Zonneverkenner Solar Orbiter onthult "kampvuren" op de zon in nooit eerder geziene beelden
De eerste foto's die de Europees-Amerikaanse zonnesonde Solar Orbiter heeft gemaakt, tonen "kampvuren" aan het oppervlak van de zon. De Solar Orbiter naderde de zon tot op 77 miljoen kilometer, nooit eerder kwam een ruimtesonde zó dicht om beelden te maken. Het levert dan ook nooit geziene detailfoto's op. "De kampvuren die we nu ontdekt hebben, hadden we enerzijds kunnen verwachten maar toch zorgden ze voor een grote verrassing."
Het Europese ruimteagentschap ESA heeft vandaag de eerste beelden van de missie vrijgegeven: "Beelden van de buitenkant van de zon die we nooit in zulke details hebben gezien."
De Solar Orbiter werd op 10 februari gelanceerd in Florida en had zes telescopen mee waaronder de EUI-telescoop (Extreme Ultraviolet Imager), en die heeft een stevige Belgische link: het Centre Spatial de Liège heeft de Europese onderdelen in elkaar gezet, en de Koninklijke Belgische Sterrenwacht (KSB) staat tijdens de missie aan het commando van een internationaal team dat de data verwerkt. De telescoop maakt beelden in hoge resolutie van de buitenste laag van de atmosfeer van de zon, de zonnecorona.
"De mysteries die nog bestaan over de zon - hoe ze ons beïnvloedt, hoe ze de corona vormt - raakten maar niet opgelost door het nemen van beelden vanaf de aarde. Het nieuwe nu is dat we zo dicht mogelijk telescopen bij de zon brengen, om zoveel mogelijk details te kunnen waarnemen", vertelt ons David Berghmans van de Koninklijke Sterrenwacht.
De mysteries die nog bestonden over de zon raakten maar niet opgelost door onze waarnemingen vanop de aarde
De zonneverkenner kwam midden juni al eens dicht bij de zon. Teams van wetenschappers zijn sinds dan hard bezig geweest om die data te verwerken en te onderzoeken. Dichtbij, dat betekent ongeveer 77 miljoen kilometer van het zonneoppervlak - de gemiddelde afstand tussen de aarde en de zon bedraagt ongeveer 149 miljoen en 600.000 kilometer.
De Solar Orbiter kan door de kortere afstand de zon veel groter zien dan hier op aarde - deze eerste keer was ze ongeveer halfweg tussen de aarde en de zon, maar ze zal nog eens zowat de helft dichter komen - en is uiteraard uitgerust met een stevig hitteschild. Eerder was er al eens een Amerikaanse missie van de NASA in die zin, maar die had geen gaatjes in het schild om telescopen door te laten kijken - daarom is dit zo uniek. De Solar Orbiter zal ook de baan om de aarde verlaten om boven de polen van de zon te vliegen, om die voor het eerst waar te nemen.
De eerste foto's tonen kleine zonnevlammen op de zon. Ze kregen de bijnaam "kampvuren" omdat ze wel kleine vuurtjes lijken in een breder landschap zoals we ons dat op aarde zouden kunnen voorstellen. Maar niets is minder waar natuurlijk, wat de proporties betreft. Op de foto onder zie je, onderaan links, een cirkeltje dat de grootte van de aarde in proportie weergeeft. Het pijltje bovenaan toont zo een van die kampvuren. Foto daaronder: nog meer details van de kampvuren.
Wat zijn die kampvuren nu precies? "Veel helderder en scherper dan verwacht"
De kampvuren zijn kleine verwanten van de zonnevlammen die we vanop aarde kunnen waarnemen, maar dan een miljoen keer (of meer) kleiner. "Deze ontdekking is een grote verrassing. We wisten enerzijds wel dat we een kleinere versie van de zonnevlammen zouden vinden, dat stond als het ware in de sterren geschreven", knipoogt David Berghmans.
"Maar de kampvuren zijn veel kleiner, scherper en helderder dan we verwacht hadden. Dat wijst erop dat ze veel energie produceren. (...) De zon ziet er op het eerste gezicht rustig uit, maar als we in detail kijken, zien we overal die miniatuurvlammen."
Mogelijk spelen de kampvuren een belangrijke rol bij het mysterieuze fenomeen van de hete zonnecorona
Het is dus nog niet duidelijk of die kampvuren gewoon kleinere versies zijn van de grote vlammen, dan wel of ze ontstaan uit andere mechanismen, zegt David Long, ook een specialist van de EUI. "Ze spelen mogelijk een belangrijke rol bij het mysterieuze fenomeen van het verhitten van de corona van de zon, waarbij de buitenste laag of corona ruim 200 tot 500 keer heter is dan de dieperliggende lagen."
De opwinding bij wetenschappers is dus groot, want de kampvuurtjes zouden samen wel eens meer energie kunnen vrijgeven dan de grote zonnevlammen die we al kenden, en een nieuw licht kunnen werpen op de zaak.
Bekijk hier de nieuwe beelden van de zon:
Wat mogen we nog verwachten?
Wetenschappers hopen dankzij deze missie de zon beter te begrijpen: hoe werkt de dynamiek van de zon, en hoe bepaalt de zon het weer in de ruimte (denk aan de zonnewinden), want dit heeft een impact op de technologie op aarde. Wetenschappers hopen op termijn het weer in de ruimte te kunnen begrijpen zoals het weer op aarde.
De Solar Orbiter gaat nu enkele keren rond de zon draaien, en moet daarbij nog wat dichter kunnen naderen, tot op 43 miljoen kilometer. De ontdekking van vandaag is nog maar het begin, zegt Berghmans. Hij vergelijkt wat we nu hebben met "enkele testbeelden", er komt dus nog veel beter materiaal aan. "Enerzijds zullen we nog dichter bij de zon komen, anderzijds kunnen we dan materiaal van verschillende waarnemingen samenleggen. Het beste moet zeker nog komen."
Dit zijn nog maar enkele testbeelden, het beste moet nog komen
De hete corona en het 'koele' oppervlak van de zon
De zonnecorona is de buitenste laag van de atmosfeer van onze ster, die zich miljoenen kilometers in de ruimte uitstrekt. De temperatuur is er meer dan een miljoen graden Celsius, wat in grootteorde heter is dan de temperatuur aan het oppervlak van de zon, een 'koele' 5.500 graden Celsius. Na vele decennia van wetenschappelijke analyse zijn de fysische mechanismen die de corona verwarmen, nog steeds niet volledig ontrafeld, maar het ontdekken ervan geldt als de heilige graal van de zonnefysica. (foto onder: foto van de zon genomen door de EUI).
