Heet, heter, heetst in het noordpoolgebied: aanslepende hittegolf met nu ook recordtemperatuur baart wetenschappers zorgen

Niemand die evenwel aan de hittemeting lijkt te twijfelen. “Maand na maand worden we opnieuw verrast en raken we steeds meer verontrust over de temperaturen die opgemeten worden in het noordpoolgebied”, stelt WMO-woordvoerster Clare Nullis.

Verchojansk, een stadje in Jakoetië, is heel bekend onder klimatologen. Het is het koudste bewoonde stukje op aarde, met temperaturen tot wel min 67 graden. Tegelijkertijd is het ook de plek waar de grootste temperatuurverschillen ter wereld worden gemeten. In de zomer kan het er erg warm worden, met temperaturen boven 30 graden. Maar een gerapporteerde meting van 38 graden? Dat zou een heus record zijn. Niet enkel voor de stad. Voor het héle gebied boven de poolcirkel. 

De WMO vraagt met aandrang aan de Russen of ze formeel kunnen bevestigen dat het daar zo heet werd. De vermoedelijke recordtemperatuur is “verontrustend”, maar helaas wel consistent met de opwarmende trends in het gebied. Zeker de laatste weken worden rond de poolcirkel buitengewoon hoge temperaturen gemeten. “De WMO aanvaardt de observatie als legitiem, gezien die consistent is met de huidige observaties in de lucht in Siberië”, klinkt het.

Siberië is na een ongemeen zachte winter eigenlijk al maanden aan het ‘bakken’, intussen blijft de huidige hittegolf er gewoon doorgaan. “De weerkaarten kleuren donkerrood. Het is opvallend en zorgwekkend”, aldus Nullis. Vooral de tijdsduur waarmee de warmte aanhoudt, baart de wetenschappers zorgen.

Het noordpoolgebied behoort tot de snelst opwarmende gebieden ter wereld en warmt twee keer zo snel op als het globale gemiddelde. De jaarlijkse oppervlaktetemperaturen van de laatste vier jaar waren de hoogste ooit gemeten. Het volume van de poolkappen in september 2019 (na het smeltseizoen) was meer dan 50% lager dan de gemiddelde waarden voor 1979 tot 2019. 

Na een milde winter, met vooral sinds januari herhaalde periodes van een bovengemiddelde oppervlaktetemperatuur, wordt Siberië nu geteisterd door uitzonderlijke hitte, met temperaturen tot 10 graden boven het gemiddelde voor mei. Daardoor werd het afgelopen maand ook de warmste mei ooit voor het hele noordelijk halfrond - zelfs de wereld. Juni lijkt nóg warmer te zullen worden. Het blijft duren.

De lange Siberische hittegolf heeft niet alleen verregaande consequenties voor het smelten van de poolkappen. Veel van de Russische steden boven de poolcirkel zijn gebouwd op een bodem van permafrost - een aardlaag die volgens de definitie permanent bevroren blijft. Als die ontdooit, en dat doet ie - kan dat desastreuze gevolgen hebben. 

Het recente gigantische lek in een brandstofreservoir bij het Siberische Norilsk bijvoorbeeld, werd onder meer veroorzaakt door smeltend permafrost. Er belandde ongeveer 21.000 ton diesel in het water. Pittig detail: bijna de helft van de belangrijkste olie- en gasvelden liggen in het dooiende arctisch gebied. In Irkutsk, de grootste stad van de regio, beginnen gebouwen te scheuren door de tropische temperaturen, op tal van plaatsen begint de grond te verzakken. 

En dan is er nog het krachtige methaan dat in enorme hoeveelheid opgeslagen ligt in de Siberische permafrost. Als dat methaangas meer en meer vrijkomt, wordt de opwarming van de aarde nog versneld. In niet-vaste toestand ontpopt methaan zich immers tot een belangrijk broeikasgas.

Ook woeden er in toenemende mate felle bosbranden in Siberië - nog vroeger dan vorig jaar, toen ze helemaal uit de hand liepen. Die branden worden vaak aangestoken door boeren om land bruikbaar te maken, maar worden steeds vaker oncontroleerbaar door hoge temperaturen en harde wind. In de republiek Jakoetië zou er momenteel zeker 275.000 hectare bos in brand staan.

Wetenschappers zijn bang dat de branden naast hun grote luchtvervuiling zorgen voor nog drogere omstandigheden, met nog vaker bosbranden die koolstofvoorraden uit veengebieden en bossen vrijmaken, waardoor de hoeveelheid broeikasgassen in de lucht die de planeet opwarmen, verder zal toenemen. 

“Dat is wat zo’n hittegolven doen”, stelt milieu-geograaf Thomas Smith van de London School of Economics. “De hitte zorgt ervoor dat er veel meer brandstof kan branden. Niet enkel vegetatie, maar ook de bodem. Het is een van de vele vicieuze cirkels die we in het noordpoolgebied zien die de klimaatopwarming verergert.”

Ook op korte termijn en dichter bij huis heeft een warm Siberië effect op de temperaturen. Doordat de verschillen in temperatuur kleiner worden tussen Europa en het noordpoolgebied raakt de straalstroom geblokkeerd. Daardoor krijgen wij langere droge en warme periodes. 

“Meer dan vroeger krijgen we langere periodes met hetzelfde weertype”, legde KMI-weerman David Dehenauw al eerder uit aan onze redactie. “Soms weken aan een stuk regen, dan weer wekenlang droog weer. Dat komt omdat de straalstroom minder actief is geworden door de klimaatverandering. Die ‘rivier’ van lucht, die zich op tien kilometer hoogte beweegt, is in feite de motor van ons weer. Is die actief, dan krijgen we veel variatie in ons weer. Waait de wind minder krachtig in die straalstroom, dan gaat die lucht meer meanderen en krijgen we meer van hetzelfde weer waardoor een acuut watertekort niet raakt opgelost.”

Dit jaar belooft mede door de lange hittegolf in Siberië het heetste jaar sinds het begin van de metingen te worden, ondanks de verminderde uitstoot van broeikasgassen door de coronacrisis. 

Lees ook: 

Dirk Draulans: “Als we weer zo’n zomer krijgen als vorig jaar, zitten we in de shit” (+)

Het klimaat wordt steeds meer zuiders: moet onze levensstijl volgen? (+)