Spijt van koning Filip lost Congolese politieke malaise niet op: tijd voor een nieuwe politieke cultuur in Congo

Tien jaar geleden. De Boulevard du 30 Juin in Kinshasa is door Chinese arbeiders opgeknapt. Het Congolese leger dondert de eretribune voorbij, waar koning Albert en koningin Paola hebben plaatsgenomen.  De kleine gestalte van president Kabila is nauwelijks zichtbaar op het hoge spreekgestoelte en door een technisch defect horen de tienduizenden toeschouwers niets van wat hij zegt. Het is een feestelijke gebeurtenis, met nog een paar oud-kolonialen en missionarissen. Over Leopold II wordt nauwelijks gesproken. Eerder dat jaar hadden we met een delegatie het overwoekerde nationale museum bezocht waar zijn ruiterstandbeeld stond tussen de klimplanten en wat verderop aan de Congostroom zagen we wat er overbleef van de boot van ontdekkingsreiziger Stanley. Niemand die er aanstoot aan nam. 

Vandaag is er op 30 juni geen feest, geen koning Filip, wel zijn opmerkelijke brief met een spijtbetuiging. De officiële uitleg voor de herdenking in mineur is de coronapandemie, die in Congo nu toch ook al 7.000 besmettingen en meer dan honderd doden telt. Maar belangrijker is de ruzie binnen de coalitie. De aanhangers van president Tshisekedi en die van oud-president Kabila rollen steeds vaker al vechtend over straat. De ene corruptiezaak na de andere komt aan het licht en al wekenlang worden de media beheerst door juridisch getouwtrek en schandalen, zoals dat over een gevraagde loonsverhoging van 2000 dollar premie per maand voor elk parlementslid.

In Congo heeft de tijd in de voorbije tien jaar ook niet stilgestaan. Een generatie opgeleide jongeren heeft zich laten inspireren door de Arabische Lente in 2011 en is steeds meer van zich gaan laten horen tijdens het repressieve regime van Kabila, dat hen geen perspectieven bood op werk en veiligheid. Dat burgerverzet was een nieuw fenomeen in Congo. Het was geen palaverpolitiek als vanouds. De jongeren gingen hun boodschap verspreiden via sociale media, ze konden netwerken uitbouwen met anderen overal ter wereld en nieuwe ideeën opdoen. Ze vielen de oude politieke cultuur aan met een verhaal van rechten en plichten. Ook dat was nieuw. Geen uitgestoken hand naar België meer, maar nadruk op de eigen verantwoordelijkheid. Veel mensenrechtenactivisten hebben het moeten bekopen met een gevangenisstraf of zelfs met de dood. 

Lees voort onder foto:

De burgerrechtenactivisten liggen minder wakker van de "wonden van het verleden" dan van de huidige politieke wantoestanden. Zoals Rebecca Kabuo van de beweging LUCHA het vanmorgen formuleert: "Vandaag blijft Congo het strijdtoneel van conflicten, armoede, tribalisme, slecht bestuur, corruptie en ecologisch verval." Ze klaagt aan dat er geen lange termijnvisie is voor een duurzame ontwikkeling die een toekomst biedt voor de volgende generaties. Ze wil dat er nieuwe bestuurders komen met hoge ambities en vooral ethische waarden.

Een andere opvallende post van jongeren op de sociale media heeft het over de "herkolonisering" van Congo. Door de eigen regering en door de nieuwe kolonisatoren: de bedrijven en landen die nog steeds aan de haal gaan met de bodemrijkdommen en die daarbij de oude politieke garde in het zadel houden. De jongeren zien dat de opeenvolgende "democratische" verkiezingen geen verandering brengen en schreeuwen hun frustratie uit op de straat.  

De brief met spijtbetuigingen van koning Filip zal misschien voor vele Congolezen, zeker van de oudere generaties, de wonden van het verleden al wat verzachten. Dat er meer moet  onderwezen over de gezamenlijke geschiedenis is ook een goede stap. De parlementscommissie kan al beginnen met de hele koloniale geschiedenis beter in kaart te brengen.  

Maar belangrijker dan dat is de manier waarop wij ons opstellen ten opzichte van het Congo van vandaag. De Belgische regering kan in haar ontwikkelingsbeleid en politieke contacten nog meer inzetten op duurzaamheid en goed bestuur in Congo. Ze kan de burgerbewegingen steunen en de Afrikaanse Unie aansporen om landen aan te pakken die Congo blijven leegroven. Belgische bedrijven kunnen ethische codes respecteren rond handel en arbeidsvoorwaarden. Wijzelf kunnen als consument nadenken over de twijfelachtige herkomst van onze gsm of elektrische batterij, met grondstoffen uit Congolese mijnen. Laat dat standbeeld van Leopold II maar verder onder het onkruid verdwijnen en laten we vooral lessen trekken voor vandaag.