Bloedige plekken: meer dan dit rest er niet van de historische Groeningebeek uit de Guldensporenslag  

In Kortrijk is de Guldensporenslag overal: het Groeningemonument, de Jan Breydel- en de Pieter De Conincklaan, het Gulden Sporenstadion, het Museum Kortrijk 1302 of de jaarlijkse herdenkingen. De geschiedenis zit echter vooral in de symboliek. Want van het mythische slagveld uit 1302 is niet veel meer te zien. Het is opgeslokt door de uitbreiding van de stad. De cruciale Groeningebeek is nagenoeg helemaal verdwenen.

In 1302 stond het Franse leger van Koning Filips IV tegenover een verzameling van soldaten rond de graaf van Vlaanderen, Gwijde van Dampierre. De Guldensporenslag werd het spectaculaire verhaal uit een grote geschiedkundige ontwikkeling. De snelle groei van steden en de vernieuwing van de landbouw in de veertiende eeuw zorgden voor crisis, oorlog en geweld. Het succes van de lakennijverheid had van het graafschap Vlaanderen een van de dichtst bevolkte en meest gefortuneerde streken van Europa gemaakt. De macht van de ambachten in de steden was toegenomen. De boeren, volders en wevers schaarden zich achter de Vlaamse graaf. De oude machten, de leenheren en patriciërs steunden de Franse koning.

In de ochtend van 11 juli 1302 maakte het Franse leger zich bij Kortrijk op om de Vlamingen en hun medestanders te verslaan en zo de orde te herstellen. De Fransen kregen een onverwachte pandoering. Al om drie uur in de namiddag riepen de Vlamingen de overwinning uit. Krijgshistorici beschouwen de veldslag als de eerste waarbij soldaten te voet, en afkomstig uit het gewone volk het haalden op een leger van ridders en ruiters.

 De onmogelijk gewaande overwinning werd deel van het collectieve geheugen, werd geromantiseerd en gemythologiseerd. De Leliaards, de Klauwaards, Breydel & De Coninck, goedendags en piekenaars belandden in kronieken, romans en de verbeelding van het volk. Zo ook de  Groeningebeek, de kleine beek rond Kortrijk die de duizenden ridders, boogschutters en voetvolk van beide kanten scheidde.

Niet alleen de heldhaftigheid van de Vlamingen deed de Fransen vallen. Het was ook het drassige terrein rond de Groeningebeek. Hendrik Conscience schreef over de "vochtige en moerassige weiden, waerin de voeten der peerden zeer diep zinken moesten." Andere geschiedschrijvers hadden het over de moerassige boorden van de beek waarin de Franse paarden bleven steken. Of nog dramatischer: het slijk waarin de ruiterscharen van de Franse koning verzeilden, waarna de Vlamingen hen enkel nog de genadesteek moesten toebrengen.

Kan de onbenullige Groeningebeek het verschil gemaakt hebben? Topografische informatie van het terrein rond de beek is niet exact te achterhalen. Waarschijnlijk was het terrein drassig en doorsneden met greppels. Rond de nabijgelegen Groeningeabdij was een grachtenstelsel aangelegd. De Groeningebeek had geen ingedijkte oevers en was vermoedelijk breder en dieper dan de beken van vandaag. Het was wel midden juli, een moment waarop het waterdebiet erg laag is.

Maar tegelijk is het onwaarschijnlijk dat de duizenden Vlaamse strijders met hun tenten en paarden gelegerd waren op een drassig veld.  Het is evenzeer ongeloofwaardig dat de gereputeerde Franse ridders zich lieten verschalken om te vechten op een zo'n twijfelachtig terrein.

Ook niet alle kronieken maken melding van het drassige slagveld. Het lijkt eerder dat het belang van het slijk van de Groeningebeek romantisch is bijgekleurd. De Vlamingen gebruikten de beek hooguit als een strategische, natuurlijke verdedigingslinie. Vermoedelijk waren het de tactische keuzes die bepalend zijn geweest.

Het slagveld lag in 1302 tussen de Kortrijkse stadsmuren, de Leie en de Groeningebeek. Het terrein is met de tijd drooggelegd, gecultiveerd en vanaf het begin van de twintigste eeuw volledig volgebouwd als de Sint-Janswijk. Ook de Groeningebeek werd de speelbal van de stadsuitbreiding. De loop werd meermaals verlegd, daarna omgeleid en uiteindelijk vervangen door ondergrondse collectors. De enige zichtbare resten zijn vandaag nog twee bescheiden stadsvijvers.

De eerste vijver ligt langs de Pieter De Conincklaan op de site van het voormalige textielbedrijf Vetex. De vijver ontstond destijds door afdamming van de Groeningebeek en diende voor het wassen van textiel. De andere vijver is terug te vinden in het park van woon- en zorgcentrum De Korenbloem. Het centrum is gebouwd op het eigendom van de oude dokterswoning Villa Lauwers. Bij het aanleggen van de Engelse tuin werd indertijd het restant van de Groeningebeek omgevormd tot vijver. Het charmante vijvertje is nu een rustplek en doet in niets denken aan een slagveld.

De Guldensporenslag is nog steeds onderwerp van mythevorming, krijgshistorische polemieken en ideologische debatten. Nochtans heerste lange tijd relatieve stilte rond 1302. Pas in de achttiende eeuw groeide de passie voor het nationale krijgsverleden. De Guldensporenslag ging staan voor de strijd die de Belgen hadden gevoerd tegen vreemde heersers. Met het groeiende Vlaams bewustzijn werd dezelfde slag dan weer symbool van de strijd  tegen de Belgische overheersers. De socialistische arbeidersbeweging zag er veel liever de klassestrijd in van de georganiseerde werklieden tegen de feodale vorsten.

In 1973 werd 11 juli omgedoopt tot Vlaamse feestdag als herinnering aan de Guldensporenslag. Het lijkt of de officiële canonisatie van de slag de geschiedschrijving in een definitieve plooi heeft gelegd. Desondanks blijven historici pogen om met bronnenstudie de ware proporties van de slag te achterhalen.