Bill Gates: ‘Ik denk dat niemand al zoveel levens heeft gered als ik’

Bill Gates (63) draagt geen autogordel. We scheuren nochtans met een rotvaart door de straten van Addis Abeba, de hoofdstad van Ethiopië, begeleid door een militaire escorte – de trottoirs zijn leeg en zelfs de riolen zijn gecontroleerd. Zijn medewerkers hebben het niet opgemerkt, of ze weten dat ze tegen hem niet over een autogordel moeten zeuren, dus ik besloot om hem ook niet om te gorden. De miljardair kijkt niet door het raampje naar buiten: hij somt de hele rit lang feiten en cijfers op, en legt uit hoeveel meer levens hij nog zou kunnen redden op dit continent.

De Afrikaanse leiders zijn in Ethiopië bijeengekomen voor topoverleg van de Afrikaanse Unie. Voor het hoofdkwartier schuiven witte Land Rovers met ‘VVIP’-stickers en nationale vlaggetjes op de motorkap in een lange rij aan om de presidenten en premiers af te zetten, al dan niet behangen met medailles en borduursels. Lijfwachten spieden in het rond, fotografen schreeuwen, de elite van het hele continent staat opeengepakt op de trappen van het imposante gebouw. Fanfares spelen, vrouwen dansen en 54 vlaggen wapperen in de droge hitte. En dan komt Bill Gates aan, gekleed in een onopvallende trui met V-hals en op makkelijke instappers, en iedereen verdringt zich om hem te begroeten.

Bill Gates is de eerste westerse niet-politicus die op uitnodiging van de Afrikaanse Unie niet één maar twee speeches komt geven. De op één na rijkste man ter wereld is nu ongeveer 89 miljard euro waard, méér dan het bruto binnenlands product van meerdere Afrikaanse landen samen. Hij wordt in Afrika gezien als een onbaatzuchtige adviseur, eerder dan een westerse weldoener of blanke redder die zijn schuldgevoel om zijn immense fortuin wil sussen. Paul Kagame, de president van Rwanda en voorzitter van de conferentie, vertelde me: “We hebben geen nood aan blanken die ons even komen zeggen wat we verkeerd hebben gedaan. Meneer Gates wil onze gezondheidszorg en onze IT-infrastructuur verbeteren. Ieder van ons zou hem in huis willen halen.”

Ik heb Bill Gates een week eerder al ontmoet in zijn hoofdkwartier in Londen om het over Afrika te hebben. Hij is er al in de jaren 90 met zijn vrouw Melinda (54) geweest: toen ze verloofd waren heeft ze hem gedwongen op safari te gaan naar Kenia.

Bill Gates: “Ik haatte vakantie en was evenmin dol op dieren. Maar in het Masai-dorp waar we verbleven, werd ik me bewust van het gigantische verschil tussen onze technologische wereld en het dorpsleven in Afrika met zijn eigen kleine en grote problemen.

“Melinda noch ik had behoefte aan een plezierboot en we zouden kort na die safari onze intrek nemen in ons huis in Seattle (dat geschat wordt op 114 miljoen euro, red.). Dus besloten we daar en toen om andere mensen te helpen en hebben we de Bill & Melinda Gates Foundation opgericht, met de steun van mijn vriend en bridgepartner Warren Buffett (beleggersgoeroe en op drie na rijkste mens ter wereld, red.). Hij springt nog geregeld binnen voor een etentje, hij doet daarna mee de vaat en checkt tussendoor hoe zijn geld wordt besteed.”

Uw vrouw en u hebben naar schatting tien miljoen overlijdens weten te voorkomen door jullie samenwerking met GAVI, de internationale vaccinalliantie, en nog eens 27 miljoen via het Global Fund, dat aids, tuberculose en malaria uit de wereld wil helpen.

