Direct naar artikelinhoud
FrankrijkUpdate

Franse regering neemt ontslag: Jean Castex nieuwe premier

De nieuwe Franse premier Jean Castex.Beeld REUTERS

De Franse president Emmanuel Macron heeft Jean Castex aangesteld als nieuwe premier, zo heeft het Elysée bekendgemaakt. Hij krijgt de taak om een nieuwe regering te vormen. Eerder werd het ontslag aangekondigd van premier Édouard Philippe en diens voltallige regering.

en

 De 55-jarige Castex is een voormalig medewerker van oud-president Nicolas Sarkozy. Hij is de burgemeester van Prades en is sinds april de interministeriële afgevaardigde belast met de versoepeling van de inperkingsmaatregelen.

De vorige, zeer populaire, premier Édouard Philippe was de laatste tijd niet meer zeker van zijn baan. Hij was niet alleen te rechts voor de ‘groene bocht’ die Macron wil maken, maar Philippe was bovendien zo goed dat hij zijn baas in populariteit dreigde te overvleugelen. Dat kwam de president slecht uit, in het zicht van de naderende presidentsverkiezingen.

Als crisismanager was Philippe vaker in beeld dan Macron. Miljoenen Franse televisiekijkers zagen hoe in de volle donkergrijze barbe van de eerste minister een steeds verder uitdijende witte plek ontstond. Wat is er aan de hand, zo vroegen velen zich af, met de baard van Édouard Philippe? In de dagen dat het nieuws werd beheerst door ziekenhuisopnames en dodenaantallen was die vraag in veel huiskamers een welkome bron van afleiding.

De Franse eerste minister Edouard Philippe.Beeld AP

Serieuze kwaliteitskranten waagden zich aan uitvoerige exegeses over de mogelijke oorzaken van de plotselinge verkleuring. En kwamen tot een andere, opvallende observatie: hoe witter zijn baard, des te populairder werd Philippe.

Sinds het begin van de pandemie straalde de nuchtere, ingetogen premier vertrouwen uit. Zijn populariteit steeg in drie maanden tijd met 17 procent. Zondag werd hij de glansrijke winnaar van de burgemeestersverkiezingen in de Normandische havenstad Le Havre. (In Frankrijk kunnen nationale politici meedoen aan burgemeestersverkiezingen zonder het ambt bij winst daadwerkelijk te vervullen.)

Je zou zeggen dat Macron in zijn handen kneep met zo’n solide premier. In 2017 was de centrumrechtse Philippe, toen nog baardloos, de eerste keus van de kersverse president. Sindsdien heeft de oud-burgemeester – van 2010 tot 2017 zetelde Philippe daadwerkelijk in het stadhuis van Le Havre – zich bewezen als een kundig bestuurder die je om een boodschap kunt sturen.

Ontslag

Toch werd in de Franse media al weken verwoed gespeculeerd over het mogelijke ontslag van de premier, die Macron al te zeer dreigde te overvleugelen.

Het klinkt onwerkelijk, een premier die wegens succes wordt ontslagen, maar in zekere zin tekent het juist de klassieke verhoudingen binnen het ‘couple exécutif’, zoals de president en zijn premier in Frankrijk worden genoemd. De president is de kapitein die de politieke koers bepaalt, de premier de stuurman die het beleid uitvoert.

Als de president het beleid wil bijsturen, is het vervangen van de stuurman een voor de hand liggende optie. Sinds Charles de Gaulle, die de functie van premier in 1958 in het Franse staatsbestel introduceerde, zijn er acht presidenten geweest, en 22 premiers. Behalve De Gaulle zelf is er maar één president geweest die niet tussentijds van premier is gewisseld: Nicolas Sarkozy, niet toevallig de man die zijn eerste minister Francois Fillon zijn ‘werknemer’ noemde.

