Zij waarschuwden al vroeg voor corona: Roland Duchâtelet, de ondernemer die deed wat de overheid niét deed

Drie dagen op rij kijken we terug naar de begindagen van de coronacrisis in ons land. Drie mensen vertellen waarom ze vroeger dan anderen ongerust waren: een filosoof, een viroloog en een ondernemer. Waarom maakten zij zich zorgen terwijl de meeste mensen er nog heel gerust in waren? En wat hebben ze gedaan om anderen te waarschuwen? Vandaag: ondernemer Roland Duchâtelet over bedrijven die al in februari personeel in quarantaine plaatsten.

Roland Duchâtelet heeft in zijn lange carrière vele watertjes doorzwommen. Hij begon een politieke partij, was eigenaar van vier voetbalclubs en leidde grote bedrijven. Niet iemand die zich snel zorgen maakt.

Toch is Duchâtelet half januari ongerust. De Chinese autoriteiten hebben net het overlijden gemeld van een 61-jarige man, officieel het eerste slachtoffer van COVID-19. Dat onbekende virus is zich al enkele weken aan het verspreiden in en rond Wuhan, een stad in het westen van China.

"X-FAB en Melexis, twee bedrijven waarvan ik bestuurder ben, hebben een vestiging in Shanghai", zegt Duchâtelet. "Daarom heb ik de situatie in China van bij het begin aandachtig gevolgd. Ik was bezorgd dat het virus werknemers van onze vestigingen in Azië zou besmetten. Ik vreesde ook dat het virus op termijn naar Europa zou komen." 

We waren misschien beter geïnformeerd dan sommige virologen in België

Roland Duchâtelet

Duchâtelet is van bij het begin goed geïnformeerd over de ontwikkelingen in Azië. "In de raad van bestuur van het ene bedrijf zit een dame uit China, in het andere bedrijf een man uit Japan", zegt Duchâtelet. "Automatisch heb je dan goede informatie. We kregen ook berichten van de vestigingen ter plekke. Misschien waren we zo beter geïnformeerd dan sommige virologen in België."

Eind januari gaat de Chinese stad Wuhan in quarantaine.
AFP or licensors

Het virus ontsnapt uit China

Op 23 januari gaat de miljoenenstad Wuhan in quarantaine. Het trein- en luchtverkeer naar de stad worden opgeschort. Eén week later roept de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) het coronavirus uit tot een wereldwijde noodtoestand. Er zijn op dat moment al meer dan 9.000 besmettingen, verspreid over alle Chinese provincies. 

De meeste Belgen maken zich op dat moment nog geen grote zorgen. Het coronavirus lijkt vooral een Chinees probleem.

"Ik vond dat onzin", zegt Duchâtelet. "Ik dacht al begin februari dat het virus zich over heel de wereld zou verspreiden. Chinezen wonen overal in de wereld, in elk land. Tot in het kleinste dorp zijn er Chinese restaurants. En vergeet ook niet: op 25 januari was het Chinees Nieuwjaar. Chinezen reizen dan om hun familie te bezoeken. Daarom zou het virus nog meer verspreid worden. Het was volgens mij toen al 'ontsnapt'."

Melexis en X-FAB nemen daarom al in februari drastische voorzorgsmaatregelen. Reizen van en naar China worden verboden. Ook andere reizen naar het buitenland worden afgeraden. Wie toch wil reizen en van het buitenland komt, moet verplicht in quarantaine.

"Onze maatregelen waren dus niet beperkt tot China", zegt Duchâtelet. "Ik ging ervan uit dat het virus overal in de wereld kon zitten. Vergeet niet dat er veel Chinezen in Afrika werken. Als het virus al daar zat, dan kon je bijvoorbeeld ook besmet worden tijdens een vakantie naar Afrika. We keken daarom niet alleen naar China, maar naar heel de wereld."

Met het Chinese nieuwjaar reizen Chinezen veel. Dat maakte het extra moeilijk om de verspreiding van het virus tegen te gaan.
AFP or licensors

Het zekere voor het onzekere

Eind februari kruipt het virus langzaam dichterbij. Eén Belg is besmet, een Vlaming die terugkeerde uit Wuhan. In het laboratorium van Marc Van Ranst in Leuven wordt getest op het nieuwe coronavirus, maar alle stalen zijn voorlopig negatief. Het is de spreekwoordelijke stilte voor de storm.

