Van "Green Deal in gevaar" tot "historisch, een game-changer": hoe 'groen' is het EU-budget nu eigenlijk?

Er weerklinkt toch behoorlijk wat kritiek op het Europese budgetontwerp: zo zou er te veel gesnoeid zijn in klimaatgeld. En dat vinden niet alleen de klimaatjongeren en milieu-organisaties: de voorzitter van het Europese Parlement David Sassoli zei zelfs onomwonden dat dit budget de Europese Green Deal in gevaar kan brengen.

Europa heeft zich vorig jaar als een van de grote klimaatvoortrekkers op wereldschaal opgeworpen, met heel krachtige klimaatambities in zijn Green Deal: een vermindering van het aantal broeikasgassen met 50 tot 55 procent (tegenover 1990) tegen 2030, en het wil zelfs klimaatneutraal worden tegen 2050. Is dat vertaald in het budget? 

Jos Delbeke wijst op het gigantische bedrag, met naast het gewone meerjarenbudget dit keer ook het corona-herstelfonds: "Er kan nu geld worden geleend op de kapitaalmarkten om dat te besteden waar het nodig is in het kader van de Covid-crisis, maar ook voor de Green Deal en de digitale transformatie van de economie. Dus die 750 miljard van het recovery fund is toch wel een spectaculair groot bedrag en de mechanismen daar achter zijn echt een game-changer: ze veranderen het spel en de positie van de Europese instellingen significant. Het is dus een historisch akkoord: veel geld, maar ook een nieuw mechanisme."

Delbeke vindt het voor de Green Deal in zijn totaliteit dus niet zo'n slechte zaak: "Aan het gebruik van het totale pakket van 1.820 miljard euro zijn voorwaarden verbonden: 30 procent van die fondsen moeten op een directe of indirecte manier verbonden worden met de Green Deal. Het gaat om een portefeuille van bijna 600 miljard euro en dat is historisch hoog. Dit is een ongelooflijke opportuniteit."

Delbeke wijst nog op het principe van een border tax adjustment (een invoerbelasting op bepaalde goederen als die komen uit landen die minder inspanningen doen voor het klimaat dan de EU, zie onder in apart blokje): "Daarvoor is er nu een princiepsbeslissing en een datum die al is vastgelegd op 1 januari 2023, dat is toch ook niet onbelangrijk."

"Een derde belangrijk element is het zogenaamde no harm principle: de uitgaven mogen zeker niet tégen de principes van de Green Deal ingaan." Samengevat is Delbeke hier dus heel positief over, en begrijpt de kritiek van de klimaatjongeren en Greta Thunberg niet goed: "Zij hebben geen eigen becijferingen gemaakt voor de start van de top, en om dan nu te zeggen dat het niet zoveel verschil zal maken, terwijl er nog nooit zo'n groot bedrag is vrijgemaakt, is wat kort door de bocht, vind ik."

Hendrik Vos denkt dat de klimaatambities overeind zullen blijven: "Die zijn er nog, en ik lees en hoor ook nergens dat daaraan geraakt zou worden." En toch, vanwaar dan de kritiek van onder meer de klimaatjongeren?

"De voorbije maanden waren er grote plannen om veel extra geld specifiek voor klimaatmaatregelen opzij te zetten, sowieso voor de normale begroting, maar ook in de herstelbegroting. In de finale onderhandelingen heeft men, onder druk van de 'zuinige landen', onder andere in die klimaatbudgetten gesneden." 

Ook Vos wijst op het belang van de algemene principes, met name de 30 procent-regel en het no-harm-principe, al is het zo dat de landen wordt aangeraden de algemene Europese principes te volgen, en daar zitten ook andere tussen zoals concurrentiekracht: "Alle investeringen in fossiele brandstoffen worden afgeraden, en dit sijpelt ook wel door. Maar waar de klimaatjongeren wel een punt hebben, is dat ze zich afvragen bijvoorbeeld wat de doorslag zal geven bij een bepaalde investering door een land: concurrentiekracht of het klimaat?" 

Onder meer het Just Transition Fund (JTF, het fonds voor een rechtvaardige transitie), dat landen moet helpen om de overstap te maken naar een groene(re) economie of groene energie, is fors ingekrompen. Zo zou er vanuit het coronaherstelfonds 30 miljard extra vloeien naar het JTF, dat is uiteindelijk 10 miljard geworden. Het totale budget voor het overgangsfonds zou op die manier meer dan gehalveerd zijn, van in totaal 40 miljard naar 17,5 miljard euro. 

Dat is een heel pak minder, maar Vos nuanceert wel: "Tegelijk blijft dat bedrag meer dan het ooit geweest is. En dat maakt het moeilijk om te beoordelen of dit nu slecht nieuws is of niet. Enerzijds is het dus minder dan de grote bedragen die op tafel lagen, anderzijds blijft het meer dan het ooit was."

