Léon Spilliaert versus hedendaagse kunstenaars in Oostende: de jonge man, de wachtende vrouw en de zee

In het Oostendse Spilliaerthuis vinden jaarlijks tentoonstellingen plaats met verrassend werk van de Oostendse meester Léon Spilliaert (1881-1946) afkomstig uit privé-verzamelingen. In ‘Before the Wave’ wordt Spilliaert geconfronteerd met hedendaagse Belgische kunstenaars.

Curator Joost Declercq brengt schilderijen, foto’s en collages samen van Luc Tuymans, Lili Dujourie, Jan Vercruysse en Cris Brodahl, en laat die dialogeren met portretten, zelfportretten en marines van Spilliaert. In totaal gaat het om veertig werken, waarvan de helft van Spilliaert.

Declercq verkent niet één maar diverse thema’s. Stilte en dreiging spreekt uit de confrontatie van de Spilliaert-gouache ‘Starende vrouw op de kade’ (1901-’02) met de monumentale duif ‘Dracula’ (1,6 bij 1,75 meter), een olieverfschilderij dat Luc Tuymans een eeuw later maakte.

De duif, een diersoort die Tuymans ooit als ‘vliegende ratten’ heeft omschreven, krijgt door haar afmetingen monsterlijke proporties. Bij Spilliaert is de sfeer van mogelijk onheil bij de wachtende vrouw minder uitgesproken, hoewel het diepzwart van kade en personage weinig goeds voorspelt. Spilliaert tekende meermaals vissersvrouwen die op de kade aan het wachten waren op de terugkeer van hun man – vaak tevergeefs: het leven op zee was vol gevaar en onvoorspelbaar.

Zelfportretten die tonen en verbergen

Uiteraard kan het (zelf)portret niet ontbreken in een Spilliaert-tentoonstelling: deze keer gaat het om een verrassend kleurrijke aquarel. Fris, monter en zelfverzekerd kijkt Spillaert naar zichzelf in de spiegel en naar ons, toeschouwers van meer dan honderd jaar later. Van Spilliaert zijn we eerder de in zichzelf verzonken, duistere en piekerende figuur in een nachtelijk, beklemmend decor gewoon.

Curator Joost Declercq speelt er een aantal portretten en zelfportretten van de twee jaar geleden overleden Jan Vercruysse tegen uit. Wat toont en wat verbergt een (zelf)portret? Is het een zelfonderzoek of niets dan pose en ijdeltuiterij? Hoe voyeuristisch is een portret? Vercruysse onderzoekt die invalshoeken. Erg sterk is zijn zelfportret met metronoom uit 1984: een beeld van de voortschrijdende tijd, die een portret (in dit geval een foto) probeert te bevriezen.

Van Lili Dujorie is een reeks van zes bijzondere, sfeervolle foto’s van een onstuimige zee te zien (1976), die de dialoog aangaan met een indrukwekkende marine van Spilliaert: een stille zee met een vloedlijn als zweepslag. De vrouwenportretten van Dujourie vinden dan weer een echo in een gehurkt vrouwelijk naakt van Spilliaert. De blik is anders: sensualiteit bij Spilliaert versus geslotenheid bij Dujourie, die in haar foto’s de vrouwelijke pose en de mannelijke blik in de kunst onderzoekt.

Dreiging en dood

Dreiging en dood steken de kop op in de versplinterde schilderijen van Cris Brodahl: nu eens suggestief, dan weer iets te expliciet met een nadrukkelijk aanwezig doodshoofd.

Curator Declercq wil veel in één keer vertellen, waardoor de tentoonstelling uitwaaiert. Uiteindelijk kan hij de diverse thema’s maar eventjes aanraken in zijn selectie van veertig werken. Toch is – als steeds – een bezoek meer dan de moeite waard: zowel de Spilliaerts als de werken van de hedendaagse kunstenaars komen op één uitzondering na uit privé-verzamelingen.

Een buitenkans, dus. En van Spilliaert zijn er alweer enkele opmerkelijke, nauwelijks bekende werken te zien, zoals een desoriënterend ‘Arcaden op de zeedijk’ (1907) en een beklemmend ‘Hekken rond het Royal Palace Hotel’ (1909).

Tussen haakjes: de titel van de tentoonstelling ‘Before the Wave’ verwijst naar een tekening van Spilliaert uit 1908 met twee netjes geklede meisjes op het strand, voor datzelfde monumentale maar helaas al lang gesloopte Royal Palace Hotel in Oostende. Ze staan nietsvermoedend met hun rug naar de zee terwijl er een golf op hen afkomt… Het werk hangt op de schitterende Spilliaert-tentoonstelling in de Royal Academy in Londen, die voorlopig nog gesloten blijft door de corona-crisis.