Hoe bereid ik mijn kind voor op een onzekere toekomst?

“Wat zal het volgende zijn?” Jaydee Curinckx (25) vraagt het zich geregeld af. Ze rekent zich tot wat ze een kritische en pessimistische generatie noemt. “We zijn opgegroeid in een periode waarin crisissen elkaar voortdurend opvolgen. Het lijkt altijd wel ergens te branden.”

Zelf ondervond ze het meest last van Covid-19. De Kempense vreesde even dat ze door het virus de zomer zou ingaan zonder diploma arbeids- en organisatiepsychologie. “Mijn stage kon door corona ineens niet meer doorgaan, dus moest ik halsoverkop zoeken naar een nieuwe plaats. Al een geluk dat ik die gevonden heb want je kunt alleen maar afstuderen met voldoende stage-uren.”

Er kwam nog een andere stressor bovenop: die van de beperkte jobs op de arbeidsmarkt. “Toen ik mezelf drie jaar geleden inschreef voor de bacheloropleiding zeiden ze me: ‘Je gaat gegarandeerd werk vinden. Er zijn studenten die zelfs nog voor ze afstuderen, in mei of juni, al een job te pakken hebben.’ Maar de realiteit is nu anders. De afgelopen maanden kwamen er maar een paar vacatures in mijn sector online. En daar solliciteerde iedereen voor, ook mensen die al jaren op hr-diensten gewerkt hebben. Als pas afgestudeerde ben je dan kansloos. Ik ben dus heel blij dat ik nu, in afwachting van een echte job, vakantiewerk kan doen op mijn oude stageplaats. Zo kan ik geld verdienen en ervaring opdoen.”

Deze week werd duidelijk dat de Vlaamse arbeidsmarkt uit haar dal begint te kruipen sinds de coronacrisis. Bij de VDAB kwamen in juni 21.355 jobaanbiedingen binnen, ruim 5.000 meer dan in mei en quasi evenveel als in dezelfde maand vorig jaar. Woordvoerster Joke Van Bommel noemt het een voorzichtig positief signaal. “We zijn er nog lang niet”, zegt ze, verwijzend naar de jaarcijfers. In de voorbije twaalf maanden zijn bij de VDAB 263.000 vacatures aangemeld, ofwel 9 procent minder dan een jaar eerder. “We weten niet wat er nog komt. Een tweede coronagolf of niet? Hoeveel bedrijven zullen dan standhouden? Vooralsnog merken we in bepaalde sectoren toch een zekere terughoudendheid. Ondernemingen blijven voorzichtig met investeringen en dus met aanwervingen.”

21ste-eeuwse competenties

Wat doe je met die economische onzekerheid als je een kind in huis hebt dat uitgerekend nu zijn eerste stappen richting een job zet? Hoezeer moet je dan als ouder je verwachtingen bijstellen? Of als je een zoon of dochter hebt die een studierichting moet kiezen: hoe zorg je dat ze die keuze toekomstbestendig maken?

Het beste antwoord op onzekerheid is wendbaarheid, zegt Van Bommel. “We weten niet precies hoe de arbeidsmarkt zal evolueren, welke jobs er straks bijkomen en wegvallen, maar we weten wel dat de arbeidsmarkt sowieso verandert.” Dat was voor corona al het geval, onder meer door de digitaliserings- en vergrijzingsgolf. “Jongeren weten al langer dat ze niet zoals hun ouders veertig jaar op dezelfde plek zullen werken. Ze zullen levenslang moeten leren. Niet op de schoolbanken, maar on the job.”

Dus is het advies van zowel de VDAB als een rits experts aan jonge mensen: investeer in de eerste plaats in een hoger diploma zodat je generieke, 21ste-eeuwse competenties kunt verwerven. Van Bommel: “Tijdens een bachelor- of masteropleiding leer je kritisch denken, digitaal je plan trekken, zo veel mogelijk samenwerken… Dat soort vaardigheden is erg belangrijk. Belangrijker nog dan de specifieke kennis die je uit cursussen haalt, want al die kennis evolueert bijzonder snel. Theorieën uit de fysica en wiskunde zullen natuurlijk niet snel weerlegd worden, maar de informatie uit een boek rond communicatiemanagement kan over vijf jaar alweer volledig achterhaald zijn.”

