Direct naar artikelinhoud
DM ChatSpijt aan Congo

‘Echte excuses kunnen juridische gevolgen hebben’: uw vragen over de brief van koning Filip beantwoord door onze journalist

Koning Filip tijdens een bezoek aan de luchtmachtbasis Kleine Brogel.Beeld EPA

In een brief aan president Félix Tshisekedi naar aanleiding van de zestigste verjaardag van de Congolese onafhankelijkheid betuigt koning Filip zijn spijt ‘voor de wonden uit het verleden’. Wat betekent dat nu? En wat vraagt u zich daarover af? Vraag het aan onze journalist.

Vanaf 12 uur geeft De Morgen-journalist Maarten Rabaey hier tekst en duiding in een DM Chat, waarin hij antwoord geeft op uw vragen. Hij schreef een standpunt over de spijtbetuiging: “Dit is een eerste stap naar historische excuses voor Congo”.

Live

  1. Einde van deze DM Chat

    We sluiten deze chatsessie af. Heel veel dank aan alle lezers voor de boeiende vragen. We bedanken natuurlijk ook Maarten voor zijn verhelderende antwoorden. Tot de volgende DM Chat!

  2. Zijn de Congolezen er nu beter aan toe?

    Is het Congolees volk er nu beter aan toe dan toen? - Herman De Bruyne uit Waregem

    Maarten Rabaey: Dit hangt af van aan wie je het vraagt en hoe je het bekijkt. Ja, er zijn uiteraard Congolezen die het beter hebben dan toen. Congo telt heel veel academische en creatieve talenten die autonoom doen wat ze willen, dankzij hun onafhankelijkheid. Onder Belgisch koloniaal bewind hadden ze dat niet kunnen of mogen doen.

    Maar nee, op het vlak van politieke rechten, economie, infrastructuur en veiligheid gaat het niet goed in het land. Er worden nog steeds grondstoffen geplunderd, er woedt een conflict in het oosten en er zijn mensenrechtenschendingen vanwege gewapende groepen en vanuit veiligheidsdiensten. Deze problemen wortelen voor een stuk in het verleden maar zijn vooral veroorzaakt door lokale, regionale en globale actoren vandaag.

    De uitdaging bestaat erin om de meerderheid van Congolezen, die wel goeie, eerlijke en duurzame plannen hebben voor hun land, in staat te stellen om iets nieuws op te bouwen.

  3. Moet de koninklijke familie haar fortuin teruggeven?

    Moet de koninklijke familie een deel van haar fortuin niet teruggeven aan het Congolese volk? - Jan Beghin uit Ganshoren

    Maarten Rabaey: Vanuit juridische invalshoek zie ik dat nooit gebeuren, omdat het huidige koningshuis nu eenmaal niet verantwoordelijk kan worden gesteld voor wat Leopold II destijds deed. Toch betekent dit niet dat er ook op het  vlak van financieel herstel geen symbolische geste kan komen. De monarchie beschikt nu al over stichtingen, zoals de Koning Boudewijnstichting, die reeds investeren in Congolese ontwikkelingsprojecten. Zij zouden bijvoorbeeld hun activiteiten en investeringen kunnen opvoeren.

    Persoonlijk zou ik het een goed idee vinden als Belgische historici samen met Congolese historici een geschiedenisboek schrijven, dat zowel verspreid wordt in Congo als in België. Men zou ook kunnen investeren in virtuele contacten tussen Congolese klassen en Belgische klassen, wat kan leiden tot een beter begrip voor elkaar.

  4. Hoe kan de Waarheidscommissie een verschil maken?

    Waarmee kan de Waarheidscommissie een verschil maken? - Marian uit Merelbeke

    Maarten Rabaey: Naast het voorbereiden en concretiseren van excuses kan de Waarheidscommissie ook zorgen dat de toegankelijkheid van informatie over de mensenrechtenschendingen in Congo Vrijstaat en Belgisch Congo vergroot wordt. Historici zouden totale toegang moeten kunnen krijgen tot alle archieven, ook het Koninklijke Archief. Naar het heden toe kan ze al deze informatie dan laten vertalen in nieuwe geschiedenis-leerplannen voor ons onderwijs, zonder taboes.

