‘Mondmaskers hebben een belangrijke signaalfunctie: het virus is niet weg’

“Dit was te verwachten.” Dat was de eerste reactie van motivatiepsycholoog Maarten Vansteenkiste (UGent) toen hij de beelden van een dansende menigte rond een geluidsbox voor het eerst zag. “Iedereen is gedurende een heel lange periode in een keurslijf gestopt. Die lange periode van zelfbeheersing heeft enorm veel energie gekost. Uit de wetenschappelijke literatuur weten we dat mensen na zo’n intense periode op zoek gaan naar compensatie. Dat mensen de teugels nu vieren, is een normale reactie. Zeker de groep tussen 18 en 35 jaar, die de lockdown als het meest frusterend heeft ervaren, wil profiteren van de opnieuw gegunde vrijheid.”

Aan Flagey overdreven ze toch een beetje, niet?

“Klopt. Het roept kwaadheid op. Al mag je niet vergeten: op 8 juni is de communicatie van de Veiligheidsraad 180 graden gedraaid. Van ‘niets mag behalve’, naar ‘alles mag behalve’. Vrijheid was de boodschap. Vanaf dat moment kon je voorspellen dat sommige mensen de vrijheid zouden interpreteren als een vrijgeleide om hun zin te doen. Er is te weinig omkadering gegeven bij die boodschap en bij die vrijheid. De versoepelingen na de lockdown zijn op een heel niet-transparante manier verlopen. Oké, het aantal besmettingen liep duidelijk terug, maar het virus is nog niet weg. Op welk moment hebben we het virus wel onder controle? Moet het aantal besmettingen dalen tot 50, 10 of 0 per dag?”

U pleit al enige tijd voor een corona-knipperlicht. Wat houdt dat in?

“Dat knipperlicht is een systeem dat burgers inzicht geeft in de risicofase waarin we ons bevinden. Zo kunnen we als bevolking samen ons gedrag monitoren. We komen duidelijk vanuit een rode situatie. Er brak een ongeziene gezondheidscrisis los en ons land ging in lockdown. Maar waar bevinden we ons nu? En op basis van welke parameters zal de overheid de vrijheden van burgers verder versoepelen, of inperken? We hebben daar op dit moment het raden naar.”

Een soort nutri-score, zoals op voedingsproducten, maar dan voor de stand van corona in het land. Werkt dat wel? Ik heb mijn aankoopgedrag nog niet gewijzigd.

“Het zorgt minstens voor een moment van reflectie. Een moment waarin je al dan niet beslist om je gedrag aan te passen. Het knipperlicht waarover ik spreek is op zich niet voldoende om het gedrag van mensen te wijzigen. Dat zou naïef zijn. Het is een eerste stap. Waarom denken we niet aan een app die ons helpt om een persoonlijke corona-afdruk te berekenen? Aan de hand van concrete vragen kan die helpen inschatten hoe veilig je je gedraagt. In die app geef je in waar je in een week tijd heen gaat, hoeveel mensen je zal zien, of de ontmoetingen binnen of buiten zullen doorgaan en of je een mondmasker zal dragen. Daarnaast hebben we nood aan scripts om te weerstaan aan de vele verleidingen om de maatregelen te overtreden.”

Wat bedoelt u?

“Stel dat wij in een groep van zeven personen op de Graslei zitten, op veilige afstand van de rest. En er komen vijf mensen bij zitten. Hoe ga je daarmee om? Je moet al een erg assertief persoon zijn die het woord neemt en zegt: ‘Dit kunnen we maar beter niet doen.’ Ik heb de indruk dat er op dit moment nog nogal wat schroom is om elkaar aan te spreken op bezorgdheid en verantwoordelijkheidszin.”

Hoe pakken we dat aan?

“De overheid zou een motiverende informatiecampagne moeten opzetten, in samenwerking met verschillende media, om mensen te leren omgaan met dit soort situaties. Een strenge lockdown is persoonlijk eenvoudig te handhaven, vrijheid met bepaalde beperkingen helemaal niet. We worden verleid om regels te overtreden. Tegelijkertijd willen we niet het braaf bloempje in de groep zijn dat iemand terechtwijst. De overheid of slimme tv-programma’s of YouTube-filmpjes zouden ons met ludieke voorbeelden kunnen aantonen hoe we met verleidingen kunnen omgaan. We moeten er alleszins openlijk over leren te spreken. Het begint al eenvoudig: burgers zouden mee een coronabegroetings- of afscheidsritueel kunnen voorstellen.”

Hoe zorg je er zonder boetes voor dat er geen spontaan feestje aan Flagey ontstaat?

“Die samenscholing gebeurt na het sluitingsuur van cafés. Je zou je de vraag kunnen stellen of dat wel een goed idee is. Het enige wat die groep wil doen, is met vrienden nog wat blijven hangen op café. Wat zeker is: die groep angst proberen aan te praten of te straffen, gooit vermoedelijk alleen maar olie op het vuur. Ze zullen dat als onrechtvaardig ervaren. We zullen naar die groep moeten luisteren. Zij geven een belangrijk signaal. Hoe kunnen we tegemoetkomen aan hun verzuchtingen? Misschien moeten we vanuit de overheid veel proactiever mee nadenken hoe ze wel op een veilige manier af en toe de teugels kunnen vieren. We zouden daar een stuk creatiever in kunnen zijn. Al wil ik er ook op wijzen dat we weten niet hoe representatief dat feestje aan Flagey is. Er is ook een hele grote groep mensen die zich zo goed mogelijk aan de voorschriften probeert te houden. In de data van onze motivatiebarometer zien wij alleszins dat het relatief goed gaat met de collectieve motivatie sinds 8 juni.”

Wat niet helpt: zelfs Sciensano geeft een signaal dat het allemaal wel meevalt doordat het stopt met de dagelijkse update van de besmettingen.

“We zijn in de afgelopen weken overladen geweest met cijfers en berichtgeving. Dit vergt heel wat energie. We kunnen beter kiezen voor beperktere, maar krachtige communicatie op vaste tijdstippen. Zo kan je toch nog binnenbreken in de beperkte mentale ruimte die mensen nu nog hebben voor coronagerelateerd nieuws.”

Zorgt dat er niet voor dat ik als individu al eens nonchalanter durf te worden?

“We moeten het geheel implementeren: het knipperlichtsysteem, een coronavoetafdruk, een wervende mediacampagne, behulpzame scripts, het is de cocktail die voor de nodige omkadering zorgt om onze vrijheid in goede banen te leiden. Tegelijkertijd zou het goed zijn dat we er visueel aan herinnerd worden dat het virus nog helemaal niet weg is. Wie regelmatig het openbaar vervoer neemt, kent dat gevoel. Het mondmasker helpt niet enkel om de verspreiding van het virus te beperken, maar heeft ook een psychologische functie als signaalfunctie. Ik zou het helemaal geen slecht idee vinden mocht de overheid mondmaskers verplichten overal waar mensen samenkomen. Op die manier herinneren we elkaar er constant aan dat we voorzichtig moeten blijven. Als anderen een mondmasker dragen, dan is dit bovendien stimulerend om er zelf ook een te dragen. Zo houden we elkaar bij de pinken.”