Wie wint vanavond de Libris Literatuurprijs? En maakt Saskia de Coster, de enige Vlaamse genomineerde, kans?
Wie schaakt dit jaar de Libris Literatuurprijs? Het nagelbijten voor de zes genomineerden zit er bijna op. Maandagavond weten we wie de beste Nederlandstalige roman van het voorbije jaar schreef. De kanshebbers, onder wie Saskia de Coster, op een weegschaal.
Nee, topkandidaat Oek de Jong is er niet rouwig om dat er ditmaal geen spanningsopdrijvend diner in het Amstel Hotel aan de Libris-uitreiking voorafgaat. Vreselijk, vindt hij het, dat lange wachten, zo bekende de auteur van Zwarte schuur in de VPRO Gids. “Een tamelijk wreed ritueel, als ik eerlijk ben.” En die andere gedoodverfde favoriet Manon Uphoff (met Vallen is als vliegen) beaamde: “Je zit daar toch met een knoop in je maag van de zenuwen, te oefenen op een glimlach voor als de prijs naar een ander gaat.”
Coronaproof – met een maandje uitstel - daalt het Librismanna ditmaal gewoon neer via het rechtstreekse Nieuwsuur, maandagavond om 22 uur. Of de stress er minder om zal zijn? De zes genomineerden zijn present via Zoom en ondergaan braaf hun lot, terwijl de juryvoorzitter, wiskundige Ionica Smeets, hen toespreekt. Sfeerrijk is het allemaal niet, een tikje klinisch wel. “Ik zet gewoon een mondkapje op”, denkt de Jong. Maar de uiteindelijke winnaar, die 50.000 euro op zijn bankrekening mag bijschrijven, maalt er ongetwijfeld niet om.
Lokte de shortlist van de Libris gemor uit? Amper. Het luidste tandengeknars viel wellicht te registreren bij Peter Buwalda, wiens Otmars zonen niet misstaan had, net als Koen Peeters Kamer in Oostende of Elvis Peeters’ De ommelanden. Het finale zestal - Marijke Schermer, Manon Uphoff, Sander Kollaard, Oek de Jong, Wessel te Gussinklo en enige Vlaming Saskia De Coster – bleek zelfs netjes gendergebalanceerd. Laten we het juryverslag er ’ns bijnemen.
De in Zweden wonende Sander Kollaard valt wellicht in katzwijm mocht hij de Libris binnenrijven: hij geldt als volstrekte outsider. In “het uiterst fijnzinnige” Uit het leven van een hond volgen we Henk, “alleenstaande vijftiger met overgewicht” en de peripetieën met zijn hond Schurk, vierentwintig uur lang. “Geen wereldschokkende gebeurtenissen”, meldt de jury droogjes, maar wel goed voor “schokken van herkenning en een dosis levenslust.” Een prettige leeservaring, jawel. Maar voor een Libristriomf is deze intimistische, opmonterende roman toch een behoorlijk maatje te klein.
Marijke Schermer dan? Zij heeft een gietijzeren reputatie als toneelschrijfster én oogstte bakken lof voor haar derde roman Liefde, als dat het is. Daarin verkent ze de valkuilen en vluchtroutes van de liefde. Schermer veegt met veel perspectiefwisselingen de puinhopen van een kapseizend huwelijk bij elkaar. “Frisse flair en prikkelende invalshoeken”, denkt de jury, met een “origineel en veelzijdig antwoord” op wat liefde precies is. Daar schemert voorbehoud in door om een Libristrofee te verantwoorden.
Bijna-tachtiger Wessel te Gussinklo heeft met het volstrekt eigenzinnige De hoogstapelaar dan weer een luxehandicap: hij veroverde er in november 2019 al de Bookspot Literatuurprijs mee. Affirmeert de Librisjury zich niet liever met een ‘eigen’ winnaar? Hoogstwaarschijnlijk wel. Met De hoogstapelaar, derde luik van de Ewout Meystercyclus, loodst taalbegoochelaar Te Gussinklo ons mee in de binnenwereld van de zeventienjarige, hautaine jongen Ewout die zijn superioriteit aan de wereld opdringt. Terecht is er sprake van “een verslavende literaire trip, zo hypnotiserend is de repetitieve gedachtestroom van ritmische zinnen en roffelende woorden.”
Ex-Gouden Uilwinnaar Oek de Jong heeft wellicht gunstiger troefkaarten. Als vaste klant van nominatiefeestjes prijkt hij nu op zijn derde Libris-shortlist. Wenkt de bingo? Boeken met een grotere greep hebben bij jury’s weleens een streepje voor. Dan is het lijvige, jubelend onthaalde Zwarte schuur, over de getormenteerde maar triomfen vierende schilder Maris Coppoolse, dankbaar. Die raakt na een onthullend artikel over een ‘misdrijf’, dat hij op zijn veertiende bedreef, in het nauw. De Jong ontbindt al zijn duivels. Plot, uitgekiende karakters en stuwende vertelkracht jutten elkaar op. “Zinnen die je niet lijkt te lezen, maar te beleven”, luidt het. Nadeel: De Jong is wellicht té zeer de gevestigde waarde. In tijden waarin instituten wankelen én ook jury’s naar de buitenwereld loeren, kan hem dat parten spelen.
Twee originele, actuele staaltjes van ‘autofiction’ presenteren zich dan als waardig alternatief. Saskia de Coster betreedt met het doorgecomponeerde Nachtouders met verve het grensgebied tussen egodocument en roman. Propvol dilemma’s ook. Bijvoorbeeld over niet-biologisch ouderschap, “een zelden belicht onderwerp in de literatuur”, net als “de angst van ouders dat zij niet genoeg van hun kind zullen kunnen houden”, aldus de jury. “Een superieure roman over de tijd waarin we leven”. Toch is het moedige (afwisselend kwetsbare én harde) Nachtouders misschien té uitgesponnen. Maar De Coster heeft wél de tijdgeest aan haar zijde.
Rolt het Libris-balletje finaal in de richting van Manon Uphoff, met het autobiografische Vallen is als vliegen? Zij gaat met het meest heikele thema aan de slag: incest en seksueel misbruik. De jury lijkt alvast te preluderen op winst. Uphoff weet ons “met literaire meesterhand mee te voeren door die verwarrende wereld waarin het huiveringwekkendste doodnormaal kan lijken.” Wennen is het aan het merkwaardige, soms ironische, dan weer hortende of plechtstatige, zich eindeloos vertakkende taalgebruik van Uphoff. Gaandeweg onderga je de cadans van dit proza, waarmee ze een verstikkend universum schetst en het geraffineerde seksuele misbruik van de vader Holbein (of de Minotaurus) traceert. “Een soeverein antwoord”, levert ze hem, in amper 190 pagina’s. En geen lezer komt ongeschonden uit dit prangende boek.
De winnaar wordt vanavond om 22 uur bekendgemaakt in Nieuwsuur op NPO2