Vlaams Belang de grote overwinnaar van de volgende verkiezingen? Dat staat niet in steen gebeiteld

Op het eerste gezicht lijkt de coronacrisis de jongste maanden alleszins een logische  factor te zijn voor de verdere uitbouw van het succes van de partij. Nochtans is het doorgaans de leider die profiteert op momenten van crisis, verklaarde de Nederlandse politicologe Sarah de Lange vorige maand in deze krant. “Bij existentiële dreigingen van externe aard worden leiders door de bevolking positiever gewaardeerd”, legde ze uit. 

“Onderzoek toont inderdaad aan dat dergelijke crisissen maar weinig effect hebben op het aandeel van radicaal rechts”, zegt politicoloog Bram Wauters (UGent). “We hebben dat effect wel sterk gezien op leiders als Angela Merkel, Emmanuel Macron en ook Boris Johnson en Donald Trump. Naarmate de crisis vordert, neemt dat weer af.”

In België was het verschijnsel minder nadrukkelijk aanwezig. Dat komt, zegt Wauters, onder meer door de complexiteit van ons systeem. “Wie is dan die leider? Is dat de koning? De premier? De minister-president? Wat ook meespeelt, is dat de regering bewust de experts op het voorplan gezet heeft.”

Niet corona

En toch: of de gezondheidscrisis dan in het voordeel van Vlaams Belang speelt, is maar de vraag. Uit ‘De stemming’, een onderzoek van de UAntwerpen in samenwerking met de VUB en in opdracht van VRT en De Standaard, blijkt dat Vlaams Belang slechts 7 procent van de kiezers is opgevallen tijdens de coronacrisis. De partij was, veel meer dan de andere politieke formaties, vooral zichtbaar voor het eigen electoraat. “Uit ons onderzoek blijkt zelfs dat het Vlaams Belang-electoraat het minst van alle kiezers wakker ligt van de volksgezondheid”, zegt politicoloog Stefaan Walgrave (UAntwerpen).

Maar wat dan met de socio-economische gevolgen van de coronacrisis? Grote groepen burgers zullen die in hun portemonnee voelen. En aangezien Vlaams Belang zichzelf tijdens de verkiezingscampagne van vorig jaar een uitgesproken sociaal profiel aanmat, zouden zij hierop toch moeten kapitaliseren? Al minimaliseert Walgrave ook die piste.

“Het succes van het VB bij de verkiezingen van vorig jaar heeft nauwelijks te maken met de sociaal-economische ongelijkheid, blijkt uit analyses. En laten we wel wezen: de socio-economische positie van Vlaams Belang is ook zeer strategisch. Met haar socio-economische standpunten neemt de partij een centrumpositie in, met een paar opvallende ‘linkse’ standpunten, die er vooral voor moet zorgen dat er op dat thema niemand wordt afgestoten.”

Zwarte Piet

Waarom stemmen kiezers wel voor Vlaams Belang? Uit protest tegen het establishment en voor thema’s zoals migratie en veiligheid. De traditionele corebusiness van de partij, dus. Het zijn dan ook vooral de aanslepende regeringscrisis en het migratiethema dat Vlaams Belang verder de hoogte in blijft stuwen. En dat merk je meteen ook aan de manier waarop Vlaams Belang de afgelopen maanden gecommuniceerd heeft op sociale media. Naar goede gewoonte zette de partij massaal in op Facebook-advertenties, maar over de verminderde koopkracht of een pleidooi voor hogere uitkeringen ging het daar niet.

Jan Steurs, communicatieverantwoordelijke van Federation of Young European Greens en socialemedia-expert, keek het even na. Sinds het protest na de dood van George Floyd in de VS ook oversloeg naar België, gaat het gros van de VB-advertenties daarover. Filmpjes van de rellen tijdens de antiracismebetoging in Brussel twee weken geleden worden daarin gebruikt, net zoals een speech van Filip De Winter dat in Vlaanderen geen structureel racisme bestaat. De partij lanceerde op 4 juni, een half jaar voor – of na, zo u wil – Sinterklaas zelfs een zwartepietencampagne. 

Op 1 mei bood Vlaams Belang wel geschenkpakketten aan aan de zorgsector en uiteraard gingen verschillende filmpjes de afgelopen maanden ook daarover. “Maar bijna altijd werden ze gekoppeld aan een vijandbeeld. In deze: Maggie De Block van wie ze het ontslag vroegen”, zegt communicatie-­expert Reinout van Zandycke, die met zijn bureau Exposure ook politieke partijen begeleidt. Daarnaast bleef Vlaams Belang hameren op de blunders van de regering tijdens de coronacrisis – fractieleiders Barbara Pas en Chris Janssens presenteerden er afgelopen week zelfs een boek over met op de cover: Maggie De Block – en het uitblijven van een regering. 