Onder-president

Édouard Philippe was allesbehalve een werknemer van Macron. Hij ontpopte zich de voorbije maanden juist als een soort onder-president die zijn baas in populariteitspeilingen ver achter zich laat. De twee zijn in veel opzichten elkaars tegenpolen. Terwijl Macron met zijn oorlogsretoriek wel erg geforceerd presidentieel probeerde over te komen – ‘churchillien’, noemde zijn eigen entourage een van zijn coronatoespraken – wist de rustige, sobere Philippe volgens velen precies de juiste toon te vinden.

De onderwijzerszoon uit Normandië was een stuk minder elitair dan zijn baas in het Élysée. Hij is amateurbokser en zelfverklaard bierliefhebber en staat bekend om zijn droge humor. Samen met vriend en collega-politicus Gilles Boyer schreef hij twee politieke thrillers (‘In de schaduw’ en ‘Het uur van de waarheid’).

Dat Philippe nu zelf verwikkeld is geraakt in een scenario dat niet in zijn boeken zou misstaan, is vooral het gevolg van zijn politieke signatuur. Voor hij als premier toetrad tot het centrumkabinet van Macron, maakte hij carrière binnen de rechtse partij les Républicains (LR). Hij is een juppéiste, een volgeling – en voormalig medewerker – van Alain Juppé, die zelf premier was onder Jacques Chirac. Juppé en Philippe vertegenwoordigen ‘humanistisch rechts’: de linkerflank van rechts Frankrijk.

Man van rechts

Net als onder meer minister van Financiën Bruno Le Maire stapte hij in 2017 over van LR naar het kamp van Macron, die zowel centrumrechtse als centrumlinkse medestanders probeerde te werven voor zijn politieke project. Maar in tegenstelling tot de meeste overlopers is Philippe nooit lid geworden van La République en Marche. ‘Ik ben een man van rechts’, zei hij bij zijn beëdiging als premier.

Macron, die het Franse volk tijdens de coronacrisis beloofde dat hij zichzelf opnieuw zou gaan uitvinden, wil in de resterende 18 maanden van zijn presidentschap juist bewijzen dat ook centrumlinkse, progressieve kiezers – die hem in 2017 aan zijn overwinning hielpen – bij hem in goede handen zijn. Die aanvankelijke achterban heeft hij van zich vervreemd: het beleid van zijn regering helde tot dusver over naar rechts.

Er werd volop gespeculeerd over de personele stoelendans die Macron aan het bekokstoven was. Vast stond dat er deze zomer een aantal ministers zouden worden vervangen, zodat de accenten van de regering meer op links zouden komen te liggen. De ‘derde acte’ van zijn presidentschap moet socialer en groener worden.

Groene bocht

Zondag bleek ondubbelzinnig dat die virage vert (‘groene bocht’) ook electoraal van groot belang is. De groene partij EELV sleepte in de grote steden het ene na het andere burgemeesterschap binnen. Lyon, Bordeaux, Straatsburg: steden waar Macron in 2017 grote overwinningen boekte, stemden nu massaal op de écolos.

Maandag liet Macron meteen merken dat het hem menens is. Hij zei bereid te zijn 146 van de 149 aanbevelingen van de door hem in het leven geroepen ‘Burgerconventie over het klimaat’ over te nemen en beloofde 15 miljard euro extra voor de ecologische transitie van de economie.

De grote vraag was of de president zijn groene bocht geloofwaardig kan maken met Philippe aan het roer. De president ‘weet wat ik kan, en wat ik niet kan’, zei de premier zelf enigszins cryptisch. Niet veel later zei hij dat hij ‘graag de zee weer zou zien’. Het leek een verwijzing naar een eventuele uitvluchtroute: als het regeringsbeleid hem te links wordt, kan hij altijd in Le Havre terecht.

Voor Macron was het een duivels dilemma. Politiek-inhoudelijk was het een logische zet zijn Philippe te vervangen. Maar met het oog op de presidentsverkiezingen van 2022 is dat een potentiële kamikazeactie: als de populaire premier het tegen Macron besluit op te nemen, is hij vermoedelijk uiterst kansrijk.