Alarmerend hoog loodgehalte in bloed van kinderen nabij Umicore Hoboken: ‘Gezinnen zouden hier niet mogen wonen’

Vijf jaar geleden kocht Mazid Abdeljilal een huis in Hoboken: vanuit zijn raam kijkt hij uit op de loodraffinaderij van Umicore, slechts een tiental meter verderop. Het was een goedkoop huis, vertelt Abdeljilal, die met drie kinderen uit een éénkamerflat in een luidruchtig appartementsblok kwam. Na een half jaar kreeg hij een uitnodiging om zijn zoons te laten testen op lood. “Tot dan wist ik van niets. Niemand had ons iets gezegd.” 

Al sinds 1981 worden kinderen tot twaalf jaar uit de Hobokense wijken Moretusbrug en Hertogvelden twee keer per jaar getest omdat de wijken last hebben van de zware metalen die in de fabriek worden verwerkt. Door corona kon nu slechts een derde van de ongeveer 400 kinderen getest worden, maar de resultaten zijn zorgwekkend. De WHO legt de veilige grens op 5 microgram lood per deciliter bloed (mcg/dl), en bijna de helft van de kinderen overschrijdt die limiet. Bij 20 kinderen werd meer dan 10 mcg/dl gemeten, bij 4 kinderen meer dan 20 mcg/dl. 

De dochter van Abdeljilal, geboren in april, is nog niet getest, bij zijn zoons werden waarden tussen 14 en 27 gemeten. Drie jaar geleden belandde zijn oudste zoon ook in het ziekenhuis met een loodvergiftiging. “De waarden piekten toen tot 59 mcg/dl. Hij had een gele huid en was erg vermagerd. Ook nu zie ik dat mijn jongens magerder zijn dan normaal. We maken ons veel zorgen.” 

“Te hoge loodwaarden leiden tot bloedarmoede en zeker bij kinderen in volle groei kan dat de organen zoals de lever en de nieren aantasten”, zegt toxicoloog Jan Tytgat (KU Leuven), die als student al de vervuilde reputatie van de buurt rond Umicore kende. Loodvergiftiging verstoort ook de ontwikkeling van het zenuwstelsel en dat kan leiden tot gedragsproblemen, een lager IQ of aandoeningen als ADHD. Vooral kleine kinderen zijn er gevoelig aan, omdat ze hun handen veel in hun mond steken en zo het stof waaraan het lood zich hecht, opnemen. Bovendien zijn ook hoge concentraties van arseen en cadmium in deze wijken een probleem.

“Deze resultaten zijn een grote teleurstelling”, zegt CEO Luc Gellens. “We proberen nu te begrijpen waar die hoge concentraties vandaan komen.” Vermoed wordt dat de stormen in februari het stof richting de huizen hebben geblazen. Door de droogte zou dat stof zijn blijven liggen. “Daarnaast zijn de kinderen door de lockdown maandenlang thuis geweest. Begin maart was er bij Umicore een brand, maar we denken niet dat de oorzaak daar ligt. We hebben toen geen alarmerende metingen vastgesteld.”  

Dode koeien

In 1887 vestigde Umicore, toen nog Mettallurgie Hoboken, zich aan de oevers van de Schelde om looderts te verwerken.  In 1921 ging vlak daarnaast de bouw van de sociale woonwijk Moretusburg van start, daarna kwam Hergtogvelden erbij. Aandacht voor de verontreiniging kwam er pas toen in de jaren 70 de koeien in de buurt doodvielen door het vervuilde gras. In een eerste rapport, gepubliceerd in 1979, werd de situatie in Hoboken bestempeld als een van de zwaarste industriële vervuilingen ooit in België. Sindsdien bekostigt Umicore de halfjaarlijkse bloedtesten. 

Het bedrijf investeerde de laatste jaren in allerlei afzuig- en filtersystemen en houdt de wegen in de site vochtig om de verspreiding van stof te beperken. Ook de grondstoffen worden nat gehouden en minstens één keer per week rijdt een groene sproeikar door de straten van de buurt om ook daar alle stof weg te spoelen. De scholen in de buurt zijn al jaren gesloten. 

