Herstelplan van Charles Michel krijgt een week voor Europese top al kritiek

Volgende week vrijdag en zaterdag komen de Europese staatshoofden en regeringsleiders naar Brussel voor de eerste fysieke Europese top in maanden. De leiders moeten een akkoord zien te vinden over een nieuwe Europese meerjarenbegroting voor de periode 2021 tot 2027 van meer dan 1.000 miljard euro en over het herstelfonds van 750 miljard euro dat de Europese Unie over de coronacrisis heen moet helpen.

Een eerste top in juni mislukte: de ‘zuinige vier’ - Nederland, Oostenrijk, Zweden en Denemarken - konden zich onder meer niet vinden in het voorstel van de Europese Commissie en de Raad om 500 van de 750 miljard die in het herstelfonds zou zitten, uit te keren in de vorm van subsidies. De ‘frugal four’, zoals ze in Brussel genoemd worden, willen dat er een grotere schijf in de vorm van leningen naar de getroffen lidstaten gaat. Ze willen er ook voorwaarden aan koppelen: lidstaten die geld krijgen, moeten hun economieën hervormen.

Het is de taak van Europees Raadsvoorzitter Charles Michel om de lidstaten op één lijn te krijgen. In een poging een compromis te bekomen, stelde hij vrijdagochtend een bijgesteld voorstel voor. Daarin wordt de meerjarenbegroting iets kleiner - van 1.094 naar 1.074 miljard euro -, behouden lidstaten als Nederland, Oostenrijk en Duitsland de kortingen op de eigen bijdrage en worden voorwaarden gekoppeld aan de betalingen uit het herstelfonds. Maar over de verhouding leningen-subsidies bindt Michel niet in.

De meeste lidstaten analyseren de teksten nog, maar de Finse premier Sanna Marin liet via Twitter wel al weten dat er voor het herstelfonds nog heel wat moet gebeuren. “Stappen in de goede richting wat het meerjarig financieel kader betreft, maar nog veel werk aan de winkel over het relanceplan”, klinkt het. “Het totaalbedrag moet naar beneden en er is een beter evenwicht nodig tussen leningen en subsidies.”

De Hongaarse premier Viktor Orbán heeft wel al laten weten achter de plannen voor het herstelfonds te staan, op voorwaarde dat de ontvangende landen vrij over de fondsen kunnen beschikken.

Daarnaast wil de Belgische oud-premier de verdeelsleutel binnen het herstelfonds aanpassen. In zijn voorstel wordt de eerste 70 procent van het geld verdeeld op basis van de criteria van de Commissie, maar vanaf 2023 zou de daling van het bruto binnenlands product van de lidstaten in de jaren daarvoor meegenomen worden als criterium, in plaats van de werkloosheidscijfers. Dat moet ervoor zorgen dat er meer rekening wordt gehouden met de reële impact van de coronacrisis, maar ook bijvoorbeeld van de brexit, die vooral België, Nederland, Frankrijk en andere belangrijke handelspartners van het Verenigd Koninkrijk zal treffen. Om dat laatste effect op te vangen voorziet Michel trouwens ook een brexitreserve van 5 miljard euro, om "alle onvoorziene gevolgen voor de meest getroffen landen en sectoren op te vangen."

De link tussen uitbetalingen uit het herstelfonds en de landenspecifieke aanbevelingen in het Europees Semester blijft behouden in zijn voorstel, maar daarbovenop wil Michel dat de lidstaten een nationaal herstelplan opstellen voor de periode 2021-2023, mét een hervormings- en investeringsagenda. De Commissie moet die plannen dan beoordelen, waarna de Raad ze op voorstel van de Commissie moet goedkeuren met een gekwalificeerde meerderheid. De Raad werkt ook nog altijd aan een compromis over een link tussen uitbetalingen uit Europese steunfondsen en het respect voor de rechtsstaat in de lidstaten. Ook dat ligt volgende week opnieuw op tafel.

Maar Michel buigt niet voor de vraag van de zuinige lidstaten om de balans tussen leningen en subsidies in het herstelfonds aan te passen. Het blijft de bedoeling om samen 750 miljard euro te lenen op de kapitaalmarkten en om 500 miljard van die fondsen in de vorm van subsidies te investeren in de sectoren en regio's die het hardst getroffen zijn door de coronapandemie, de facto vooral Spanje en Italië. Dat de hoofdmoot van het herstelfonds in subsidies wordt uitgekeerd, is "essentieel om te vermijden dat lidstaten met een hoge schuldgraad in de problemen komen", verdedigde Michel die aanpak vrijdag tijdens een persconferentie, "en dus ook voor de interne markt". "Ik heb respect voor alle verschillende meningen rond de tafel, maar niemand heeft belang bij meer ongelijkheid in de interne markt. Ze is één van onze belangrijkste troeven, en dus moeten we haar beschermen." Ook grootmachten Frankrijk en Duitsland steunen trouwens dat voorstel van de Commissie.

De Raadsvoorzitter stelt dan wel weer voor terugbetalingen van het gezamenlijk geleende geld met een jaar te vervroegen, zodat de druk wordt opgevoerd om nieuwe eigen inkomsten voor de Europese begroting te voorzien. De Belg denkt onder meer aan een nieuwe belasting op niet-recycleerbare plastics en een digitale heffing. Daarnaast ligt ook nog altijd een Europese belasting op financiële transacties op tafel.

De onderhandelingen beloven ook nu weer aartsmoeilijk te worden, maar "de tijd om knopen door te hakken is gekomen", vindt Michel. "Ik ben realistisch en onderschat de moeilijkheden niet, maar het is nu het moment om te beslissen en ik reken op wat politieke moed." Eerder zei ook de Duitse Bondskanselier Angela Merkel al dat ze liefst in juli en zeker nog voor het einde van de zomer een akkoord wil.