Zij waarschuwden al vroeg voor corona: Rogier De Langhe, de filosoof die de "coronalawine" zag aankomen

7 maart, 2020. In het Bretoense Landerneau verzamelen 3.500 mensen op een groot parkeerterrein. Ze zijn verkleed als smurfen, met blauwgeverfde gezichten en witte puntmutsen. Hun doel: het wereldrecord "smurfen" verbreken.

Er worden die dag vrolijke polonaises gedanst op het Smurfenlied. De sfeer is uitgelaten. Weinigen maken zich zorgen over het coronavirus. Dat is zich snel aan het verspreiden, vooral in China en in Italië, maar er zijn ook al gevallen in Frankrijk gemeld. "Er is geen gevaar", zegt één van de aanwezige smurfen in een interview. "We zullen het coronavirus wel wegsmurfen."

Economiefilosoof Rogier De Langhe (UGent) gelooft zijn ogen niet, wanneer hij op het internet de dansende smurfen ziet. Hij post op Twitter een filmpje van de bijeenkomst, met een korte maar duidelijke boodschap: "Hallucinant".

De Langhe waarschuwt op dat moment al meer dan een week voor de gevolgen van COVID-19, vooral op Twitter. "Ik maak me zorgen over #Covid_19, anderen niet", schrijft hij op 4 maart. "Ze hebben ongelijk. Niet omdat ik zeker ben dat ik gelijk heb, maar omdat zij te zeker zijn dat zij gelijk hebben."

Het zijn voor De Langhe moeilijke tijden. "Ik zag dat de situatie ernstig was, maar weinig mensen geloofden mij. Ik heb zelfs grote discussies gehad met mijn vrouw. Ze begreep niet waarom ik mij zo druk maakte. Ik hoorde voortdurend zinnetjes als "het zal wel meevallen" of "we zijn goed voorbereid". Dat was frustrerend, want ik zag dat het niét zo was."

Hoe het komt dat De Langhe ziet wat anderen begin maart (nog) niet zien? 

"Ik vergeleek de situatie in België met die in Hongkong", zegt De Langhe. "België telde al meer besmettingen dan Hongkong, maar terwijl in Hongkong alles werd dichtgegooid, beperkte onze overheid zich tot een oproep om vaker onze handen te wassen." 

Dat De Langhe naar Hongkong kijkt, is niet toevallig. "Mijn zus woont in Hongkong. In januari stond ze op het punt te bevallen. Daarom heb ik de situatie in China aandachtig gevolgd. We moesten beslissen of mijn zus zou terugkeren naar België of niet. Je mag op zo'n moment niet te lang aarzelen. Als een epidemie erger wordt, dan gaat op een bepaald moment het luchtruim toe en dan zit je vast."

Die persoonlijke band met China zie je volgens De Langhe bij veel mensen die vroeg aan de alarmbel trokken. "Toen het coronavirus zich begon te verspreiden in China, maakten weinig Belgen zich zorgen. De meeste mensen dachten: ach, België is China niet, wat daar gebeurt, is bij ons onmogelijk. Wie mensen kende in China, besefte dat dat een illusie was. Dat dit soort dingen ook bij ons kon gebeuren."

De zus van De Langhe keert uiteindelijk terug naar België om te bevallen. "Toen ze in Zaventem landde, was er geen medische controle in de luchthaven. Ze kwam van China, maar dat was blijkbaar geen probleem. Er werd zelfs niet gevraagd van thuis in quarantaine te blijven. Dat vind ik toch vrij hallucinant." 

Dat De Langhe de "coronastorm" zag aankomen, heeft ook te maken met zijn werk als filosoof. "Ik onderzoek hoe mensen zich collectief kunnen vergissen. De geschiedenis leert dat ook experts helemaal fout kunnen zitten. Dat klinkt misschien verrassend, want we denken dat experts altijd goed op de hoogte zijn. Dat is vaak zo, maar niet altijd. Ook experts kunnen zich collectief vergissen."

