Abortus: waar ligt de grens?
Oppositiepartij sp.a wil abortus tot 20 weken mogelijk maken. Maar terwijl de ene expert het een stap vooruit vindt voor de zelfbeschikking van de vrouw, hekelt de ander de medische risico's en emotionele impact.
Een abortus in België kan vandaag tot 12 weken na de bevruchting. Daarna kan het enkel als er daadwerkelijk iets fout is met de foetus of als de moeder in gevaar is. Wie daarna om allerlei andere redenen de zwangerschap wil afbreken, moet noodgedwongen naar het buitenland. Elk jaar gaan zo'n 500 à 600 Belgische vrouwen daarom naar Nederland, waar het kan tot ongeveer 22 weken.
Een praktijk die oppositiepartij sp.a wil tegengaan door de grens naar 20 weken te brengen. Van levensvatbaarheid is op dat moment sowieso nog geen sprake, dus waarom vrouwen een abortus weigeren? Moeten vrouwen dit niet gewoon zelf kunnen beslissen?
Toch is het niet zo eenvoudig. Een abortus na 20 weken is een pak ingrijpender dan één na 12 weken. Niet alleen medisch is het riskanter, ook de emotionele belasting is een pak groter. Zowel voor de patiënt als voor de arts.
Minibevalling
"Een abortus in het tweede trimester is geen sinecure", benadrukt professor gynaecologie Hendrik Cammu (VUB). "De foetus is veel te groot om er zomaar uit te halen. Voor de patiënt betekent dat echt een minibevalling, die úren kan duren. Of in andere landen wordt het soms onder narcose gedaan en wordt de foetus er in stukken en brokken uitgetrokken. Daar word je als arts niet vrolijk van, dat kan ik je wel vertellen."
Wat niet betekent dat hij tegen is. "Ik ben in tweestrijd. Je ziet toch vaak dat de mensen die te laat zijn voor een abortus uit lagere sociale klassen komen. Dat zijn echt vrouwen in nood en eigenlijk vind ik dat je die moet helpen. Anderzijds vind ik dat we dit vooral moeten vermijden en massaal inzetten op goeie voorlichting en contraceptie."
De vragen gaan niet alleen op bij abortus. Mogen vrouwen hun ingevroren eicellen op hun vijftigste nog gebruiken? Mogen vrouwen met morbide obesitas aan een ivf-behandeling beginnen?
Voor Cammu ligt de grens zonder discussie op de levensvatbaarheid. Van zodra een foetus kan overleven, vervalt voor hem de mogelijkheid tot abortus. Maar ook daar schuift de grens langzaam op. Enkele decennia geleden was het ondenkbaar dat een foetus van 23 weken het zou halen. Vandaag is dat soms mogelijk. Wie bepaalt wat kan, vanaf wanneer? En op basis van welke criteria?
Het zijn vragen waar Guido de Wert, hoogleraar Ethiek van Voortplantingsgeneeskunde in Maastricht, zich geregeld over moet buigen. "Een belangrijke waarde is de zelfbeschikking van de patiënt", zegt hij. "Was het vroeger vooral de arts die in 'het belang van de patiënt' de beslissingen nam, dan is er nu meer respect voor de autonomie."
Paternalisme heeft plaats moeten ruimen voor zelfbeschikking. Wat niet hetzelfde is als anything goes. De Wert: "Bij fertiliteit gaat het in wezen om een driehoeksrelatie: arts, patiënt én toekomstig kind. De algemene Europese regel is dat je groot risico op ernstig leed voor het kind moet vermijden."
Vrij vertaald: dan is niet alleen een abortus tot 20 weken uit den boze, maar ook een ivf-behandeling bij vrouwen met overgewicht of diabetes. Chemo bij een patiënt van 80? Onmogelijk. De Wert: "Als je goed zoekt, vind je bij iedereen een risico. Het probleem is dat we daar vaak nogal selectief naar kijken: een late abortus is problematisch, maar ivf bij vrouwen met overgewicht kan. Ligt de grens bij 'hoger risico', dan moet je een hele reeks behandelingen schrappen. Want anders is er sprake van willekeur, en dat is niet alleen ethisch maar ook juridisch aanvechtbaar."
Een abortus na 20 weken mag dan een 'hoger risico' inhouden, het is geen 'excessief hoog risico'."Ik zie dus niet waarom het niet zou kunnen", zegt de Wert. "Zoiets moet je aan vrouwen zelf overlaten. Het inroepen van 'medische risico's vind ik eigenlijk een paternalistisch dubieus argument."
Uitzonderingen
Toch rijzen vragen bij de zogenaamde 'vermijdbare' risico's. Wat met vrouwen die zodanig twijfelen over een abortus dat de tijdslimiet overschreden wordt? Of wat met vrouwen die zelf jaren hun kinderwens hebben uitgesteld maar op 50 toch aan een IVF-behandeling willen beginnen?
"Bij 'vermijdbaar' moet ik toch heel erg denken aan 'verwijtbaar", zegt de Wert. "Had de vrouw het kunnen of moeten voorkomen? Kijk, het leven is weerbarstig. Vanachter een bureau is het makkelijk om vanalles te bedenken wat vermijdbaar is, maar in de praktijk van het leven lopen de zaken toch vaak anders. Ik hoed me voor dat soort paternalisme."
Toch heeft fertiliteitsexperte Petra De Sutter (UZ Gent) daar haar vragen bij. Voor haar is abortus na 20 weken, louter op basis van zelfbeschikking een brug te ver. "Geneeskunde gaat niet alleen over zelfbeschikking van de patiënt. Het gaat ook over het belang van de samenleving en het geweten van de behandelaar. En een late abortus is nu eenmaal veel ingrijpender en risicovoller. Tuurlijk zijn er uitzonderingen: vrouwen die mishandeld waren, die niet wisten dat ze zwanger waren... Misschien moeten we voor dat soort gevallen een wettelijk kader uitwerken? Maar zomaar uitbreiden lijkt me niet waardevol."