“Negentig procent van de advertenties van Vlaams Belang op Facebook bereiken meer dan 100.000 mensen”, zegt Van Zandycke. “De helft wordt gezien door meer dan 400.000 mensen. Om dat even in perspectief te zetten: dat is het dubbel van het aantal kijkers dat Terzake dagelijks bereikt. Sommige posts genereren zelfs een bereik van meer dan een miljoen mensen.”

Opmars te stuiten?

En het klimaat is er niet naar dat de opmars van Vlaams Belang snel gestuit zal worden, zegt Fouad Gandoul, politicoloog en verantwoordelijke van ACV Midden-Limburg. “Men praat nu over een minderheidskabinet. Wat hoort een kiezer? Uw stem maakt geen fluit meer uit.”

De pogingen om VB te counteren de afgelopen jaren waren volgens Gandoul ook compleet ongeloofwaardig. “Wat is het antwoord van de politiek om de kiezer van het VB terug te winnen nu al jarenlang? Ze hebben de rechterflank opgezocht. Kijk naar een Theo Francken en Hendrik Bogaert. Die kiezer staat daarop te kijken en denkt: allemaal goed en wel, maar jij bent al twintig jaar aan de macht, en wat heb je daarin voor mij gedaan? De kiezer is geen steenezel, maar hij kan wel een ezelsstamp geven.”

Gandoul somt op. “De ongekwalificeerde uitstroom, en zeker de gekleurde, blijft maar stijgen. De participatie op onze arbeidsmarkt is een beetje aan het beteren, maar blijft nog ver onder het niveau van de landen waar we ons graag mee vergelijken.”

En toch staat het niet in steen gebeiteld dat Vlaams Belang de grote overwinnaar wordt van de volgende stembusslag. Wie dat wil vermijden, kan dat, meent Walgrave. “Vorm gewoon een regering. Voer beleid. Het is niet eens zo belangrijk wát je doet, zolang je maar toont dat je zonder al te veel gekibbel, zonder abdiceren, werkt aan een plan voor het land. Dat zou op dit moment zo’n grote doorbraak zijn, dat het het Vlaams Belang de wind uit de zeilen zou kunnen nemen tegen de volgende verkiezingen.”

Dat er intussen al een dik jaar van de legislatuur is verstreken, hoeft daarbij geen belet te zijn. “Kijk naar de regering-Di Rupo. Die kwam tot stand na 541 dagen onderhandelen en had nog maar 2,5 jaar om echt beleid te voeren. Maar aan de meet werd ze wel beloond. De partijen in die regering gingen erop vooruit. Waarom zou dat niet opnieuw kunnen? Er rest vandaag zelfs nog meer tijd dan toen om zich te bewijzen, aangezien een regeerperiode intussen vijf in plaats van vier jaar duurt.” 

Ook Gandoul gelooft dat de opgang van Vlaams Belang te stuiten is, maar dat zal volgens hem meer moeite kosten dan enkel het vormen van een regering. “Al twintig jaar wijzen politici op de rechten en plichten van nieuwkomers. Maar nooit heeft iemand een antwoord geboden op de echte drijfveren van extreme stemmers. Niet op die op links, en niet op die op rechts.”

Volgens de vakbondsman ligt de sleutel bij de versterking van de sociale zekerheid, werkbaar werk, een pensioen dat opgetrokken wordt tot het Europese gemiddelde, economische groei en een betere verdeling van die groei uit welvaart.

Verbindend verhaal

Dat, en het aanpakken van het thema migratie. Gandoul: “Je hebt een nieuw verbindend verhaal nodig dat migratie niet problematiseert, maar net meer ruimte creëert zonder dat de autochtone Vlaming het gevoel krijgt ontheemd te worden.”

Walgrave heeft nog een andere tip. “Deal met migratie, maar praat er niet de hele tijd over. Voer duidelijk beleid, maar vestig er niet de hele tijd de aandacht op. Het verschil in communicatie tussen Maggie De Block en Theo Francken toen ze bevoegd waren voor Asiel en Migratie, was in dat opzicht groot. Maggie De Block straalde uit: het is onder controle, vertrouw mij. Theo Francken zei: we worden overspoeld, ik zou veel meer willen doen, maar men houdt mij tegen. Dat alarmistische, daar blijf je beter van weg, wil je geen koren op de molen gooien van Vlaams Belang.” 

Met andere woorden: je kan wel het beleid voeren van Theo Francken als staatssecretaris van Asiel en Migratie, maar je mag niet communiceren zoals Theo Francken als staatssecretaris van Asiel en Migratie. Walgrave: “Je kan op dat thema toch niet winnen van Vlaams Belang.”