Dat komt volgens De Langhe omdat we altijd door een soort bril kijken. "Die bril bepaalt wat je ziet en wat je niet ziet. Je denkt dat je het volledige plaatje ziet, maar dat is niet zo. Dat was ook zo bij het begin van de coronacrisis."

Toen het virus opdook, wilden mensen vooral weten of het een gevaar betekende voor hun gezondheid. "Als je door die 'gezondheidsbril' keek, dan leek het allemaal wel mee te vallen. Je hoorde dat vooral oude en zieke mensen kwetsbaar waren. Veel mensen waren gerustgesteld toen ze dat hoorden. Ze wilden vooral weten hoeveel risico ze zelf liepen. Al de rest was bijzaak."

Je kan het coronavirus ook door een heel andere bril bekijken: niet als een persoonlijk gezondheidsprobleem, maar als een gigantische logistieke uitdaging. "Als je door die bril kijkt, dan besef je dat niet alles draait om jouw persoonlijk risico om ziek te worden. De échte vragen zijn van een heel andere aard. Ze hebben niet te maken met onze persoonlijke gezondheid, maar met voorraden en met logistiek: Zijn er genoeg bedden op intensieve zorg? Zijn onze ziekenhuizen voorbereid? Kan ons zorgsysteem een pandemie wel aan? Enzovoort."

Die vragen werden volgens De Langhe te weinig gesteld. Dat komt dus omdat mensen door een andere bril naar de situatie keken. Ze waren gefocust op hun eigen gezondheid en zagen daarom het bredere, logistieke plaatje niet.

Als mensen toch van bril veranderen, dan gaat dat vaak heel plots. "Een mooi voorbeeld is Bart De Wever. Die gaat op 7 maart naar de première van de musical Mamma Mia. Hij vindt een verbod op grote evenementen op dat moment nog overbodig. Een paar dagen later pleit De Wever voor het afkondigen van het federaal rampenplan."

Dergelijke plotse verschuivingen zijn volgens De Langhe typisch. "Mensen zien plots wat ze voordien niet zagen. Het is bijna als een bekering. Je verandert van het ene op het andere moment helemaal van mening."

Ook econoom Geert Noels beleeft eind februari zo'n bekeringsmoment. "Ik heb lang de lijn van de officiële communicatie gevolgd", zegt Noels. "Ik vond dat we de impact van het coronavirus dus niet moesten overdrijven. Ik was wel heel bezorgd over de economische impact van wat ik zag in China, en in groeiende mate in de rest van de wereld. Een diepe recessie was een zekerheid, en ik vond de financiële markten daarover te optimistisch."

Dat verandert allemaal op 26 februari. "Ik gaf die dag een interview voor een grote krant. Dat verscheen dezelfde dag nog, met een wat uitdagende titel: Maatregelen tegen coronavirus schadelijker dan virus zelf. Die titel dekte niet de lading, maar het lokte veel reacties uit."

Noels krijgt na het verschijnen van dat artikel veel reacties: sms'jes, Whatsapp- en Messenger-berichten en telefoons.

"Daar waren ook twee privéberichten bij van wetenschappers die werken in één van de grote Belgische labo's", zegt Noels. "Ze vertelden mij dat de situatie véél ernstiger was dan in de media werd verteld. Dat het coronavirus véél erger was dan een zware griep. In één van die berichten stond ook dat daar in het labo fel over gediscussieerd werd. Lang niet iedereen was het blijkbaar eens met de geruststellende berichtgeving in de media."

Noels is ongerust. Hij ziet in dat hij medisch op het verkeerde spoor zit. Hij heeft te lang de geruststellende boodschappen geloofd. Drastische maatregelen zijn dringend nodig om het virus in te dijken. 

Zijn dochter, die een mondje Chinees spreekt omdat ze een Canadees-Chinese vriend heeft, probeert hem daar al sinds januari van te overtuigen. Ze argumenteert dat de Chinezen nooit een stad zomaar in quarantaine zouden zetten, tenzij daar iets heel ernstigs aan de hand is. De puzzelstukjes passen nu in elkaar. 

