In Hongkong is straatprotest nu ‘terrorisme’

Bekijk hier: mensen massaal op straat in Hongkong

De protesten, ter gelegenheid van de 23ste verjaardag van de overdracht van Hongkong aan China, waren vooraf verboden, maar toch kwamen duizenden demonstranten op straat. Zij raakten slaags met de politie, waarbij waterkanonnen en rubberkogels werden ingezet. Op schendingen van de nieuwe veiligheidswet staan straffen tot levenslang, waarmee het risico van deelname aan de Hongkongse protestbeweging nu een stuk groter geworden is.

De tekst van de Nationale Veiligheidswet is pas dinsdagnacht bekendgemaakt, op het moment van de inwerkingtreding. Wat staat er nu eigenlijk in?

Die bekendmaking was inderdaad ongebruikelijk laat, tot frustratie van veel Hongkongers. De Nationale Veiligheidswet is door Peking aan Hongkong opgelegd – op zich al een bron van controverse – en is bovendien op heel schimmige wijze tot stand gekomen. Terwijl een wetsvoorstel in China normaal een maandenlange consultatieronde doorloopt, is deze wet in tien dagen afgehandeld en tot het laatste moment geheim gehouden. Dat is naar Hongkongse normen ongezien.

De veiligheidswet maakt ‘afscheiding, ondermijning, terrorisme en samenspanning met buitenlandse krachten’ strafbaar. Uit de wettekst blijkt nu dat die misdaden heel breed worden gedefinieerd, en op maat van de protestbeweging. Zo wordt het beschadigen van overheidsgebouwen, wat vorig jaar tijdens protesten gebeurde, beschouwd als ondermijning. Het bezetten van straten, een populair protestmiddel, valt onder terrorisme. Op beide staan straffen van tien jaar tot levenslang.

Het meest controversiële aspect van de wet is de oprichting van een agentschap, de National Security Office, dat onder controle van de Chinese overheid staat. In uitzonderlijke gevallen – zo vaag gedefinieerd dat ‘uitzonderlijk’ wel vaker kan voorkomen – krijgt dat agentschap jurisdictie over een onderzoek, en wordt een verdachte niet onder Hongkongse, maar onder Chinese wet vervolgd. De uitleveringswet, vorig jaar aanleiding voor de Hongkongse protesten, valt daarbij in het niet.

Een toegift van Peking aan de Hongkongers is dat er ook enkele garanties in de wet staan, zoals het recht op een vrije meningsuiting en vrijheid van vergadering. Maar de vraag is wat die garanties waard zijn: ze staan ook in de Chinese grondwet, maar worden daar geenszins nageleefd.

Is dit een inbreuk op de Hongkongse autonomie, gegarandeerd onder het principe van één land, twee systemen?

Dat hangt ervan af met wie je praat, en hoe rekkelijk je juridische principes interpreteert. Voorstanders van de veiligheidswet argumenteren dat de Hongkongse protesten de eenheid van China in gevaar brengen, en dat autonomie en eenheid twee kanten van één medaille zijn. “Eén land, twee systemen is een continu proces van interactie tussen Peking en Hongkong”, zegt Regina Ip, een Hongkongs politicus uit het pro-Peking-kamp. “We moeten de wetten aanpassen aan de realiteit.”

De meeste rechtsgeleerden vinden dat een vorm van doublespeak, en een typisch voorbeeld van de Chinese praktijk om de betekenis van rechtsprincipes te verdraaien. Volgens hen is er maar één interpretatie van ‘één land, twee systemen’, namelijk dat Hongkong vijftig jaar lang autonomie geniet. De veiligheidswet is daarmee in tegenspraak, en laat toe dat Chinese rechtspraktijken binnendringen in de onafhankelijke rechtsstaat die Hongkong tot nog toe was.

Volgens Cora Chan, grondwetspecialist van de Universiteit van Hongkong, is er met de veiligheidswet een bres geslagen in de juridische verdedigingswal rond Hongkong. “Peking heeft nu in feite ongebreidelde macht in Hongkong, en er is geen enkel juridisch mechanisme om die macht te controleren. Tot nu toe was interventie van Peking in Hongkong eerder de uitzondering op de norm, maar met deze veiligheidswet wordt die praktijk geïnstitutionaliseerd en genormaliseerd.”

Wat betekent dit voor de Hongkongse protestbeweging? Is die nu ten dode opgeschreven?

De eerste klap voor de protestbeweging vond dinsdag plaats, aan de vooravond van de invoering van de wet. Oppositiebeweging Demosisto van boegbeeld Joshua Wong, die ooit opriep tot een referendum over onafhankelijkheid, ontbond zichzelf om vervolging te voorkomen. Een pro-onafhankelijkheidspartij hief zichzelf op, enkele activisten verlieten Hongkong, en vlaggen of slogans voor onafhankelijkheid leidden woensdag tijdens de eerste protesten meteen tot arrestaties.