“De laatste jaren ging het echt de goede kant uit”, zegt Vera Nelen (Provinciaal Instituut voor Hygiëne), die de bloedtesten coördineert. Toch hadden vorig jaar, het beste jaar ooit wat de loodmetingen betreft, nog 18 procent van de kinderen te veel lood in hun bloed. In 2017 werd ook bij een tweejarig meisje een waarde van 36 microgram per deciliter vastgesteld, ruim zeven keer de maximumwaarde. 

Hoeveel (volwassen) mensen vandaag blijvende gezondheidsproblemen ondervinden door die vervuiling, is niet geweten. Voor het eerst wordt nu wel werk gemaakt van een fonds waarmee Umicore de kosten zou vergoeden van kinderen uit de buurt die medische zorg of andere ondersteuning nodig hebben.

“In deze wijk wonen gezinnen die hier een betaalbaar huis met vier slaapkamers vonden”, weet Liesbet De Groot, die sinds begin dit jaar als wijkwerker de inwoners moet informeren over de vervuiling. Sommige huizen ogen troosteloos, met vale gordijnen, de meesten hebben nette, fleurige voortuintjes. Heel wat woningen staan te koop.

“Vele panden waren ooit in handen van Woonhaven, dat ze om gezondheidsredenen niet aan gezinnen met kinderen verhuurden. Tegenwoordig zijn ze vooral in privéhanden”, zegt De Groot. Ze worden verkocht door notarissen en makelaars, die verplicht zijn om potentiële kopers te informeren over het loodprobleem, maar dat vaak nalaten.

“Ofwel vind je die informatie enkel in de kleine lettertjes, of ze zeggen het pas nadat de compromis getekend is. Als de verkoper zich dan terug trekt, moet hij een fikse boete betalen. De meeste mensen hier hebben een sociale lening afgesloten en zijn daardoor ook verplicht om hier vijf jaar te blijven.” En dan nog, zegt Abdeljilal: “Moet ik mijn huis doorverkopen aan een ander jong gezin?”

Kunstgras

Net als de rest van de wijk doet zijn gezin zijn best om het gele stof, dat vingerdik op de deze week nog gepoetste vensterbanken ligt, buiten te houden. “Mijn vrouw dweilt meerdere keren per dag, we moeten de kleren elke dag wassen, net als alle speelgoed. De ramen zijn nooit schoon, en het stof kruipt via alle kieren en dakpannen naar binnen.” Zijn oprit heeft Abdeljilal vol beton gestort, dat is makkelijker schoon te spoelen. Overal zie je hier kiezels, tegels of kunstgras om opdwarrelend stof te vermijden. 

“We bevinden ons hier in een moeilijke situatie die historisch is gegroeid”, zegt CEO Gellens. Waar arbeiders ooit vlak naast een fabriek gingen wonen, worden tegenwoordig groene buffers aangelegd om industriële sites te scheiden van woonwijken. Al jaren circuleert het plan om de huizen in de buurt op te kopen, zodat Umicore zo’n buffer kan creëren. “Maar een doorbraak is er nooit geweest: er moet een draagvlak zijn in de wijk en de stad moet dat goedkeuren”, zegt Gellens. “Eigenlijk moeten gezinnen met jonge kinderen afgeraden worden om hier te wonen.” 

Dat zegt ook toxicoloog Tytgat: “Als er geen garantie is dat kinderen hier gezond kunnen leven, dan moeten we harde noten durven te kraken en zeggen: bedrijven met zware metalen horen niet thuis in een woonwijk.” 

Bij het Antwerpse stadsbestuur wilde niemand ingaan op onze vragen, en werd er doorverwezen naar provinciegouverneur Cathy Berx. Die zegt dat er eind juli een overleg met Umicore op de agenda staat.