Diezelfde avond stuurt Noels een wat  mysterieuze tweet de wereld in. De tweet bevat een link naar zijn interview over de economische gevolgen van het coronavirus, met daarboven een onheilspellend zinnetje: "Tenzij men ons iets verzwijgt over dit virus."

"Natuurlijk werd ons iets verzwegen", zegt Noels nu. "De impact van het virus werd wekenlang geminimaliseerd. Daar was ik heel boos over. En daarom heb ik die tweet gestuurd."

Noels verandert dus op één dag van perspectief. Door het privébericht van de labo-medewerker kijkt hij plots door een totaal andere bril naar de situatie. Zo ziet hij problemen die hij één dag eerder niet zag. En wat hij ziet, stemt hem erg ongerust.

Noels krijgt na zijn tweet heel wat kritiek over zich. Critici noemen hem op Twitter een overdrijver, aandachtzoeker en complotdenker. Hij gaat ook even in discussie met Marc Van Ranst. Die reageert geprikkeld: "Geert, jij bent diegene die hier paniek aan het zaaien is door ons te verdenken dat we iets zouden verzwijgen. Dit helpt niet echt. Ik voel mij eigenlijk geschoffeerd. Denk je nu echt dat we een potje aan het liegen zijn?"

"Mijn zoon heeft mij gevraagd toen om met die Twitter-discussie te stoppen", zegt Noels. "Hij was bang dat ik heel veel kritiek zou krijgen en hij zei dat hij dat niet aankon. Sindsdien heb ik mij stil gehouden. Tot vandaag."

Ook De Langhe krijgt het op Twitter zwaar te verduren."Ik ben daar wel een beetje door getraumatiseerd", zegt hij. "Het was heel frusterend dat niemand naar mij luisterde. Dat is helaas typisch in dit soort situaties. Mensen praten naast elkaar en er ontstaat een soort 'non-discussie'. Het lijkt soms alsof mensen in verschillende werelden leven."

Toch is De Langhe niet bitter. Hij wil niet met stenen gooien naar mensen die de aanstormende coronastorm negeerden. "Ik begrijp heel goed dat sommige mensen het gevaar niet zagen aankomen. Dat is geen schande. We leven nu eenmaal in een buitengewoon complexe wereld. Het is heel normaal dat je dan soms fouten maakt. Niemand kan alles voorspellen."

De Langhe betreurt wel dat sommige mensen hun fouten nog altijd niet erkennen. "Het echte probleem is niet dat er fouten gemaakt zijn, dat op zich is normaal. Het probleem is dat alles uit de kast gehaald wordt om fouten te verdoezelen. Dat zie je bijvoorbeeld als het gaat over het hoge aantal overlijdens in België."

Dat onvermogen om in eigen boezem te kijken, is volgens De Langhe bijzonder jammer. "Als je je fouten niet wil toegeven, dan kan je er niet uit leren. En wie niet leert uit zijn fouten, is een vogel voor de kat."

Of De Langhe bij een toekomstige pandemie opnieuw zou waarschuwen? Is hij niet bang om weer weggezet te worden als een overdrijver?

"Het traumatiserende was niet om als een idioot te worden weggezet", zegt De Langhe. "Ik vond het vooral erg dat ik daardoor zo weinig mensen heb kunnen waarschuwen. De sussende overheidscommunicatie nam me alle wind uit de zeilen. Zelfs mijn eigen familie wilde niet luisteren. Er was geen beginnen aan. Dat gevoel van hopeloosheid heeft een diepe indruk op me gemaakt."

Je kan het volgens De Langhe vergelijken met een lawine. "Je ziet heel in de verte een pak sneeuw dat aan het rollen gaat, maar toch maken de meeste mensen zich geen zorgen. Ze denken dat ze veilig zijn omdat de afstand groot genoeg is. Tot plots het besef komt van shit, dit gaat niet stoppen, dit gaat ook ons overspoelen. Maar dan is het al te laat."