    De politiek zal door gesprekken met de Afrikaanse diaspora hier ook lessen moeten trekken uit de wijze waarop ons koloniaal verleden decennia later alsnog zorgt voor discriminatie. Er zullen concrete maatregelen moeten komen om systemisch racisme vandaag tot staan te brengen.De politiek zal door gesprekken met de Afrikaanse diaspora hier ook lessen moeten trekken uit de wijze waarop ons koloniaal verleden decennia later alsnog zorgt voor discriminatie. Er zullen concrete maatregelen moeten komen om systemisch racisme vandaag tot staan te brengen.

  5. Maakt dit een verschil voor de Congolezen?

    Gerda uit Verrebroek vraagt zich af: Maken de spijtbetuigingen enig verschil uit voor de Congolezen vandaag?

    Maarten Rabaey: Nee, de bevolking zal er weinig van wakker liggen. Congo ziet zich geconfronteerd met humanitaire, economische en politieke ellende. Het coronavirus slaat toe. De meerderheid van de bevolking is extreem arm. Er is een gebrek aan basisinfrastructuur zoals water, elektriciteit en degelijke huizen, scholen, ziekenhuizen en wegen. De politieke elite is verwikkeld in corruptieschandalen en een onderlinge machtsstrijd. De opbrengst van de lucratieve grondstoffenhandel komt de bevolking niet ten goede.

    In het oosten van het land zijn er langs de grens met Rwanda nog altijd conflicten met gewapende milities, waar burgers het slachtoffer van worden.

    Excuses zullen voor de Congolees in de straat enkel effect hebben als België er een belofte aan koppelt om in hen te investeren, hetzij dan door samenwerking op voet van een gelijk partnerschap.

  6. Wat werd er niet gezegd in de brief?

    Wat kunnen we allemaal leren over wat er niet concreet in de brief van koning Filip is benoemd of gezegd?- Sam uit Gent

    Maarten Rabaey: “De koning heeft niét verwezen naar Leopold II, die nochtans regeerde over Congo Vrijstaat. De reden is wellicht juridisch. Als hij echt verantwoordelijkheid zou opnemen voor diens gedrag, kan dat leiden tot schadeclaims tegen de erven van Leopold II, de koninklijke familie.

  7. Zijn er precedenten van herstelbetalingen?

    Zijn er precedenten van herstelbetalingen na excuses? - Dries uit Antwerpen

    Maarten Rabaey: Ja, vooral na oorlogen al zijn er precedenten voor herstelbetalingen na excuses. Een goed voorbeeld is de zogeheten 'Wiedergutmachung' van Duitsland na WO II aan slachtoffers van de Holocaust. Er vonden toen herstelbetalingen plaats aan Israël en het Joods Wereldcongres (JWC). Zelfs eind jaren negentig werden er nog herstelbetalingen gedaan aan het JWC, toen bleek dat er in Zwitserland slapende bankrekeningen waren met gestolen geld.

    Als koloniale herstelbetalingen is er het voorbeeld van Groot-Brittannië. Dat heeft een tijd terug een totaal van 19 miljoen pond uitgekeerd aan (inmiddels bejaarde) slachtoffers van het koloniale beleid in Kenia. Het ging echter níet om vergoedingen voor de kolonisatie in het algemeen, enkel om mensen die direct slachtoffer zijn geworden van marteling of onrecht onder koloniaal gezag.”

  8. Is Tshisekedi wel de juiste geadresseerde?

    “Is Félix Tshisekedi wel de ‘juiste’ geadresseerde voor de brief? Volgens waarnemers heeft hij de verkiezingen niet gewonnen en is hij slechts aan de macht als een soort stroman voor de niet onbesproken Kabila, waar hij dan nog eens in een machtsstrijd met verwikkeld is.”Pieter uit Arendonk

    Maarten Rabaey: Terechte opmerking. De koning richt zich in zijn in brief weliswaar ook tot de Congolese bevolking, aan wie de spijt gericht zou moeten zijn, maar kan nu eenmaal niet om Tshisekedi heen die het officiële staatshoofd is. Tshisekedi's positie is inderdaad omstreden. Volgens waarnemers van de Congolese Kerk en het middenveld - de Société Civile - won oppositiekandidaat Martin Fayulu de verkiezingen eind 2018.

