Wouter De Vriendt over Congo-commissie: ‘Niemand in België moet het gevoel krijgen dat die zich als individu moet verontschuldigen’

Het is een enorme hap. De bijzondere commissie over Congo moet zich over 75 jaar koloniale geschiedenis buigen. Te beginnen met Congo-Vrijstaat, waar Koning Leopold II van 1885 tot 1908 de plak zwaaide. Om dan over te gaan naar de periode waarin Congo een kolonie was van de Belgische staat (1908-1960). En ondertussen moeten heikele thema’s zoals racisme vandaag, de koloniale beelden of de restitutie van gestolen kunstvoorwerpen behandeld worden. De tijd die de commissie heeft? Een jaar. 

“Maar we kunnen die termijn verlengen”, zegt  Wouter De Vriendt, die net is aangesteld om de bijzondere commissie te leiden. “Collega’s beseffen ook dat een jaar wellicht niet zal volstaan.”

“De opdracht van de commissie bestaat uit een aantal luiken. Ten eerste is er het onderzoek. We gaan uitzoeken wat de rol was van de Belgische staat in de kolonie. Maar we gaan ook na welke rol niet-statelijke actoren, zoals de kerk, de monarchie of het bedrijfsleven hebben gespeeld.”

“Tegen begin oktober moet er al een eerste rapport klaar zijn. Daarin gaan we het bestaande onderzoek oplijsten, maar wordt ook aangeduid waar er op dit moment nog lacunes zitten. Er komt daarvoor ook een inventaris van archieven over het koloniaal verleden die op dit moment nog niet toegankelijk zijn.”

“Een andere taak van de commissie is om de link te leggen met het heden. In welke mate is racisme in onze maatschappij de slagschaduw van ons koloniaal verleden? Hoe werken vooroordelen uit die tijd vandaag nog door?” 

Is het gevaar dan niet dat de opdracht veel te omvangrijk is?

“Het gaat inderdaad zeer ruim. Maar we moeten ook echt grondig werk verrichten. Je merkt dat in onze samenleving het gestuntel niet langer wordt geaccepteerd. Ook de koning heeft dat goed aangevoeld met zijn brief waarin hij ‘diepe spijt’ betuigt. Nu is het aan het parlement. Er is in het Duits een mooi woord voor wat we moeten doen: Vergangenheitsbewältigung. Het proces om in het reine te komen met een pijnlijk verleden. 60 jaar na de onafhankelijkheid van Congo is het tijd om de waarheid onder ogen te zien.” 

Het is nochtans niet de eerste keer dat er een commissie komt over Congo: van 2000 tot 2001 was er ook een over de moord op Lumumba.

“Ja, maar de oefeningen uit het verleden hebben nog niet geleid tot politieke conclusies. Er is niet de minste aanzet voor een officieel discours waarin we de uitbuiting van het kolonialisme veroordelen en de verantwoordelijkheid van België erkennen. We staan eigenlijk nog nergens. Het is ook aan ons om aanbevelingen te formuleren rond restitutie, koloniale beelden in de publieke ruimte, en de aanpak van racisme.”

Is het de bedoeling om excuses voor te bereiden?

“Dat is voor mij een evident debat. Het is een van de opdrachten van de commissie om dat te bekijken. Ik wil er wel aan toevoegen dat niemand in België het gevoel moet krijgen dat die zich als individu moet verontschuldigen.”

Wie dan wel?

“Dat zal uiteraard aan ons land zijn, aan de instellingen. Maar we willen dus ook de betrokkenheid van de kerk of de monarchie onderzoeken in het koloniale systeem. Ook van het bedrijfsleven. Het zal vooral de bevolking zijn van Congo, Rwanda en Burundi die een aantal antwoorden wil horen.”

Opent dat ook een discussie rond herstelbetalingen?

“Ook die delicate discussie gaan we niet uit de weg.”

Wordt daarbij enkel naar de staat gekeken? Of ook naar de monarchie, de kerk en de bedrijven?

“Daar zit geen beperking op. We gaan ook bekijken waar de financiële stromen vanuit Congo, Rwanda en Burundi zijn terechtgekomen in ons land. Overigens staat in de oprichtingstekst heel expliciet dat deze bijzondere commissie over Congo ook een parlementaire onderzoekscommissie kan oprichten als een soort van stok achter de deur.”

“Als we ergens op een muur zouden botsen, dan kunnen we zo’n onderzoekscommissie in het leven roepen. Die kan bijvoorbeeld getuigen onder ede verklaringen laten afleggen.” 

Dat geeft toch ook aan hoe enorm moeilijk de opdracht is? En zelfs over de samenstelling van de expertengroep was er deze week al onenigheid. Auteur Nadia Nsayi wil er niet aan deelnemen omdat diaspora-organisaties er niet in vertegenwoordigd zijn.

“Mijn eerste opdracht zal daarom zijn om vertrouwen op te bouwen. Niet enkel tussen de 17 parlementsleden, maar met iedereen die zich betrokken voelt. Het is zeker de bedoeling om diaspora-organisaties hierbij te betrekken. Minstens vier vertegenwoordigers daarvan zullen nog aansluiten.  Ook nabestaanden en slachtoffers moeten gehoord worden in het parlement.” 

“Ik ben me ervan bewust dat dit een politiek mijnenveld is. Maar dit is ook een historische kans. Deze bijzondere commissie kan geschiedenis schrijven, omdat we echt een mandaat hebben om een proces uit te stippelen waarin we tot een erkenning van dit verleden kunnen komen. Daarmee kunnen we ook een voorbeeld stellen voor andere voormalige koloniale mogendheden. Voor mij wordt dit de grootste opdracht in mijn politieke carrière.”