“Ik ben nogal competitief ingesteld, zoals je weet, en ik denk niet dat iemand anders al meer levens heeft gered. (lacht)

“Serieus: vaccins zijn zo goedkoop en zo doeltreffend, en ze bestaan al jaren, maar ze raken niet altijd op de juiste plaats. Ik denk niet dat het internet de wereld zal redden, evenmin als zelfrijdende auto’s of toeristische uitstapjes in de ruimte, maar je kunt het wel doen door ziekten uit te roeien. Daarom heb ik de focus in mijn leven verlegd.

“Het gaat ook breder: in Davos ben ik aan de praat geraakt met producenten van bouillonblokjes. Het is niet zo moeilijk om daar voedingssupplementen aan toe te voegen, en op die manier kun je op een heel goedkope manier de gezondheid van de armste gezinnen in Afrika sterk verbeteren, want bouillonblokjes worden daar veel gebruikt.”

VLOED AAN MIGRANTEN

In Ethiopië bezoek ik eerst twee klinieken waar de Bill & Melinda Gates Foundation de geneesmiddelen en de vaccins voor heeft betaald en praat er met de hulpverleners. Gates had erbij kunnen zijn, maar hij wil niet hengelen naar dankbaarheid, selfies voor zijn 47 miljoen volgers op Twitter of vertederende fotoshoots met ingeënte baby’s. Hij werkt liever door, maar is daarna wel te vinden voor een babbel.

Afrika komt vooral in het nieuws als er meelijwekkende weesjes met grote ogen te zien zijn, of als hulpprojecten geplaagd worden door corruptie.

“Mensen willen spectaculaire verhalen: die worden gretiger gelezen dan het verhaal dat we miljoenen levens redden. Als ik in een rivier spring en een kind van de verdrinkingsdood red, zou dat veel meer aandacht krijgen. Het irriteert me mateloos, meer kan ik er niet over zeggen.”

Uw vrouw bespeelt anders moeiteloos de media. Toen ik haar vorig jaar mocht interviewen, praatte ze vrolijk over haar seksleven om het belang van geboortebeperking te benadrukken.

“(droog) Zelf zou ik het niet gedaan hebben, maar ik denk niet alleen in termen van data en cijfers, ik kan óók getroffen worden door de ellende van mensen. Als we zitten te luisteren naar een vrouw die haar lichaam verkoopt omdat ze haar kinderen anders niet te eten kan geven, raakt dat me diep.”

Huilt u weleens?

“Dat gebeurt, ja. Als ik een pakkend verhaal hoor of naar een film kijk, zal ik wellicht sneller dan iemand anders een traan wegpinken. Toen ik onlangs A Gentleman in Moscow van Amor Towles las en honderd pagina’s verder zat dan Melinda, begon ik te huilen. ‘O, nee!’, riep ze uit. ‘Er is toch niemand gestorven, hè?’ (lacht)

“Maar emotioneel zijn is eigenlijk niet zo nuttig. Zie je me al mensen knuffelen als ik ze heb geholpen? Er zijn zeven miljard mensen op aarde en ik heb maar 24 uur in een dag – ik kan niet iedereen opzoeken en vragen wat er fout gaat. Ik vind het best interessant om met groepjes vrouwen in een afgelegen dorpje in India te praten, maar wat ik moet doen, leer ik vooral uit statistieken. Wereldwijd sterven er elk jaar zes miljoen kinderen vóór ze 5 jaar oud zijn. Met vaccinatieprogramma’s kun je dat sterftecijfer makkelijk herleiden tot drie miljoen per jaar. Het zou minder kosten dan wat mensen aan hondenbrokken uitgeven, of aan medicijnen tegen haaruitval.”

Toen u zich inzette voor vaccinatieprogramma’s in Zuidoost-Azië en Afrika, kreeg u van rijke vrienden op feestjes weleens de vraag voor de voeten geworpen of dat een goed idee was.