Jos Delbeke vult aan: "Het feit dat het JTF was opgeschaald en weer is teruggebracht naar 17,5 miljard, heeft ook met de doelstelling van klimaatneutraliteit voor 2050 te maken. Als de Polen niet in staat zijn om die doelstelling te accepteren, dan zal er ook minder geld uit het JTF-fonds, dat grotendeels voor hen bedoeld was, naar hen toe vloeien."

Concreet zullen de landen zelf meer moeten bijspringen uit eigen nationale budgetten. Dat hoeft geen probleem, als alles goed afgelijnd blijft, zegt Vos:  "Minstens even belangrijk is dat de klimaatdoelstellingen voor 2030 en 2050 overeind blijven en verankerd worden in bindende wetgeving, liefst met afspraken over hernieuwbare-energiebronnen, energiezuinigheid enz . Als men daaraan vasthoudt, hoeft dit niet dramatisch te zijn."

"Als je kan verankeren dat elk land klimaatneutraal moet zijn in 2050, en liefst ook met strenge tussendoelen in 2030, dan moeten ze sowieso zorgen dat ze daar uitkomen." Vos stelt dat dit scherp omschreven moet worden in harde wetten, maar dat gaat wel lukken, denkt hij: "De Commissie is vastbesloten om daar voor te gaan."

De komende weken en maanden zal dit nu concreet worden uitgewerkt.

Het gaat overigens niet enkel over het JTF: er zit ook klimaatgeld in heel andere fondsen, die voor wetenschappelijk onderzoek en innovatiebeleid, en duurzame landbouw bijvoorbeeld. Ook daar is tijdens de onderhandelingen het mes ingezet, en dat zal in zekere mate gevolgen hebben, omdat via innovatie nu eenmaal dingen worden uitgevonden die goed zijn voor het klimaat.

Jos Delbeke geeft toe dat dit een tegenvaller is: "Jammer genoeg hebben de toekomstgerichte sectoren moeten inleveren zoals Research & Development en Horizon 2020. Daar zien we geen stijging van de budgetten." 

Al bij al zou het nog meevallen omdat ook daar de budgetten, hoewel er op de EU-top in gesneden is, uiteindelijk nog relatief groot zijn. 

Een andere belangrijk zinnetje in het grote budgettaire akkoord staat helemaal achteraan in document. De EU zal tegen het eerste semester van volgend jaar een "carbon border adjustment mechanism" uitwerken, een belasting op producten met een grote voetafdruk op het klimaat uit landen die minder bekommerd zijn om het klimaat en de afspraken van het Klimaatakkoord van Parijs dan de EU. 

Het zal vooral gaan om energie-intensieve producten, zoals staal, aluminium, cement, of sommige goederen uit de chemische industrie, maar ook om energie zelf. "Als vanuit China, of India of de VS dat soort producten goedkoop bij ons wordt aangeboden, dan gaan we ze volgens dat principe belasten, want bij ons moeten bedrijven al veel inspanningen doen en elders niet of veel minder", zegt Vos. "Dit moet nu concreet gemaakt worden, en het zal geen eenvoudig verhaal worden, het gaat hier om handelsrelaties." 

Hierover is eigenlijk al jaren sprake, maar nu zou het ervan kunnen komen, denkt hij: "Je voelt dat er een breed draagvlak voor is."

Ook Delbeke weet dat het nog delicate gesprekken worden, maar wijst op het belang van het principe: "Ik verwacht dat heel wat van onze handelspartners een tandje zullen bijsteken wat betreft hun milieu- en klimaatinspanningen om zo een border tax adjustment te vermijden." Want als er geen scheeftrekking is, hoeft er ook geen belasting geheven te worden.  "In die zin is het te hopen dat die border tax niet belangrijk wordt. In elk geval heeft president Von der Leyen aangegeven dat ze met de handelspartners aan tafel wil gaan zitten."

De EU wil tot slot ook de scheep- en luchtvaart betrekken bij een emissiehandelsysteem met landen buiten Europa. 

Ook weer een gevoelig thema, want een vliegtuig dat van elders op Europa vliegt, zou hier dan extra uitstootbelastingen moeten betalen of emissierechten moeten kopen.  

"Een goede zaak, omdat de scheepvaart en luchtvaart twee sectoren zijn die totaal niks betalen voor hun externe vervuiling, terwijl andere sectoren zoals de chemie-, cement-, staal- en non-ferrosector dat wel moeten doen", zegt Delbeke. 

De hele tekst moet nu nog naar het parlement, maar heel veel marge is er niet meer, weet Vos. "Het parlement zal betreuren dat in extremis nog het mes is gezet in klimaatengagementen, en het zal erop aandringen dat dit geen alibi mag zijn om de klimaatambities te verlagen."