Vlamingen dragen nauwelijks mondmaskers. Hoe komt dat en wanneer móét het?

Uit een recente peiling van Test-Aankoop blijkt dat slechts 38 procent van de Vlamingen een mondmasker draagt in de supermarkt. Op andere publieke plaatsen daalt dat zelfs tot 14 procent. Verplicht is het dragen van een mondmasker in de supermarkt niet, maar het is wel aangeraden. Viroloog Marc Van Ranst (KU Leuven) draagt er altijd eentje als hij daar gaat winkelen.

“Een mondmasker dragen is een gewoonte die we nog moeten aanleren”, zegt sociaal psycholoog Frank Van Overwalle (VUB). “Maar als je merkt dat de meeste mensen in je omgeving er ook geen dragen, ben je niet geneigd om als enige het heilig boontje uit te hangen. De groepsdruk is groot. Vergelijk het met een straat die er kraaknet uitziet. Daar ga je ook niet snel als enige rommel op de grond gooien.”

Duidelijke instructie nodig

Het is met andere woorden een vicieuze cirkel: omdat we het nog niet gewoon zijn, dragen we geen masker. Maar net omdat niemand het doet, voelen we ons niet geroepen er een te dragen. Van Overwalle: “Om uit deze impasse te geraken, moet de overheid een heel duidelijke instructie geven en bovendien goed argumenteren waarom een mondmasker op bepaalde plaatsen verplicht is. Alleen dat zal helpen. Als je het dragen van een mondmasker bijvoorbeeld verplicht voor wie naar de dokter gaat, kan je de mensen overtuigen door hen erop te wijzen dat een arts contact heeft met heel veel zieke mensen. Het is dan jouw verantwoordelijkheid om de dokter niet te besmetten.”

“Maar zelfs als je de regels als overheid goed hebt uitgelegd, dan nog zullen er mensen zijn die de instructies aan hun laars lappen. Daarom moet je ook sancties voorzien. Mensen zullen het dragen van een mondmasker niet volhouden als ze merken dat er toch geen straffen volgen als je het niet doet. Zotte sancties – heel extreme straffen – moet je nu ook weer niet geven, want dan worden de mensen boos.” Als voorbeeld van een ‘extreme sanctie’ verwijst professor Van Overwalle naar de ouders in Londerzeel die een coronaboete van 500 euro kregen, alleen maar omdat hun kinderen op de oprit ‘winkeltje’ aan het spelen waren.

Van Overwalle vindt dat de overheid lange tijd dubbelzinnig heeft gecommuniceerd over mondmaskers en dat is volgens hem de reden waarom we het dragen ervan nog niet geleerd hebben. Het is inderdaad zo dat viroloog Steven Van Gucht bijvoorbeeld liet optekenen dat hij in de supermarkt géén mondmasker draagt, terwijl Marc Van Ranst er daar altijd eentje draagt. Van Ranst zou het dragen van een masker zelfs verplicht maken in winkels als er een tweede golf uitbreekt.

Daarnaast zei Van Ranst begin april dat een mondmasker in de trein weinig zin heeft, maar intussen is het wel verplicht. Dat kan verwarrend klinken, maar bijna drie maanden geleden – in volle lockdown – zat hij zo goed als alleen op de trein. Nu zitten sommige treinen tijdens de spits goed vol. Dat is dus een ander verhaal. Zelfs als het niet zou moeten, zou Van Ranst nu wel een mondmasker dragen op de trein.

Op dit moment is een mondmasker enkel verplicht op het openbaar vervoer, als je op het werk geen anderhalve meter afstand kan houden en voor sommige beroepen, zoals marktkramers en kappers. Voor leerkrachten en leerlingen gelden er specifieke regels. Voor Marc Van Ranst zijn deze instructies duidelijk genoeg: “Mensen die het willen verstaan, verstaan het. Een lijstje publiceren van wie wanneer een mondmasker moet dragen, heeft geen zin. Marktkramers en obers weten zelf wel dat het voor hen verplicht is als ze aan het werk zijn.”

Van Ranst geeft toe dat het makkelijker zou zijn om de mensen te overtuigen als ze het masker uit egoïstische motieven zouden kunnen dragen, als het masker henzélf zou beschermen. “Je draagt het omdat je het virus kan overbrengen, ook al heb je geen symptomen. Je zet het dus op om anderen te beschermen. Maar in de eindfase van de epidemie, waar we nu in zitten, is het aantal besmette mensen zonder symptomen sowieso vrij laag.”

Soms enkel aanbevolen

De instructies van de overheid komen misschien wat verwarrend over, omdat er niet alleen plaatsen en momenten zijn waar een mondmasker verplicht is, maar ook waarop het aangeraden is. Als je zelf niet kan beslissen dat je anderhalve meter afstand zal houden, draag je er best een. Dat geldt met andere woorden op plaatsen waar het druk is.

En tenslotte kan elk bedrijf of elke organisatie nog steeds zelf bepalen dat een mondmasker bij hen toch verplicht is. Zo is er geen algemene verplichting om er een te dragen als je naar de dokter of het ziekenhuis gaat. Het dragen van een stoffen mondmasker wordt wel sterk aangeraden voor alle patiënten van 12 jaar of ouder en hun begeleiders. Dat neemt niet weg dat je huisarts of ziekenhuis je kan laten weten dat je verplicht bent om mét mondmasker op de afspraak te verschijnen.