De nultolerantie voor onafhankelijkheidspleidooien was te verwachten. Maar vraag is of de wet ook zal worden ingezet tegen de brede protestbeweging, die niet voor onafhankelijkheid pleit maar voor democratisering. Verwacht wordt dat Peking hen niet meteen zal aanpakken, maar vooral rekent op een afschrikkingseffect. Nu de veiligheidswet als een zwaard van Damocles boven hun hoofd hangt, zullen zij mogelijk minder snel op straat komen of kritische meningen verkondigen.

Dat afschrikkingseffect wordt versterkt door de vaagheid van de wetsartikelen, die voor interpretatie vatbaar zijn en zo onzekerheid creëren, een geliefd machtsmiddel in Peking. “Het feit dat ik met buitenlandse media spreek, kan als schending van de veiligheidswet worden gezien”, zegt Anita Yip, vicevoorzitter van de Hongkongse Orde van Advocaten. “Een gesprek met een buitenlandse organisatie dat haat opwekt tegen de Chinese overheid, zou onder samenspanning kunnen vallen.”

Politici van het pro-Peking-kamp zeggen dat al die zorgen overdreven zijn, en dat de Hongkongers zich niet ongerust hoeven te maken. Volgens hen heeft de wet slechts een klein groepje radicale onruststokers op het oog, die de stabiliteit van Hongkong verstoren. “Het is prima dat ze ons garanties willen geven, maar we zouden die niet nodig moeten hebben”, reageert Yip. “Wij kijken naar wat er zwart op wit in de wettekst staat, en zien daar zaken die ons ernstig zorgen baren.”

Westerse landen hebben repercussies aangekondigd als Peking zou doorgaan met de Veiligheidswet. Heeft dat effect gehad?

Een aantal westerse landen heeft de wet veroordeeld en heeft maatregelen aangekondigd, zij het vooral symbolisch. Vooral de Verenigde Staten roeren de trom: zij dreigen Hongkongse handelsvoordelen in te trekken, en vaardigden al visabeperkingen tegen Chinese functionarissen en een importverbod van Amerikaanse technologie uit. Peking reageerde telkens met tegenmaatregelen.

De westerse druk lijkt vooral contraproductief te hebben gewerkt, en Peking extra argumenten te hebben gegeven om de Hongkongse protestbeweging als een vanuit het buitenland georganiseerde bedreiging te zien. Het lobbywerk van Demosisto bij buitenlandse regeringen om Peking onder druk te zetten is in de nieuwe wet expliciet strafbaar gemaakt. Binnen de Hongkongse protestbeweging woedt een debat of dat internationale gelobby geen strategische fout is geweest.

De complete minachting van Peking voor de internationale reacties toont China’s toegenomen assertiviteit op het wereldtoneel. Tijdens de voorstelling van de wet vielen Chinese politici regelmatig scherp uit naar de VS. “Wij Chinezen zijn van niets bang”, zei Zhang Xiaoming, vicedirecteur van het regeringsdepartement verantwoordelijk voor Hongkong. “De dagen zijn voorbij dat wij Chinezen instructies van anderen aannemen.”

Hoe zit de toekomst van Hongkong als internationaal financieel centrum eruit?

De internationale bedrijfswereld lijkt zich voorlopig geen grote zorgen te maken over de veiligheidswet. Het beëindigen van de protesten, die nu al meer dan een jaar aanhouden en vaak met geweld gepaard gaan, kan juist gunstig zijn voor de bedrijfswereld. En ook al zouden bedrijfsleiders bedenkingen hebben, dan houden ze die onder de nieuwe veiligheidswet maar beter voor zichzelf.

Op lange termijn kan het afbrokkelen van de onafhankelijke rechtstaat problematisch worden, zeker als de politieke rivaliteit tussen China en de VS toeneemt. Het voorbeeld van Canada, dat vorig jaar twee onderdanen gearresteerd zag worden bij wijze van drukmiddel, toont hoe privépersonen dan verwikkeld kunnen raken in politieke processen. Volgens een enquête van de Amerikaanse Kamer van Koophandel houdt 40 procent van haar leden een noodplan achter de hand.

Peking lijkt ervan overtuigd dat de nabijheid van de Chinese markt voldoende is om internationale bedrijven te blijven aantrekken in Hongkong. En als dat niet lukt, dan moeten Chinese bedrijven het maar overnemen. “De markt van het vasteland is enorm”, zegt Shen Dingli, professor internationale relaties aan de Fudan Universiteit in Shanghai. “Met een paar vingerknippen kunnen we meer spullen kopen uit Hongkong, bij wijze van patriottische ondersteuning.”