“Zij redeneerden dat we op den duur met een tekort aan grondstoffen en voedsel te kampen krijgen als er meer mensen in leven blijven. Maar wij stelden vast dat ouders juist mínder kinderen krijgen als ze zien dat die een erg grote overlevingskans hebben. Plots beseffen ze dat het zeer waarschijnlijk is dat minstens één kind voor hen zal kunnen zorgen als ze zelf oud zijn.

“Het klinkt paradoxaal, maar als je de kindersterfte in Afrika kunt terugdringen, rem je tegelijk de bevolkingsgroei af. Zo konden we de regeringen overtuigen om malaria en polio te bestrijden. Zelfs als je die ziekten overleeft, ontwikkelen je hersenen en je lichaam zich niet optimaal, en zeker niet wanneer je niet genoeg te eten hebt. Wist je trouwens dat de gemiddelde Chinees in 1990 een stuk kleiner was dan de gemiddelde westerling? Nauwelijks dertig jaar later zijn ze iets gróter: dat is vooruitgang.”

Volgens sommigen komt er een vloedgolf van ambitieuze immigranten op het Westen af als u het leven van de Afrikanen verbetert.

“Dat klopt. Straatarme mensen verhuizen zelden, tenzij in extreme omstandigheden, zoals oorlog of hongersnood. In de Syrische burgeroorlog zijn de dokters, advocaten en architecten als eersten op de vlucht geslagen. Op korte termijn zijn het vooral de beter opgeleiden die lange afstanden kunnen afleggen en elders een nieuw leven kunnen opbouwen.

“Als je ongewenste immigratie wilt voorkomen, moet je ervoor zorgen dat het Afrikaanse continent aantrekkelijk genoeg wordt voor de bewoners om er hun kinderen groot te brengen. En we moeten daar snel werk van maken: er leven nu ongeveer één miljard mensen, maar demografen voorspellen dat dat er tegen 2100 vier miljard zullen zijn. En vijf van ’s werelds grootste steden zul je op dit continent vinden.”

Sommige mensen willen wel geld doneren voor hulpprojecten, maar vaak hebben ze het gevoel dat het niet op de juiste plaats belandt.

“Dat is een groot misverstand. Kijk alleen al naar de levensverwachting of de geletterdheid. In de jaren 80 kon 20 procent van de Afrikanen lezen en schrijven, nu is dat 75 procent. En in de jaren 70 gingen er drie keer zoveel kinderen dood. De meeste mensen weten gewoon niets over het continent. Voor alles is er een oplossing, zodra je een stabiele omgeving hebt kunnen creëren.”

We stappen in de auto voor het galadiner, waar Bill Gates als eregast tussen twee presidenten zal zitten, maar de muziek zo luid staat dat hij hen amper kan horen. Na afloop zou hij graag willen gaan slapen, maar hij wacht nog op een rustig moment om Cyril Ramaphosa, de president van Zuid-Afrika, te kunnen spreken. Dat lukt ook – het land ligt hem na aan het hart, en ook Nelson Mandela was een vriend van hem. Daarna kan hij eindelijk naar het hotel – hij heeft behoefte aan negen uur slaap per etmaal, zegt hij.

Ligt u nooit ergens wakker van?

“De gedachte aan een onbeheersbare pandemie baart me geregeld zorgen. Honderd jaar geleden raasde de Spaanse griep over de hele wereld en maakte ze miljoenen slachtoffers. Vandaag reizen mensen veel meer, dus een virus zoals het coronavirus kan zich veel sneller verspreiden.”

TE WEINIG BELASTINGEN

De volgende ochtend spreekt Bill Gates de Afrikaanse staatshoofden en regeringsleiders toe, en daarna luistert hij urenlang beleefd naar de ellenlange speeches van anderen. Hij probeert hen niet te bekeren tot een religie of doctrine, hij is gewoon een technocraat die wil uitvissen waar de storingen en de zwakke plekken zitten, net zoals hij vroeger bij Microsoft heeft gedaan.