In Lombardije is die storm dan al losgebarsten. Het aantal besmettingen in en rond Milaan stijgt er dag na dag. De Italiaanse overheid probeert de verspreiding van het virus nog in te dijken, maar zonder veel succes. Het virus heeft zich al onopgemerkt verspreid naar de skigebieden in Zuid-Tirol. Officieel zijn daar nog geen besmettingen vastgesteld, maar het virus sluimert er al, onder de radar.

Wat doe je dan als duizenden Vlaamse vakantiegangers zich klaar maken om op skivakantie te vertrekken? Neem je het zekere voor het onzekere en vraag je hen van thuis te blijven? Of hoop je dat het wel zal meevallen en laat je hen gewoon vertrekken.

De Belgische overheid geeft voor de start van de krokusvakanie geen negatief reisadvies voor de Italiaanse skigebieden. Ook microbioloog Herman Goossens en viroloog Marc Van Ranst vinden reizen naar de skigebieden verantwoord, mits de nodige voorzorgsmaatregelen. "Ik zou niet thuisblijven", zegt Van Ranst op 23 februari in De Zevende Dag. "Denk wel aan goede handhygiëne en probeer mensenmassa's te vermijden. Al is dat niet evident in bijvoorbeeld skigebieden bij de après-ski."

Duchâtelet vindt dat advies onvoldoende. Hij zegt dat je in zo'n onzekere situatie beter helemaal op veilig speelt. Niet gokken dat het wel zal meevallen, maar het zekere voor het onzekere nemen. In dit geval: mensen vragen om gewoon thuis te blijven en niét naar de skigebieden te vertrekken.

In de bedrijven waar Duchâtelet actief is, kiezen ze ook deze keer voor die voorzichtige aanpak. "We hebben een mail gestuurd naar onze mensen. In die mail stond dat we reizen naar het buitenland afraadden, omdat het risico op besmetting volgens ons te groot was."

Sommige medewerkers gaan ondanks dat reisadvies toch skiën. "Dat kan je natuurlijk niet verbieden, maar we hebben duidelijke voorwaarden gesteld: wie ging skiën, moest na terugkeer thuis in quarantaine, symptomen of niet.

Een goede keuze, blijkt achteraf. "Eén medewerker is ziek teruggekeerd van haar vakantie. Die persoon is helaas overleden. Door de verplichting thuis te blijven, is het virus echter nooit tot binnen in het bedrijf geraakt."

Gokken.... en hopen dat je juist gokt

X-FAB en Melexis zijn zeker niet de enige bedrijven die al in januari en februari voorzorgen nemen, andere bedrijven doen dat ook. Zo neemt het Leuvense technologiebedrijf Imec al maatregelen op 29 januari, meteen na de lockdown in Wuhan. Bezoek uit China wordt verboden en zakenreizen naar het land worden opgeschort.

Imec neemt ook maatregelen tijdens de krokusvakantie. "Medewerkers die toen vakantie hadden, hebben tijdens de krokusvakantie een sms'je gekregen", zegt directielid Katrien Marent. "Wie terugkwam van skivakantie in Noord-Italië, moest verplicht twee weken in thuisquarantaine." 

"We hebben ons vaak afgevraagd of we niet te streng waren", zegt Marent. "Het is een beetje gokken en hopen dat je juist gokt. Maar achteraf zijn we wel heel blij met onze beslissingen. We hebben het virus bijna helemaal buiten het bedrijf kunnen houden. Er zijn tot vandaag heel weinig besmettingen geweest bij ons personeel."

Het Leuvens technologiebedrijf Imec nam al eind januari maatregelen.

Wie fout gokt, kan failliet gaan

De vraag is dan: waarom hebben die bedrijven gedaan wat de overheid niet deed? 

"Het heeft volgens mij te maken met eigenbelang", zegt Duchâtelet. "Als bedrijfsleider moét je de dingen heel snel inschatten en een foute inschatting kan enorme gevolgen kan hebben. Als je fout gokt, dan kan je bedrijf schade lijden. Een viroloog of een politicus kunnen niet failliet gaan als ze foute inschattingen maken.  Bedrijven wél."

Econoom Geert Noels bevestigt. "Het is in onze sector geen spelletje. Je kan je geen vergissingen veroorloven. Wie fout gokt, is out of business."

