchtkwaliteit in Viversel. Er werd onderzoek gedaan naar fijn stof, zware metalen, PAKs en Vluchtige Organische Stoffen (VOS). Onderzoekers van onderzoeksinstituut VITO noteerden een verhoogde zinkconcentratie en licht verhoogde waarden voor tolueen en benzeen. Het is voor de onderzoekers geen uitgemaakte zaak dat ze van de fabriek komen. De wind bleek op het moment van het onderzoek slechts 50 procent uit de overheersende windrichting te waaien.

Johan Declerck zegt dat de situatie rond asfalt in Vlaanderen erger is dan de Vlaamse overheid laat uitschijnen. “In Nederland maken ze een onderscheid tussen VOS en PAKs bij de metingen waardoor de normen veel strenger zijn.” VOS zijn kankerverwekkend. PAKs ontstaan door verbranding. Ze komen voor als fijn stof in de lucht en kunnen kankerverwekkend zijn en DNA-schade veroorzaken. “In Vlaanderen worden die twee groepen samen gemeten als Totaal Organisch Koolstofgehalte (TOC). Moest Vlaanderen de Nederlandse normen hanteren dan zou geen enkele Vlaamse centrale recyclage-asfalt kunnen gebruiken.”

“Zonder nabehandeling van de afgassen schiet de uitstoot van giftige stoffen omhoog bij het gebruik van geschraapt asfalt van 1,5 kg/uur tot 4,5 kg/uur. De centrale van Grimbergen zit met een uitstoot die minstens tienmaal hoger is dan de Nederlandse norm. Die van Heusden-Zolder zelfs 20 keer hoger. De uitstoot zal vrij laag zijn bij een asfaltcentrale zonder asfaltgranulaat, maar stookt zo’n centrale granulaat zonder nabehandeling van de uitstoot, dan ontstaan er problemen door de bitumendampen. Het is bewezen uit studies in Grimbergen dat het TOC-gehalte bij het produceren van granulaat omhoogschiet van 20 mg naar vlot 150 à 250 mg/Nm³. Dat is een vertienvoudiging. Geen enkele Vlaamse asfaltcentrale kan nu gezond werken.”

Door de strengere normen in Nederland werken de asfaltfabrieken daar met nieuwere technieken zoals het verwarmen van recuperatie-asfalt met een warme luchtgenerator. Daardoor daalt de uitstoot sterk. Maar dat vraagt miljoenen aan investeringen. Het asfalt zou dan duurder kunnen worden voor de grootste opdrachtgevers van wegenwerken en dat zijn… de verschillende overheden van dit land.

Experiment

Een experiment dat APL op 12 oktober 2018 zelf doet, staaft de bewering van Declerck dat het moeilijk is om met gebruik van recyclage-asfalt onder de norm te blijven. In het verslag lezen we dat er rond 10 uur gestart wordt met het stoken van gewoon asfalt. Als er wordt overgeschakeld naar geschraapt asfalt schiet de uitstoot van TOC ruim boven de 150 mg/Nm³. “De Vlarem-norm voor asfaltcentrales laat voor TOC maximaal 100 mg/Nm3 toe”, zegt Declerck. “Helaas geven de meetrapporten zelden aan of er met gewoon asfalt of recyclage-asfalt wordt gewerkt. Vandaar onze dringende vraag voor representatieve metingen en transparante rapporteringen. Vlaanderen is daar te laks in.”

Een aantal fabrieken - zoals die van Heusden-Zolder - passen de actieve koolmethode toe. Kooldeeltjes absorberen de giftige stoffen. Die methode lijkt te werken, maar is niet verplicht. Actief kool kost rond de 2,06 euro per kilo. Ook voor de afvoer naar een containerpark wordt tot 0,50 euro per kilo betaald. Duur dus.

Volgens professor-toxicoloog Jan Tytgat (KU Leuven) zijn er in de meetresultaten van de schouw in Heusden-Zolder piekmomenten te zien waarbij er een overschrijding wordt vastgesteld voor koolmonoxide en benzeen. “Ik zie geen direct risico voor de volksgezondheid, maar toch zou er beter geen uitstoot zijn van CO, fijn stof, TOC, VOC en PAKs van asfaltfabrieken.”

De wet

“Veel Vlaamse asfaltfabrieken zijn te verouderd om veilig te werken met recyclage-asfalt”, vindt het buurtcomité in Heusden-Zolder. De fabriek is 20 jaar oud. Het enige wat ze kunnen doen is werken met lapmiddelen. Omdat de wetgeving hen tot niets dwingt, voelen ze ook niet de noodzaak om grote investeringen te doen.”

Het zijn de asfaltcentrales die zelf firma’s moeten inhuren om driemaandelijks metingen te doen. Ze bepalen ook de werkomstandigheden van de metingen. Af en toe laat de Vlaamse afdeling Handhaving een steekproef doen bij asfaltfabrieken. Op 25 mei 2018 staat er in een rapport over de asfaltcentrale in Heusden-Zolder wel één keer een duidelijke verwijzing naar een meting met én zonder asfaltgranulaat. Uit die meting blijkt dat de emissiegrenswaarden van 100 mg/Nm³ voor TOC ruim overschreden worden tijdens de productie met geschraapt asfalt. Er wordt meer dan 12 kg/ per uur de lucht ingeblazen. Bovendien schieten de waarden voor het kankerverwekkende benzeen en tolueen de hoogte in.