Jaydee Curinckx weet uit ervaring wat het is om geen bachelor- of masterdiploma te hebben. “Na het middelbaar ben ik aan sport- en cultuurmanagement begonnen, maar na een jaar ben ik gestopt. Die richting was niets voor mij. Ik ben toen zo gedemotiveerd geraakt dat ik niet meer naar school wilde. Het enige wat ik nog zag zitten, was een jaaropleiding medisch secretariaat bij Syntra. Ik wilde zo snel mogelijk aan het werk.” 

Twee jaar werkte de 25-jarige vrouw als secretaresse. “Initieel was ik tevreden met zelf geld te verdienen. Na een tijd begon ik steeds meer te twijfelen. Er waren amper doorgroeimogelijkheden.” Na twee jaar werken besliste ze toch maar weer fulltime te gaan studeren. “Ook al heb ik voorlopig geen job gevonden, ik ben nog altijd blij met die beslissing.”

Het jongste schoolverlatersrapport van de VDAB leert dat verder studeren vooralsnog de beste investering blijft. Het rapport brengt in detail in kaart welke Vlaamse jongeren binnen het jaar na het verlaten van school een job hebben. Een van de conclusies in juni luidde: hoe hoger het studieniveau, hoe lager het aandeel werkzoekenden. Bij degenen die aan een hogeschool of unief afzwaaien, is na een jaar nog 3 procent op zoek naar werk. Bij degenen die geen enkele kwalificatie hebben, zelfs niet van het secundair onderwijs, gaat het om 30 procent.

Gedemotiveerd

Het was even slikken voor Klaas Agache (48) toen zijn dochter Mare (15) bij de overstap naar de middelbare school voor musical wou kiezen. “Op dat moment volgde ze al enkele uren musical per week, als hobby. Ze heeft er talent voor. Maar ik moet toegeven dat mijn vrouw en ik niet stonden te springen om haar toekomstmogelijkheden nu al zo te beperken.” 

Dus werd er gepraat, beargumenteerd en nog meer gepraat. “Uiteindelijk hebben we een goed alternatief gevonden. Zo kon ze humane wetenschappen volgen, een richting waar nog voldoende ruimte is voor haar creatieve talent, maar waar ze ook een brede basis meekrijgt. Zelf was en is ze blij met die keuze.”

Dat het ene diploma makkelijker leidt tot werkzekerheid dan het andere, beseft Agache maar al te goed. Iedereen kent inmiddels de lijstjes van de VDAB. Om een idee te krijgen: bij de bachelors leiden verpleegkunde en vroedkunde snel tot een job. Hetzelfde kan gezegd over ‘zorgmasters’ als tandheelkunde en kinesitherapie. Anders is het voor wie een meer creatieve richting uit wil. Opleidingen audiovisuele en beeldende kunsten of muziek en podiumkunsten scoren met werkzoekendencijfers van 16,5 en 9,2 procent het slechtst. Evengoed is van de masters vergelijkende en internationale politiek na een jaar nog 11,7 procent werkloos.

Op dit moment moet zijn dochter nog geen keuze voor het hoger onderwijs maken. “Maar mocht ze op haar achttiende toch voor musical willen kiezen, dan zullen we haar steunen”, zegt Agache. “Kunstrichtingen bieden misschien weinig zekerheid, we vinden het even belangrijk dat ze haar dromen kan najagen. Bovendien heeft ze dan al een brede basis gekregen op de middelbare school.”

Dat die lijstjes niet zaligmakend zijn, vindt ook professor arbeidseconomie Stijn Baert (Universiteit Gent). “Een studiekeuze is in de eerste plaats een afweging tussen wat je goed kunt en graag doet.” Je kunt niet heel ver vooruitkijken, merkt hij op. “Wie nu aan een opleiding begint, studeert pas over drie, vier of vijf jaar af. We hebben geen idee in wat voor een wereld we ons dan zullen bevinden.” De kans is volgens hem wel groot dat de knelpuntberoepen die we vandaag kennen, bijvoorbeeld die in de zorg, het onderwijs, de elektronica of informatica, dan nog steeds zullen gelden. “Maar niet iedereen wordt daar warm van natuurlijk.”