De leiders hangen aan uw lippen, maar weinig superrijken doen hetzelfde als u. Ervaart u dat niet als een mislukking?

“Wanneer de ene veel geeft, vraag je je af waarom de anderen dat niet doen. Maar zoiets moet je vrijwillig doen.

“Weet je, ik heb zelf meer dan 9 miljard euro aan belastingen betaald. Maar eigenlijk had dat veel meer moeten zijn. Ik heb alle regels nageleefd, hoor, maak je geen zorgen. Maar eigenlijk is dat niet oké. De rijken worden steeds rijker, maar hun liefdadigheid neemt niet evenredig toe. Op mijn 31ste was ik ’s werelds jongste selfmade miljardair. Nu zeggen mensen: ‘Moeten we eigenlijk wel miljardairs hebben?’”

Heeft dat te maken met de opkomst van het populisme, denkt u?

“(knikt) Trump, de brexit, de gele hesjes: dat is alleen maar te verklaren doordat hele bevolkingsgroepen zich achteruitgesteld en niet gerespecteerd voelen. Na de financieel-economische crisis van 2008 is niemand veroordeeld en enkele rijken werden zelfs rijker, terwijl alle anderen zwaar hebben afgezien. Een hele generatie populistische politici wakkert nationalistische en xenofobe gevoelens aan, zowel aan extreemlinkse als extreemrechtse zijde. Ze hebben geen oog voor de ongelofelijke voordelen die de Europese Unie biedt.”

Zijn de superrijken zich wel bewust van de woede die ze uitlokken?

“(lacht) Ik zie nu en dan een aantal van hen, en we zijn niet allemaal even goede vrienden.

“Maar goed, er heerst ook erg veel negativiteit tegenover regeringen en experts, en ik vind het eigenlijk niet logisch. Ik ben obsessief optimistisch, ik geloof dat de wereld in sneltempo beter wordt op ongeveer elk vlak. Was jij liever twintig jaar geleden een vrouw op de werkvloer geweest? Zouden andersgeaarden twintig jaar willen terugkeren in de tijd? Ik denk het niet. Ik zie dat als een onmiskenbare vooruitgang. We zullen ooit alzheimer kunnen genezen, we pakken obesitas en diabetes aan. Kinderen drinken nu al minder frisdrank. Ze hebben op latere leeftijd seks en tienermeisjes worden minder vaak zwanger.”

Uw drie kinderen, Jennifer (22), Rory (19) en Phoebe (16), reizen soms mee met jullie.

“Inderdaad, en ik heb ze al meegenomen naar sloppenwijken waar ze zelf nooit naartoe gegaan zouden zijn. Als we ergens naartoe gaan, verwacht ik dat ze cijfers over het bnp en de bevolking opzoeken. Ik geef hun ook statistieken en stel dan vragen. Ik breng hun bij hoe ze aandacht moeten hebben voor landen die ik boeiend vind.

“Ze beseffen goed genoeg hoeveel geluk ze hebben – en dan heb ik het niet over geld, want ze zullen elk 10 miljoen dollar (9 miljoen euro, red.) erven, de rest geven we weg – maar wel over het feit dat ze degelijk onderwijs kunnen genieten, met inspirerende volwassenen kunnen spreken en toegang hebben tot het internet, anders dan ik destijds. Je zult mij geen kwaad woord horen vertellen over de virtuele wereld, ook niet als ouder. Ik benijd mijn kinderen. Rory zoekt bijvoorbeeld online een gerechtelijke uitspraak op over een dossier, en bij de maaltijd weet hij er dan veel meer over dan ik. Dát is macht. Ze maken ook playlists voor mij, en er zijn de voordelen van sociale netwerken. Oké, je kunt op die manier ook mensen en groepen aanvallen, maar weegt dat op tegen het voordeel dat families met elkaar in contact kunnen blijven als ze ver van elkaar wonen?”