Wie fout gokt, is out of business

Geert Noels

Noels zegt dat veel bedrijven daarom al maatregelen namen tijdens de eerste weken van de coronacrisis, lang voor de overheid dat deed. "Bedrijven waren sneller in het nemen van maatregelen dan de overheid en ze namen ook striktere maatregelen."

Viroloog Marc Van Ranst geeft toe dat sommige bedrijven sneller waren in het nemen van maatregelen. Toch wil hij ook nuanceren. Hij wijst erop dat een land niet hetzelfde is als een bedrijf. "In een bedrijf is het eenvoudig: als de directeur of het directiecomité beslist, dan is het zo. In een land als België is het niet zo eenvoudig. Ons land heeft een enorm complexe staatsstructuur, wat beslissingen moeilijk maakt. Het was bij het begin van deze crisis verschrikkelijk lastig om dingen gedaan te krijgen. "

Een boek over boksen of zelf in de ring?

Economiefilosoof Rogier De Langhe ziet nog een andere verklaring voor het feit dat sommige bedrijven al vroeg maatregelen namen. Het heeft volgens hem ook te maken met het verschil tussen theoretische en praktische kennis.

"De mensen die waarschuwden voor de gevolgen van het coronavirus hadden vaak terreinkennis", zegt De Langhe. "Ze hadden er heel persoonlijk mee te maken, in hun dagelijks leven. Ze moesten beslissingen nemen met concrete gevolgen. Hun kennis was niet enkel theoretisch, zoals bij de wetenschappers."

Economiefilosoof Rogier De Langhe wijst op het verschil tussen praktische en theoretische kennis.
Reproductie enkel toegestaan na schriftelijke toestemming van Frank Toussaint.

Je kan het volgens De Langhe vergelijken met een bokswedstrijd. "Er is een groot verschil tussen een boek lezen over boksen of zélf in de ring gaan om een wedstrijd te vechten. Zo is er ook een verschil tussen theoretische kennis over virussen en praktische ervaring met het aanpakken van crisissituaties. Je merkt dat die ervaringskennis heel goed van pas komt tijdens een pandemie. Daarom is het volgens mij geen toeval dat net mensen met terreinkennis het eerst aan de alarmbel trokken."

Die mensen met terreinkennis vind je overigens niet alleen in het bedrijfsleven. Ook artsen en mensen in ziekenhuizen hebben dit soort praktische kennis. Als er een pandemie aankomt, dan stellen zij zich heel concrete vragen: Zijn er voldoende ziekenhuisbedden? Hebben we wel genoeg testmateriaal? Hoe beschermen we ons personeel? Enzovoort. Mensen die zich dit soort praktische vragen stelden, waren vaak vroeger bezorgd over de impact van het coronavirus.

Helaas is te weinig geluisterd naar de frontsoldaten,  men heeft vooral geluisterd naar een handvol wetenschappers

Jan Stroobants, voorzitter van de Vereniging van Spoedartsen, is het daar helemaal mee eens. "De mensen die op het terrein werken, hebben waardevolle terreinkennis. Dat geldt niet alleen voor bedrijfsleiders, maar ook bijvoorbeeld spoedartsen of artsen op de afdeling intensieve zorg. Ook zij hebben praktische kennis die goed van pas kan komen."

Stroobants vertelde hierover in een interview voor de Pano-reportage Hotel Corona. Een fragment uit dit interview kan je hier bekijken:

Videospeler inladen...

Volgens Stroobants is tijdens de coronacrisis te weinig geluisterd naar die "mensen van het terrein". Hun kennis en kunde werden te vaak genegeerd. "Men luisterde wel naar een handvol wetenschappers, maar niet naar de frontsoldaten. Zo is veel waardevolle kennis verloren gegaan. Ik hoop dat we daar lessen uit trekken voor de toekomst."

Ook Roland Duchâtelet vindt dat we lessen moeten trekken. "Een herhaling van wat  de voorbije maanden gebeurd is, met een volledige lockdown en enorme economische schade, is voor mij ondenkbaar. Wat we in de toekomst wél moeten doen: heel snel reageren en mensen die mogelijk een risico vormen meteen in quarantaine plaatsen. Alleen zo kunnen we vermijden dat het verleden zich herhaalt."

Meest gelezen