De wereld zit in een grote migratieclash (en die zal alleen nog maar groter worden)

Meer dan een miljard mensen willen permanent verhuizen naar een ander land. En niet minder dan een miljard mensen zeggen minder of geen immigranten meer te willen in hun land. De landen met de hoogste percentages inwoners die willen emigreren, zijn meestal arme landen of landen waar oorlog heerst. In veel van die landen geeft minimaal de helft van de bevolking aan te willen emigreren, meestal naar Europa of Noord-Amerika. Zo wil meer dan 60 procent van de bevolking van Sierra Leone, Liberia en Haïti graag emigreren.

In Nigeria, het dichtstbevolkte land van Afrika, wil ongeveer de helft van de bevolking van 200 miljoen mensen zich in het buitenland vestigen, bij voorkeur in een Engelstalig land. Veertig procent van de inwoners van Nigeria leeft in armoede en veel Nigerianen zijn al vertrokken via immigratieprogramma’s en illegale migratie. Veel anderen vroegen asiel en vluchtelingenbescherming aan.

In 2018 stonden Nigerianen bovenaan in de lijst met nationaliteiten die een vluchtelingenstatus aanvroegen in Canada. Omdat veel Nigerianen te lang in de VS bleven op een toeristenvisum, greep de overheid daar in door de visumverstrekking aan te scherpen. Ook de Europese Unie heeft Nigeria gewaarschuwd de visumregels te zullen aanscherpen, als het land onvoldoende meewerkt aan de terugkeer van Nigeriaanse burgers die geen verblijfsstatus hebben gekregen in een EU-lidstaat.

In Afghanistan zegt bijna de helft van de vrouwen het land permanent te willen verlaten, als die mogelijkheid er was. Voor vrouwen in Afghanistan zijn er beperkte mogelijkheden tot onderwijs, werk en participatie. Hierdoor behoren ze tot de groep mensen die wereldwijd de minste vrijheid hebben hun leven in te richten zoals ze willen.

De situatie van Afghaanse vrouwen kan nog verslechteren als de taliban, die meisjes weren van scholen en vrouwen uit het publieke leven, weer controle krijgen over de regering.

De wens van honderden miljoenen mannen en vrouwen die hun land willen ontvluchten om een leven op te bouwen in een ander land, wordt beïnvloed door een reeks economische, sociale politieke en milieufactoren. Deze kritieke factoren interacteren en leiden zo tot sterke push- en pullkrachten in respectievelijk het land van herkomst en het bestemmingsland.

De levensomstandigheden in de herkomstlanden zijn doorgaans moeilijk en hard, en als gevolg van klimaatverandering, milieudegradatie en recent de Covid-19-pandemie, zijn ze in veel regio’s aanzienlijk verslechterd. Huisvesting is meestal ondermaats, onderwijsmogelijkheden zijn beperkt, gezondheidszorg is gebrekkig en veel huishoudens hebben het moeilijk om te overleven.

Geweld, gewapende conflicten en mensenrechtenschendingen dragen ook bij aan de vertrekwens van mensen. Als gevolg daarvan blijven veel mannen, vrouwen en kinderen langer in een land dan hun toeristenvisum toestaat. Daarnaast nemen mensen die niet officieel toestemming krijgen om te emigreren, levensgevaarlijke risico’s om hun gewenste bestemming te bereiken. Ze steken zeeën over in wankele bootjes, doorkruisen te voet woestijnen of verbergen zich in slecht geventileerde vrachtwagens, soms met de dood tot gevolg.

In contrast met de herkomstlanden is het leven in de gewenste bestemmingslanden relatief gezien een gedroomd leven, met kansen, vrijheden, rechten en sociale zekerheid. Wat ook steeds belangrijker wordt voor potentiële migranten, is de overtuiging dat emigratie de kansen op een betere en veiliger toekomst voor hun kinderen vergroot.

De afgelopen jaren bleven de gewenste bestemmingslanden van potentiële migranten in het algemeen hetzelfde, namelijk de welvarende, ontwikkelde landen. De Verenigde Staten staan op de eerste plaats. Op afstand volgt Canada, en daarna Duitsland, Frankrijk, Australië en het Verenigd Koninkrijk.

Wie wil emigreren, woont meestal in een relatief arm ontwikkelingsland, waar de bevolking kampt met armoede, geweld en mensenrechtenschendingen. De landen waar veel inwoners migranten buiten de deur willen houden, liggen zowel in rijke als in arme regio’s in de wereld.

Landen waar de meeste weerstand bestaat tegen de komst van (meer) migranten, zijn Griekenland (82 procent), Israël (73 procent), Hongarije (72 procent) en Italië (72 procent). Significante aantallen inwoners in armere herkomstlanden willen ook minder of geen immigranten meer in hun land, inclusief Nigeria (50 procent), India (45 procent) en Mexico (44 procent).