    De macht van Kabila is inderdaad nog zeer groot en maakt het voor Tshisekedi zeer moeilijk om te doen wat hij wil. Zo is er nu een machtsstrijd bezig tussen beiden om de controle over justitie.”

  9. Komt er monument om het lijden van de Congolezen te herdenken?

    Stavros vraagt zich af: “Komt er een monument om het lijden van de Congolese bevolking te herdenken en erkennen. Zo ja, waar?”

    Maarten Rabaey: “Het zou mooi zijn als zo'n monument er komt als gevolg van de Waarheidscommissie. In mijn edito haal ik vandaag de wens aan van wijlen diplomaat Jules Marchal, ooit een koloniaal gewestbeheerder, die na de onafhankelijkheid historisch onderzoek deed naar Belgische dwangarbeid. Zo achterhaalde hij de namen van meer dan 3500 van de 7000 doden die vielen tijdens de bouw van de spoorlijn Kinshasa-Matadi in de jaren twintig van vorige eeuw. Hij bepleitte voor zijn dood om al die namen op een monument te plaatsen. Je zou kunnen denken aan een tweeledig monument bij de zeehaven van Matadi en een monument in Antwerpen die één geheel vormen, waarvoor Congolese en Belgische kunstenaars samenwerken. Het is maar een suggestie, natuurlijk. Men moet deze vraag eigenlijk stellen aan de Congolese diaspora in ons land , en de Congolezen zelf.”

  10. Wanneer volgen verontschuldigingen van de regering?

    “Wanneer volgen de verontschuldigingen van de regering? Kunnen de echte moordenaars en betrokkenen van Lumumba nu opstaan?” - Dirk uit Aalst

    Maarten Rabaey: “De algemene verwachting is dat de excuses zullen volgen na de Waarheidscommissie in het parlement. Hoe lang deze zal werken is wel de vraag. De historische waarheid over ons koloniaal verleden ligt vast maar je zou kunnen verwachten dat experten toch nog het mandaat van de commissie gaan gebruiken om toegang te vragen tot bv. de Koninklijke Archieven, de bedrijfsarchieven van het vroegere Union Minière etc.

    Ik denk wel niet dat men het werk van de parlementaire Lumumba-commissie zal overdoen, die al veel aan het licht bracht over de moord op Congo's eerste premier. Maar als de Waarheidscommissie er in slaagt om inzage te krijgen in archieven die tot nu gesloten waren valt het niet uit te sluiten dat ook op deze zaak een nieuw licht kan worden geworpen.”

  11. Gaat dit invloed hebben op de regeringen?

    Karel uit Gent vraagt zich af: “Gaat dit veel invloed hebben op eventuele noodzakelijke engagementen van de regering(en)?”

    Maarten Rabaey: “De spijtbetuiging effent in elk geval de weg voor de Waarheidscommissie om met fiat van de monarchie een vorm van excuses voor te bereiden. De gevolgen daarvan kunnen zijn dat vooral onze federale regering zich namens de Belgische staat zal moeten engageren om daar iets aan te verbinden. Dat kan gaan van herstelbetalingen tot teruggave van geplunderde kunstwerken, enz.

    Diplomatiek heeft deze brief natuurlijk ook wel een doel: 60 jaar na de onafhankelijkheid terug op goede voet proberen te staan met de D.R. Congo vandaag, met wie de relaties verzuurd waren onder ex-president Kabila. België probeert huidig president Tshisekedi de wind in de zeilen te geven, omdat ze in hem een gesprekspartner zien met wie onderhandeld kan worden over bilaterale samenwerking - humanitair, zoals medische steun voor de coronapandemie, maar uiteraard ook economisch. Onder Kabila ging Congo in zee met China, met Tshisekedi hoopt België dat hij terug meer zaken gaat doen met onze bedrijven. In Congo liggen veel ertsen die gebruikt worden in onze huidige technologiesector.”

