En toen was er plots maskerplicht: hoe iedereen van idee veranderde

Vanaf dit weekend geldt er een mondmaskerverplichting in winkels, shoppingcenters, theater- en filmzalen en gebedshuizen. De beslissing viel donderdagavond laat, terwijl ze pas volgende week verwacht werd op een overleg van de Nationale Veiligheidsraad. Een dag eerder liet minister van Volksgezondheid Maggie De Block (Open Vld) nog optekenen dat een verplichting moeilijk lag, want: “Een mondmasker draag je om een ander te beschermen.” De dag erna kreeg ze echter een advies binnen van de Hoge Gezondheidsraad, die om een kapjesplicht vroeg, én een soortgelijk advies van de GEES, de exitgroep met experts.

Exact twee weken geleden waren zes van de tien GEES-leden nog tegen een verplichting. Tot frustratie van de virologen in de expertengroep. Het meest vocale verzet tegen een verplichting kwam toen van captain of industry Johnny Thijs, voorzitter van Electrabel. Hij zag geen enkele reden voor een plicht, maar liet zich intussen overtuigen. “Dit keer waren we unaniem voor een verplichting”, zegt Thijs. 

John Keynes

Een aantal elementen zouden onlangs veranderd zijn. Om te beginnen waren de besmettingscijfers in ons land twee weken geleden nog dalend. Intussen blijven ze laag, maar stokt de daling. Bovendien kwamen deze week enkele opflakkeringen in Europa aan de oppervlakte, in Lissabon en Catalonië. “Je kan wachten tot de cijfers weer stijgen, maar je kan beter preventief optreden”, zegt biostatisticus Niel Hens (UHasselt), lid van de GEES. Een van de economen in de GEES citeert favoriet John Keynes: als de feiten veranderen, verander ik van mening.

Het voortschrijdend inzicht is ook een gevolg van wetenschappelijke vooruitgang. De virologen in de GEES-groep konden twee weken geleden niet aantonen dat de nieuwe besmettingen in ons land bijvoorbeeld afkomstig zijn uit supermarkten of shoppingcenters, en zo de nood voor een kapjesplicht aantonen. Ook nu nog is er niet echt een lijn te trekken op waar de nieuwe besmettingen ontstaan.

Binnen de GEES is dit keer uitgebreid gekeken naar internationale literatuur, die onder andere steeds meer indicaties heeft over de route die aerosols, kleine druppeltjes, in de lucht afleggen. Een open brief van 240 wetenschappers begin deze week drong aan bij overheden om te erkennen dat het coronavirus via de lucht wordt overgedragen, meerdere meters, soms tientallen meters ver. Het wassen van handen en anderhalve meter afstand volstaan dan niet. Vervolgens stelde ook de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) haar mening bij, nadat ze maandenlang weerlegde dat aerosoldeeltjes zich kunnen opstapelen in slecht geventileerde ruimtes en zo besmetting veroorzaken. 

‘Geen week langer uitstellen’

Er zijn intussen ook vergelijkende studies die tonen dat landen waar de bevolking vaker mondmaskers draagt, minder besmettingen hebben. “Al is niet uitgesloten dat de goede resultaten in die landen ook met ander menselijk gedrag te maken hebben”, zegt Hens.

De regionale en federale overheid namen de beslissing door de optelsom van de adviezen van de Hoge Gezondheidsraad, de GEES en de WHO. “Dat alles samen maakt dat het moment er was en we het geen week meer moesten uitstellen”, zegt de woordvoerder van De Block. Uit de grote coronabevraging van de Universiteit Antwerpen bleek begin juli bovendien dat het draagvlak voor mondmaskers enkel toeneemt. 77 procent zag mondmaskers graag verplicht in de supermarkt, tegenover 61 procent een maand eerder. Er zijn ook nog weinig excuses om geen mondmasker te dragen, nu de federale overheid voor elke burger een herbruikbaar mondmasker heeft klaargelegd in de apotheek.

De GEES wou mondmaskers vooral verplicht zien in winkels, maar het was voor de politiek belangrijk om dat consequent door te trekken naar andere besloten ruimtes. De horeca is voorlopig gevrijwaard, maar kan altijd weer ter discussie komen, klinkt het. In sommige landen is het verplicht om een mondmasker aan te doen bij het binnen- en buitengaan van restaurants. 

Versoepeling in theaters

Het nieuwe GEES-advies biedt ook de mogelijkheid voor een versoepeling in theaters en filmzalen in ruil voor de verplichte mondmaskers. “In ons advies staat dat ze de afstand kunnen terugbrengen van 1,5 naar 1,2 meter”, zegt Johnny Thijs. “Daardoor kunnen ze elke rij gebruiken.”

De GEES stelt voor om een fysieke afstand van 1,2 meter te hanteren “in plaatsen waar je zit en blijft zitten”. Vlaams minister-president en minister van Cultuur Jan Jambon (N-VA) hakt de knoop volgende week door op het overlegcomité en de Nationale Veiligheidsraad.

“1,2 meter zou goed zijn voor filmzalen, waar meer beenruimte voorzien is, maar voor theaterzalen hopen we zelfs tot 1 meter te gaan”, zegt de woordvoerder van Jambon. “Dan moeten we eerst weten of de experts dat oké vinden.”

Dinsdag overlegt Jambon hierover ook met zijn Franstalige tegenhanger, minister van Cultuur Linard (Ecolo). Toen de Nationale Veiligheidsraad in juni de beslissing nam om cultuurevenementen met maximaal 200 bezoekers weer te laten doorgaan, schreef de Franstalige Gemeenschap al een protocol dat de fysieke afstand schrapte als de bezoekers mondmaskers droegen. Dat protocol kreeg toen de goedkeuring van de GEES.