Zoek breder

Aan wie nu van de schoolbanken komt maar geen werk vindt, raadt Baert aan om een jaar verder te studeren. “Op die manier vermijd je een hele moeilijke zomer die je mogelijk werkloos houdt. Met een extra opleiding kun je je onderscheiden van je concurrenten. Combineer rechten met informatica, bijvoorbeeld. Dat bezorgt je een uniek profiel op de arbeidsmarkt.”

Aan ouders die ongerust zijn omdat zoon- of dochterlief niet meteen een job vindt, wijst Baert erop dat het normaal is om een tijd werkloos thuis te zitten. “Sla niet te snel in paniek. Gun ze wat tijd om een job te vinden. Mijn raad: ga een drietal maanden voor die droomjob en als dat niet lukt, kijk dan breder. Daarmee bedoel ik: verbreed eerst horizontaal. Zoek in andere en minder vanzelfsprekende sectoren waar je ook als master of bachelor aan de slag kunt. Solliciteer zeker niet na een paar tegenslagen meteen onder je niveau.”

Wat als het – alle goede bedoelingen, diploma’s en investeringen ten spijt – toch niet lukt? Als zoon of dochter op de arbeidsmarkt telkens het deksel op de neus krijgt? Of in sectoren werkt die notoir onzeker of onderbetaald zijn? “Je kunt een familiale zekerheid voorzien”, zegt econoom-filosoof Antoon Vandevelde (KU Leuven). “Zeker voor wie een kind heeft dat zelf voor een onzeker bestaan kiest. Ik bedoel daarmee niet: geef je kind een budget om van te leven. Dat moeten ze zelf kunnen. Ik denk dan vooral aan ouders die het zich kunnen permitteren om hun zoon of dochter te ruggensteunen bij de aankoop van een eigen huis of appartement. Dat ze op die manier mee toekomstige zekerheid inbouwen. Dat doe ik zelf ook voor mijn zonen. Maar ik besef: dat soort buffer bieden is natuurlijk niet voor iedereen weggelegd.”

Hoe belangrijk ook, een goed diploma of daarna een geweldige job is maar één element om je toekomst te verzekeren. “Om eerlijk te zijn heb ik zelf niet zoveel schrik voor de tewerkstelling van jongeren”, zegt Vandevelde. “Er zijn onderwerpen waar ik veel ongeruster over ben. De wereldwijde schuldenberg, de klimaatproblemen, de pensioenen die stilaan onbetaalbaar worden… Ik vrees dat de volgende generaties hiermee belast zullen worden. Bij zulke macro-kwetsbaarheden ben je ook als ouder machteloos.”

Mentale weerbaarheid, veerkracht, creativiteit… Het zijn allemaal skills die kinderen op termijn van pas kunnen komen en waar je als ouder evengoed op moet inzetten. “Ouders moeten zelf minder aan autostradedenken doen”, zei kinderpsychiater Peter Adriaenssens daarover eerder al in deze krant. “Veel ouders denken in één richting. Focussen op één doel. ‘Ga maar rechten studeren, jong, zet daar maar op in wat dat is jouw ding.’ Dat soort redeneringen gaat tot beperkingen leiden, denk ik.”

De kinderpsychiater vindt dat we onze kinderen moeten duidelijk maken dat ze best al hun creativiteit en talenten benutten. “Hun vaardigheden om vrienden te maken, of om iets goed uit te leggen, worden even belangrijk als het diploma dat ze eventueel halen. We moeten ze duidelijk maken dat ze zich minder afhankelijk moeten opstellen van één oplossing, één opinie of één job.”

Dat is wat Klaas Agache en zijn vrouw proberen. Al beseft hij dat het een continue zoektocht is, zonder zekerheden en vol mogelijke teleurstellingen. “Sowieso proberen we alles bespreekbaar te maken. We gaan geen onderwerp uit de weg. En tuurlijk, het zijn onzekere, donkere tijden en ik ben oprecht blij dat mijn dochters niet dit jaar afstuderen. Maar ik geloof ook dat het wel weer beter wordt.”