  12. Wat was de rol van Black Lives Matter?

    Een vraag van Els uit Gent. “Heeft de wereldwijde Black Lives Matter-beweging mee de aanzet gegeven tot deze spijtbetuiging?”

    Maarten Rabaey: “Ja, ongetwijfeld. Koning Filip maakt in zijn brief expliciet de koppeling met discriminatie en racisme vandaag, wat de voorbije weken wereldwijd hoog op de agenda stond. “Ik houd eraan mijn diepste spijt te betuigen voor de wonden uit het verleden. Wonden die tegenwoordig weer pijnlijk voelbaar worden door daden van discriminatie, nog te sterk aanwezig in onze samenleving”, schreef hij.

    In België vloeide de BLM-beweging meteen samen met protesten om koloniale standbeelden te verwijderen, maar ook met oproepen van Belgische en Congolese intellectuelen om de algemene houding tegenover Afrikanen te dekoloniseren. De Congolese diaspora legde een rechtstreeks verband tussen de neerbuigende houding tegenover zwarten tijdens de kolonisatie en het racisme dat in onze samenleving bestaat op bv. de woning- en arbeidsmarkt.” 

  13. Waarom geen excuses?

    In jouw standpunt merkte je het inderdaad op. Koning Filip gaat nog niet zover om het woord ‘excuses’ te gebruiken. Waarom niet?

    Maarten Rabaey: “Filip gaat niet zo ver als het aanbieden van officiële excuses, omdat dit ook een schuldbekentenis zou betekenen met mogelijk juridische gevolgen zoals claims tot herstelbetalingen.

    Of er nog excuses zullen komen zal afhangen van het parlement, dat een Waarheidscommissie over ons koloniaal verleden begint. Zoals Filip schrijft: “Ik moedig de reflectie aan die in ons parlement wordt aangevat om definitief met het verleden in het reine te komen.” Regeringspolitici lieten al eerder uitschijnen dat gemotiveerde excuses in naam van de Belgische staat aan het einde van dat debat aannemelijk zijn. De vraag is dan wel of men bereid zal zijn daar iets tegenover te stellen, zoals herstelbetalingen of een andere vorm van steun aan nabestaanden van slachtoffers.”

  14. Waarom is deze spijtbetuiging zo bijzonder?

    Goedemiddag beste lezers. Onze buitenlandjournalist Maarten Rabaey is erbij komen zitten om uw vragen te beantwoorden. Maarten, bedankt om tijd vrij te maken voor onze lezers.

    Misschien al een eerste algemene vraag. Wat betekent deze spijtbetuiging van koning Filip nu en waarom is het zo bijzonder?

    Maarten Rabaey: “Het is bijzonder omdat het voor de eerste keer is dat een Belgische vorst een spijtbetuiging uit voor de mensenrechtenschendingen onder het Congolese bewind van koning Leopold II (1885-1908) en in Belgisch Congo (1908-1960). De koning wordt voor deze brief, gericht aan de Congolese president, ook politiek gedekt door de regering. 

    Toch gaat hij niet zo ver als het aanbieden van officiële excuses, omdat dit ook een schuldbekentenis zou betekenen met mogelijk juridische gevolgen zoals claims tot herstelbetalingen.

    Of er nog excuses zullen komen zal afhangen van het parlement, dat een Waarheidscommissie over ons koloniaal verleden begint. Zoals Filip schrijft: “Ik moedig de reflectie aan die in ons parlement wordt aangevat om definitief met het verleden in het reine te komen.” Regeringspolitici lieten al eerder uitschijnen dat gemotiveerde excuses in naam van de Belgische staat aan het einde van dat debat aannemelijk zijn.”

  15. Welkom bij deze DM Chat

    We beginnen straks om 12 uur aan onze chat met De Morgen-journalist Maarten Rabaey. Stel uw vragen via het formulier hieronder.