U hebt aan het hoofd van het grootste techbedrijf ter wereld gestaan: mist u dat niet?

“Nee. Als tiener en twintiger heb ik codes zitten schrijven en een softwareplatform gebouwd, en als dertiger en veertiger mocht ik de wereld vertellen dat de personal computer de beste uitvinding aller tijden is: dat was gewoon perfect voor mij. Ik was niet echt gefocust op de wereld in bredere zin. Maar op mijn 38ste ben ik getrouwd en kregen we kinderen: dat heeft alles veranderd.

“Nu reis ik van het ene continent naar het andere en kan ik praten met wetenschappers en regeringsleiders. Dat is echt fun voor mij, en tegelijk kan ik nuttige en interessante dingen doen. Ik heb geleerd hoe ik mensen en situaties moet managen en ik ben een veel betere communicator dan vroeger.”

U had ook in de politiek kunnen gaan. Hebt u dat nooit overwogen?

“Waarom zou ik dat gedaan hebben? Politici hebben maar een beperkte termijn, ik kan blijven zitten. Ik hoef geen campagne te voeren of fondsen te werven. Politici moeten van wel vijftig dossiers tegelijk op de hoogte zijn. Ik heb ervoor gekozen veel te weten over een paar onderwerpen, en ik kan sneller resultaten boeken.”

Het zou nochtans een uitdaging zijn om een heel land erbovenop te helpen, nee?

“Misschien als het een heel klein land zou zijn. Maar dan nog moet je oog hebben voor het hele plaatje, en ik hou niet van multitasken. Nee, laat me maar bij mijn projecten. Die stimuleren me meer dan op vakantie gaan. Ze geven me niet alleen erg veel voldoening, het is ook boeiend om pakweg een meeting over malaria bij te wonen en iemand over de risico’s en mogelijkheden van vaccins bezig te horen.

“Ik heb het geluk gehad dat ik twee carrières kon uitbouwen. Maar dat ik nu niet aan het hoofd sta van een onderneming die winst moet maken, maakt het toch minder stresserend.”

NOBELPRIJS

Bill Gates heeft nog maar 26 minuten voor zijn vliegtuig moet opstijgen en we zijn nog kilometers van de luchthaven van Addis Abeba verwijderd, maar hij lijkt onverstoorbaar terwijl de chauffeur zich een weg door het verkeer baant.

Hoe slaagt u erin om zo kalm te blijven?

“Melinda en ik mediteren bijna elke dag. Niet met gekruiste benen of zo. We zitten gewoon naast elkaar op een stoel.”

We komen aan de gates voor privévliegtuigen, en we hebben zelfs nog twee minuten over. “Het was een vruchtbare trip”, zegt hij voor hij over de rode loper naar het vliegtuig stapt. De motoren draaien al. Plots besef ik dat hij de voorbije dagen nauwelijks zonlicht heeft gezien: hij is van vergaderzaal naar vergaderzaal en daarna terug naar het hotel gereden. De bagage is ingeladen, ook zijn boeken zijn al aan boord. Hij zal tijdens de vlucht vooral lezen en slapen. Zijn medewerkers vliegen niet mee, ik vermoed dat ze hem te druk vinden en aan rust toe zijn.

Ik keer terug naar het stadscentrum voor een ontmoeting met president Kagame. “Bill Gates is de perfecte gast geweest. Hij zou een Nobelprijs moeten krijgen”, zegt hij. “Wat kunnen we anders voor hem doen? Hij zou op zijn lauweren kunnen rusten, maar voor Afrika heeft hij niet alleen zijn geld opgeofferd, maar ook zijn tijd, meer vakantie met zijn gezin en zelfs zijn gezondheid. Hij is zichtbaar ouder geworden, maar hij is als een peetvader voor ons jonge continent.”

© The Sunday Times