Direct naar artikelinhoud
Klimaat

Opmars fatale hitte: mens kan de combinatie vocht en extreme warmte niet aan

Mannen in het Pakistaanse Karachi zoeken beschutting onder een brug tijdens de hittegolf van 2015. Duizenden mensen, onder wie veel daklozen, kwamen destijds om het leven.Beeld AFP

Temperaturen op aarde die voor de mens fataal zijn, daarmee zou het niet zo’n vaart lopen. Vergeet het maar. De combi van te veel warmte en vocht wordt een angstbeeld.

Metingen van weerstations zorgen voor onrust. Gevaarlijk hete en vochtige dagen worden gemeengoed. De klimaatverandering zorgt voor hittegolven die de mens niet meer aankan. Allereerst lopen Bangladesh, India, Pakistan, de Perzische Golf en West-Afrika gevaar. Regio’s met meer dan een miljard mensen. Ook andere delen van de wereld, waaronder Zuid-Europa en Australië, krijgen te maken met hittestress met temperaturen hoog in de 30 graden Celsius, aldus een publicatie in het vakblad Science News. Noordwest-Europa heeft minder te vrezen. De temperaturen van nu stijgen weliswaar soms fors boven de 30 graden Celsius, maar het zijn de uitzonderingen die de regel – van betrekkelijke warmte – bevestigen.

De komst van extreme hittegolven met temperaturen boven de 40 graden in combinatie met een hoge luchtvochtigheid is echter elders slecht nieuws voor de mens. Zijn ‘machientje’ om daarmee om te gaan – transpireren – wordt zwaar op de proef gesteld. Door te zweten raak je overtollige warmte kwijt, blijft de lichaamstemperatuur op peil en raak je niet oververhit. Al die kleine druppels verdampen via de poriën op de huid die daardoor afkoelt. Maar als de hitte gepaard gaat met extreme luchtvochtigheid, dan stopt de verdamping en kan het lichaam zijn warmte niet meer kwijt.

‘Vochtigeglobethermometer’

Voor de metingen gebruiken onderzoekers de zogeheten wet-bulb globe temperature (WBGT). Om lage temperaturen te meten volstaat een gewone thermometer. Voor hoge temperaturen is een andere thermometer nodig. Een bepaalde warme temperatuur kan bij zeer vochtig weer ondraaglijk zijn, terwijl die bij droog weer geen probleem geeft. Daarom wordt gebruikgemaakt van een ‘vochtigeglobethermometer’ die ook rekening houdt met vochtigheid, de windsnelheid en de rechtstreekse straling van de zon.

De resultaten van de gewone en de ‘vochtige’ thermometer zijn daarom niet een op een met elkaar te vergelijken. Bij de laatste klinkt er veel eerder een alarm. Boven de 30 graden wordt het bij WBGT ernstig. Als de waarde oploopt tot 35 graden kan de mens zich niet meer afkoelen. Zelfs de allerfitste mens met een onbeperkte voorraad drinkwater zal onder die omstandigheden binnen enkele uren overlijden.

‘Vochtigeglobethermometer’
Beeld Thijs Unger

Oververhitting

Met de hoge WBGT liep het lang niet zo’n vaart. Maar vijf jaar geleden werd in Iran, in Bandar Mahshahr, al een keer de 31 graden aangetikt en stierven er in India en Pakistan naar schatting 3.500 mensen door oververhitting. Onderzoek wijst nu uit dat zich extreme hittegolven aankondigen met een WBGT van 31 tot 34,2 graden. “Het aantal hotspots voor hittegolven neemt toe”, zegt professor Elfatih Eltahir, verbonden aan het Massachusetts Institute of Technology (MIT). Vooral de landen rond de Perzische Golf en de Rode Zee, Zuid-Azië en Oost-China krijgen het voor hun kiezen. In de laatste twee gebieden woont een vijfde van de wereldbevolking, van wie velen onder de armoedegrens.

Volgens onderzoekers in het tijdschrift Science Advances is de ‘menselijke limiet voor overleven’ in hitte de laatste veertig jaar enkele keren bereikt, onder meer in het stroomgebied van de Indus in Pakistan en India, alsmede op plekken rond de Perzische Golf. De limiet werd bijna bereikt in het Midden-Oosten, Zuid-Azië en de Amerikaanse Golfkust. “Deze wet-bulb-waarden zijn een uitzondering, maar ze zullen zich vaker voordoen als de aarde blijft opwarmen”, aldus de klimatoloog Matthew Huber, verbonden aan de Purdue University in West Lafayette (Indiana, VS). “Dat baart ons grote zorgen.”

Subtropische kusten

Colin Raymond doet ook intensief onderzoek naar de opkomst van extreme hitte. De klimaatwetenschapper van het Jet Propulsion Laboratory (van de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA) in Californië wijst op basis van gegevens van 4.576 weerstations tussen 1979 en 2017 op een duidelijke stijging van het aantal extreme WBGT’s. Veertig jaar geleden hooguit een of twee keer per jaar, nu 25 tot 30 keer. Ook zag zijn team een overduidelijke trend: extreme WBGT’s doen zich vooral voor langs subtropische kusten waar warme, vochtige lucht van zee botst met hete lucht boven land. In Zuid-Azië worden de extreme temperaturen aangewakkerd door moessonwinden. Temperaturen die het menselijk lichaam niet aankan, werden al op enkele plekken voor een of twee uur bereikt op plekken langs de Perzische Golf, onder meer in Abu Dhabi, dat deel uitmaakt van de Verenigde Arabische Emiraten.

Foto ter illustratieBeeld Shutterstock

Bij flinke hittegolven wordt ook het uiterste van de werkende mens gevraagd. Oplopende temperaturen leiden tot minder productiviteit. Een stijging van 10 graden Celsius heeft in Zuid-Azië en West-Afrika al geleid tot een daling van 10 procent aan arbeidsproductiviteit. Ook in India kan dat verlies in 2050 oplopen tot 5 procent en meer, aldus studies. 

Maar het kan nog erger. Wetenschappers waarschuwen ervoor dat de extreme temperaturen regel kunnen worden als het niet lukt de uitstoot van CO2 drastisch te beperken. In dat geval kan er alleen met behulp van technologie als airconditioning nog binnen worden gewerkt. Werk buiten wordt door de dodelijke hitte op verschillende plekken haast onmogelijk. Zoals op het Indiase platteland, waar de landbouwproductie een enorme klap zal krijgen. Dat betekent dat niet alleen de boeren, maar iedereen die afhankelijk is van hun producten er ernstig onder te lijden zal hebben. Ook zij zullen kreunen onder de verzengende hitte. “Als temperaturen de fysieke grenzen van de mens bereiken is dat essentiële kennis voor het bestaan van ons allemaal”, aldus Colin Raymond.