Incest bij 'bouwer-koningen' uit de neolithische ganggraven-cultuur in Ierland

Het ganggraf van Newgrange in Ierland is ouder dan de piramides van Gizeh en wereldberoemd omdat tijdens de winterzonnewende de zonsopgang de heilige binnenkamer van het graf in een gouden gloed zet. Het maakt deel uit van een complex dat Brú na Bóinne genoemd wordt in het County Meath, op zo'n 50 kilometer van de hoofdstad Dublin.  

Er is echter weinig geweten over wie er begraven lag in dit indrukwekkende, 200.000 ton wegende monument of over de samenleving uit het neolithicum - de jonge steentijd - die het ganggraf meer dan 5.000 jaar geleden gebouwd heeft. 

Een studie van oude Ierse genomen - het geheel aan DNA van een organisme - suggereert nu dat een man die in de grafkamer begraven lag, tot een dynastieke elite behoorde. 

Het onderzoek werd uitgevoerd door een Iers-Brits team onder leiding van het Trinity College Dublin in samenwerking met het University College London, de National University of Ireland Galway, het University College Cork, de University of Cambridge, de Queen's University Belfast en het Institute of Technology Sligo.

"Ik heb nog nooit zoiets gezien", zei doctor Lara Cassidy van Trinity, de eerste auteur van de studie. "We erven allemaal twee kopieën van het genoom, een van onze moeder en een van onze vader, wel, de kopieën van dit individu zijn extreem gelijkaardig, wat een veelzeggende aanwijzing is voor nauwe inteelt. Het is zelfs zo dat we door onze analyses hebben kunnen bevestigen dat zijn ouders [antropologisch of genetisch gezien] eerstegraads verwanten waren."

Op dit soort koppels - bijvoorbeeld een huwelijk tussen broer en zuster - rust een zo goed als universeel taboe, en dat voor met elkaar verweven culturele en biologische redenen. De enige gevallen waar incest in de eerste graad sociaal aanvaard wordt, worden gevonden bij de elites - meer bepaald bij een vergoddelijkte koninklijke familie.  

Door de regels te schenden zondert de elite zich af van de rest van de bevolking, versterkt ze de hiërachie en legitimeert ze haar macht. Openbare rituelen en extravagant monumentale architectuur gaan vaak samen met dynastieke incest, en ze dienen om dezelfde doelen te bereiken. 

"Hier past de uitzonderlijke locatie waar de overblijfselen van het skelet van de man gevonden zijn, bij de nooit geziene aard van zijn oude genoom", zei Dan Bradley, professor bevolkingsgenetica aan Trinity. "Het prestige van de begrafenis maakt het zeer waarschijnlijk dat dit een sociaal goedgekeurde verbintenis was en vertelt het verhaal van een hiërarchie die zo extreem was dat de enige partners die goed genoeg waren voor de elite familieleden waren." 

Het team bracht ook een netwerk van verre familiebanden aan het licht tussen de man uit het Newgrange-graf en andere individuen uit sites met ganggraven verspreid over Ierland, waaronder de mega-begraafplaatsen in Carrowmore en Carrowkeel in County Sligo. 

"Het lijkt erop dat we hier te maken hebben met een machtige uitgebreide familiegroep, die toegang had tot elitaire begraafplaatsen in een groot aantal regio's van het eiland, en dat gedurende minstens 500 jaar", zei doctor Cassidy. 

Opvallend is dat een plaatselijke mythe een echo lijkt te bevatten van de resultaten van de studie en van het fenomeen dat de zon op de winterzonnewende in de kamer van Newgrange schijnt. 

De mythe werd voor het eerst opgetekend in de 11e eeuw n.C., vier millennia nadat het ganggraf gebouwd werd, en ze vertelt het verhaal van een 'bouwer-koning' die de dagelijkse zonnecyclus opnieuw opstartte door met zijn zuster te slapen. 

De plaatsnaam in het Midden-Iers van het nabijgelegen ganggraf in Dowth, 'Fertae Chuile', is gebaseerd op deze overlevering en kan vertaald worden als 'Heuvel van de zonde'.

"Gezien de wereldberoemde positionering van Brú na Bóinne naar de zonnewende, vroegen wetenschappers zich naar aanleiding van de magische manipulatie van de zon in deze mythe al af hoe lang een orale traditie kan overleven", zei archeoloog Ros Ó Maoldúin. "Nu een mogelijk historisch precedent ontdekken voor het incestueuze aspect is buitengewoon."

Het onderzoek naar de oude genomen strekte zich uit over twee millennia en bracht nog andere verrassende resultaten aan het licht. 

In de oudste bekende grafstructuur op het eiland, het Poulnabrone-hunebed, ontdekten de onderzoekers het oudste tot nu toe vastgestelde geval van het syndroom van Down bij een jongetje dat daar 5.500 jaar geleden begraven was. Een analyse van isotopen toonde aan dat het jongetje borstvoeding had gekregen.

De combinatie van die twee vaststellingen wijst er volgens de onderzoekers op dat duidelijk zichtbare afwijkingen in het verre verleden geen hinderpaal vormden voor een prestigieuze begrafenis.  

Daarnaast toonden de analyses ook aan dat de mensen die de monumenten gebouwd hebben, vroege boeren waren die naar Ierland gemigreerd waren en de plaats hadden ingenomen van de jagers-verzamelaars die hen voorafgingen.

Die vervanging was echter niet volledig: bij een enkel individu uit het westen van Ierland ontdekte men dat hij in zijn recente stamboom een Ierse jager-verzamelaar had. Dat wijst erop dat de oudere bevolking eerder opgeslorpt werd dan uitgeroeid. 

De genomen van de zeldzame overblijfselen van Ierse jagers-verzamelaars tonen aan dat ze nauwst verwant waren met jagers-verzamelaars uit Groot-Brittannie - bijvoorbeeld de Cheddar-man - en uit het Europese vasteland. 

In tegenstelling met de Britse stalen vertoonden deze vroegste bewoners van Ierland echter genetische sporen van een langdurige isolatie op het eiland. Dat sluit aan bij wat we weten over de prehistorische zeeniveaus na de ijstijd: Groot-Brittannië bleef lang na het terugtrekken van de gletsjers nog verbonden met het continent door een landbrug, terwijl Ierland afgescheiden was door de zee. Zijn kleine, vroege bevolking moet dus het eiland bereikt hebben in primitieve bootjes.  

De studie van het team is gepubliceerd in Nature. Dit artikel is gebaseerd op een persbericht van Trinity College Dublin.