Tegenstanders van immigratie zijn niet alleen bang voor de invloed van de immigratie op de lonen, werkgelegenheid, economische kansen en kosten van de sociale zekerheid, maar vrezen ook dat immigratie een negatieve invloed heeft op hun traditionele cultuur, gedeelde waarden en nationale identiteit. Ze vinden dat immigratie en multiculturalisme hun gebruikelijke manier van leven ondermijnt, en ook de nationale veiligheid en sociale solidariteit, die beschermd moet worden tegen ongewenste buitenlandse invloeden.

Weerstand tegen immigratie uit zich in een stijging van xenofobie, racisme, vijandigheid en geweld tegen immigranten. Extreemrechtse politieke leiders, etno-nationalisten en nativisten zetten migranten, vluchtelingen en asielzoekers vaak neer als indringers, infiltranten, criminelen, verkrachters en terroristen, en roepen hen op “naar huis te gaan en thuis te blijven”. Sommige populistische partijen grepen de coronacrisis aan om de angst voor immigratie aan te jagen, door immigranten “dragers van ziekten” te noemen.

Mensenrechten op het gebied van migratie laten een asymmetrie zien. Terwijl iedereen het basisrecht heeft om zijn land te verlaten en terug te keren, heeft niet iedereen het recht een ander land binnen te gaan.

Sentimenten tegen immigranten richten zich nu ook op vluchtelingen en asielzoekers. Overheidsbeleid om illegale migratie tegen te gaan, vaak om economische redenen, ondermijnen de al lang bestaande internationaal erkende rechten en beschermingsplicht voor vluchtelingen en asielzoekers.

Het aantal asielaanvragen steeg snel in de afgelopen jaren. In de Verenigde Staten steeg het aantal beoordeelde aanvragen van 5.000 in 2007 tot 92.000 in 2016.

Het aantal asielaanvragers in de Europese Unie steeg van 255.000 in 2008 tot 1,3 miljoen in 2015. Hoewel in principe mensen het recht hebben asiel te zoeken, is de realiteit dat veel regeringen dat proberen te voorkomen en ontmoedigen, en het ingewikkeld maken voor mannen, vrouwen en kinderen om hun land binnen te komen en asiel aan te vragen.

Sinds de aanname van het VN-Vluchtelingenverdrag in 1951 verdrievoudigde de wereldbevolking van 2,6 miljard mensen naar 7,8 miljard. Meer dan 90 procent van die groei was voor rekening van ontwikkelingslanden.

In de komende drie decennia zullen er naar verwachting nog 2 miljard wereldbewoners bijkomen, praktisch allemaal in ontwikkelingslanden. Afrika alleen al is naar verwachting goed voor 60 procent van die groei en ongeveer twintig landen in Afrika zullen tegen 2050 hun bevolkingsomvang verdubbeld hebben.

Een vluchtige blik is genoeg om te zien dat bevolkingstrends die potentiële migranten opleveren in ontwikkelingslanden, de vraag naar migranten in ontwikkelde landen ver overstijgen. Een gevolg zal zijn dat de illegale migratie toeneemt, waarbij velen zullen vertrouwen op de diensten van mensensmokkelaars en sommigen zich zullen wenden tot mensenhandelaren.

De reactie van bestemmingslanden is het tegenhouden van illegale migranten en pogen hen terug te sturen, het opwerpen van bezwaren tegen de acceptatie van vluchtelingen en het steeds vaker afwijzen van asielaanvragen. De recente opkomst van rechtse populistische en nativistische partijen, en hun groeiende representatie in regeringen in vrijwel alle belangrijke regio’s, laten zien dat immigratie overal hoog op de agenda staat.

Zijn er politiek haalbare maatregelen te nemen om de grote migratieclash te temperen? Helaas is het antwoord daarop momenteel nee, ondanks het recentelijk aangenomen Global Compact for Safe, Orderly and Regular Migration en het Global Compact on Refugees.

De grote migratieclash intensiveert, vooral als gevolg van de desastreuze economische impact van de coronacrisis, die de armste landen het hardst raakt. Sterke invloeden, inclusief demografie, klimaatverandering, armoede, honger, geweld en gewapende conflicten, blijven de wereldwijde migratiestrijd aanjagen.

Vaak richten regeringen hun beleid in op het uit de weg gaan van een strijd tussen degenen die ‘weg willen’ uit hun land en degenen die anderen ‘weg willen houden’ uit hun land. Een redelijke kans op een oplossing van de strijd is er alleen als landen die samenwerken met regionale en internationale organisaties hun inzet verhogen om strategieën, beleid en programma’s te implementeren als antwoord op de sterke invloeden die de grote migratieclash aanjagen.