“De waarheid is dat er eigenlijk geen veilige ondergrens is voor Vluchtige Organische Stoffen”, vindt Johan Declerck. “De uitstoot van dit soort stoffen is mee verantwoordelijk voor duizenden vroegtijdige overlijdens in Europa. Nochtans is het voor asfaltcentrales perfect mogelijk om de uitstoot naar aanvaardbare normen te brengen. Volgens een VITO-rapport kan het gebruik van 25 procent gerecycleerde asfalt al een kostenbesparing opleveren van 1,1 tot 1,4 miljoen euro opleveren. Dat zouden asfaltfabrieken kunnen gebruik om te investeren in nieuwe technieken. Maar het is duidelijk dat Vlaanderen die ambitie niet heeft. We krijgen zelfs de indruk dat de bevoegde diensten bewust niet mee werken aan een verbetering.”

En die indruk krijgen wij ook. Eén jaar later komt de dienst Handhaving opnieuw langs op het bedrijf voor een meting. Tijdens die meting blijven alle waarden onder de normen, maar dit keer wordt nergens gewag gemaakt van het feit of ze nu gebeurd zijn tijdens de productie van recyclage-asfalt of met nieuw asfalt. Ook opmerkelijk, de inspecteur die de zaak opvolgt voor de Dienst Handhaving, komt 24 keer ter plekke voor een geurtest, maar tijdens één op de drie bezoeken is het bedrijf niet in productie en drie keer waait de wind uit de verkeerde richting.

Geurmaskering

Sinds 2017 probeert het bedrijf de geurproblematiek onder controle te krijgen. Zo werkt het, op advies van een geurexpert, met het geurmaskerende middel O-Scent. Iets dat de provincie Vlaams-Brabant in Grimbergen heeft verboden. “Geurmaskerende technieken verdoezelen de problematiek waardoor bewoners niet meer weten dat ze giftige stoffen inademen. Ze bestrijden een symptoom, niet de ziekte”, zegt Johan Declerck.

Volgens de milieudienst van Heusden-Zolder behoort de technische fiche van O-Scent tot het fabrieksgeheim, maar we kunnen ze toch bemachtigen. “Paniek is niet nodig, maar ik zou toch oppassen met grote hoeveelheden triethanolamine, één van de stoffen die in dit product zit”, concludeert toxicoloog Jan Tytgat na het bekijken van de fiche. “Die stof komt voor in cosmeticaproducten, maar het gebruik ervan neemt daar af omdat inademing of inslikken voor irritatie van de mond en keel zorgt en kan leiden tot misselijkheid. De stof wordt ingedeeld als niet te klasseren als kankerverwekkend voor de mens omdat er nog niet voldoende onderzoek naar is gebeurd. Het kan echter in combinatie met nitroserende stoffen - zoals roet bijvoorbeeld - wel kankerverwekkend zijn. Ook het bestanddeel di-ethanolamine is kankerverwekkend.”

Tering naar de nering

Pas sinds vorig jaar heeft de overheid het gebruik van teerhoudend asfalt in de onderlaag van wegen afgeschaft omdat het kankerverwekkend is bij verhitting. “De wegenbouwer controleert met boringen of er nog teer in het asfalt zit”, zegt Dirk Lacaeyse van Copro dat steekproeven doet bij de asfaltcentrales. “Aan de ingang van de asfaltcentrale is er nog een eenvoudige controle met een spuitbus PAK-detector. Zit er teer in het asfalt dan kleurt dat geel.”

Het gebruik van teerhoudend asfalt is sinds de jaren 80 verboden, maar tot mei 2019 mocht er wel nog teerhoudend asfalt koud verwerkt worden in de onderlaag bij de aanleg van wegen. Dat beleid zorgde ervoor dat het teerprobleem gewoon vooruitgeschoven werd in de tijd. Er is zelfs even een bloeiende handel geweest waarbij teerhoudend buitenlands asfalt in onze funderingen terechtkwam. “Het meeste teerhoudend asfalt is ondertussen weg, maar in de kleeflaag van het asfalt kan zich nog teer bevinden. Dat is zeer moeilijk om te detecteren”, geeft Lacaeyse toe.

De Vlaamse Milieu Maatschappij (VMM) waarschuwt daarom voor het gebruik van een te hoog percentage aan geschraapt asfalt. “Het teergehalte van het recyclage-asfalt is moeilijk met zekerheid te bepalen. Daarom is het nuttig om het gebruik ervan te beperken. De sterke schommelingen in het teergehalte kunnen zorgen voor verhoogde PAK-emissies en geurhinder in de omgeving”, rapporteert de VMM. Hoewel de overheid tot 50 procent geschraapt asfalt toelaat, raadt de VMM daarom aan om de productie met recyclageasfalt te beperken tot 30 procent van de totale productie.

Maar de afbouw van de productie met recyclageasfalt tot 30 procent zou in Heusden-Zolder een kostprijsverhoging tot gevolg hebben tot 600.000 euro per jaar voor de twee grootste klanten van de asfaltfabriek waarmee ze gelieerd is, namelijk Grizaco en Colas Noord. Bovendien voorziet de fabriek de helft van de werven in onze provincie van asfalt. Ondanks negatieve adviezen van de gemeente Heusden-Zolder, de Provinciale Omgevingscommissie en de Vlaamse Milieumaatschappij veegt Vlaams minister van Omgeving Koen Van den Heuvel de door de provincie opgelegd productiebeperking tot 30 procent asfaltgranulaat van tafel in 2019. De verplichting om tegen de winter van 2020-2021 een systeem met indirecte verwarming van asfalt te installeren, blijft wel behouden. Het systeem zou voor 30 procent minder uitstoot moeten zorgen.