Getuigenissen uit woonzorgcentra tonen chaos tijdens coronacrisis

De Vlaamse Ombudsdienst interviewde voor een rapport over de aanpak van de coronacrisis bewoners, familieleden en professionals uit de woonzorgsector. Bijna allemaal hebben ze het over complete chaos. Sommigen zeggen dat het woord chaos de lading zelfs niet dekt, ze spreken over een oorlogsperiode of over een helse tijd.

‘Ik heb mensen geweten die eten in hun zakken en kasten aan het steken waren, omdat ze dachten te moeten rantsoeneren omdat er een oorlog zou uitbreken’, zegt een medewerker. De reactie op die chaos wordt door verschillende getuigen paniekvoetbal genoemd, reacties gestuurd door emoties eerder dan weloverwogen beslissingen op basis van heldere richtlijnen. Sommigen vrezen dat de richtlijnen, bijvoorbeeld rond beschermingsmateriaal, eerder geïnspireerd waren door de mate waarin dat materiaal voorhanden was, dan door de wetenschappelijke evidentie.

Getuigen vertellen dat ze door wisselende richtlijnen achteraf gezien verkeerd hebben gehandeld. ‘Het was chaos, we werkten met dezelfde kleren bij besmette en niet besmette mensen’, zegt een technisch medewerker. Die toestand heeft zich volgens getuigenissen van professionals soms voortgezet in de reactie tegenover bewoners en hun familie. ‘We mochten tegen de buitenwereld niet zeggen of er covid-positieven waren om geen slechte naam te krijgen’, zegt een verzorgende.

De getuigen zijn niet mals voor de politieke aanpak van de crisis. ‘Als het overstroomt, staan ze met hun botten in het water. Maar ik heb hier geen politieker gezien’, zegt een directeur. Een zoon vertelt: ‘Men was de ouderen én de instellingen waarin ze verbleven gewoon vergeten. Door duizenden sterfgevallen kwamen ze pas écht in beeld.’

Overleden met de lijkzak al onder zich

Het rapport telt verschillende schrijnende getuigenissen van de situatie achter de gesloten deuren van de wzc’s. ‘Kijk naar mijn moeder. Ze is in die korte tijd een plant geworden die vastgebonden ligt of hangt in de rolstoel. Ze herkent niemand meer en kan niet meer lopen of praten’, zegt een zoon.

Een zorgkundige: ‘Er is nooit nog bezoek bij de bewoner kunnen komen, behalve toen de palliatieve sedatie gebeurde: twee personen mochten een half uur blijven, maar dan nog was de bewoner niet overleden. Op dat moment lag er al een lijkzak onder, zodat die snel kon toegeritst worden zonder nog verdere besmetting te riskeren. De bewoner wist dat ze alleen was en stervende en ze voelde zich ook heel alleen. Het was voor mij een heel moeilijk moment.’

Veel getuigen geven tot slot aan dat de ellende nog lang niet voorbij is. De vermoeidheid blijft en er is weinig ruimte om te recupereren. ‘De situatie is rustiger nu, maar we blijven psychisch gekwetst achter’, zegt een verpleegkundige.

Symbolisch zien heel wat getuigen wel wat in het dagelijkse applaus, maar ze missen echte waardering in de vorm van meer ondersteuning. Het jaarlijkse verlof, gepland in de zomermaanden, is onder voorbehoud goedgekeurd. Verschillende getuigen beschrijven dat ze karrenvrachten vol overuren hebben gemaakt die ze nooit zullen kunnen benutten.

Veel van de getuigenissen werden afgenomen eind juni, kort na het bekendraken van het nieuws dat het personeel in de wzc’s geen consumptiepremie van 300 euro zou ontvangen. Dat kwam bij velen hard aan.

Politieke reacties

‘De getuigenissen zijn hard binnengekomen bij iedereen hier in de commissie’, zei Lorin Parys van N-VA. Freya Saeys van Open VLD werd er naar eigen zeggen stil van. Volgens Katrien Schryvers van CD&V hebben de getuigenissen afwisselend bevestigd, aangevuld of een ander licht geworpen.

De oppositie reageerde scherp. ‘Dit is een extra motivator voor ons als commissieleden om dit werk tot een goed einde te brengen, want dit kan toch geen twee keer gebeuren, denk ik’, zei Immanuel De Reuse van Vlaams Belang. ‘Het personeel en de directies hebben werkelijk alles in het werk gesteld om de crisis in de woonzorgcentra te bestrijden, maar het uitblijven van snelle ondersteuning vanuit de Vlaamse overheid op niveau van beschermingsmateriaal en bijkomend personeel heeft tot deze horrorverhalen geleid’, zei Hannes Anaf (SP.A). ‘Het levensbedreigende corona reduceerde bewoners, familie en medewerkers van woonzorgcentra tot figuranten’, vond Björn Rzoska. Hij wil nu uitzoeken of de gebrekkige coördinatie de gevolgen van de epidemie groter heeft gemaakt en hoe we het in de toekomst beter kunnen doen.

Volgens PVDA draagt minister van Welzijn Wouter Beke (CD&V) een loodzware verantwoordelijkheid. ‘Minister Beke is mee verantwoordelijk voor de acute onderbezetting in de woonzorgcentra na jaren van onderinvesteringen. In talloze verslagen en reportages werd afgelopen jaren al duidelijk hoe de situatie in de woonzorgcentra daardoor uit de hand liep. Dit was een man made disaster, waiting to happen. Het wordt tijd dat Wouter Beke zijn conclusies trekt. Dit is niet houdbaar’, zei Lise Vandecasteele.