Migranten en vluchtelingen maken onvoorstelbare gruwel mee voor ze de Afrikaanse kust bereiken

“Op deze reis kan het niemand wat schelen of je in leven blijft of sterft”, is de titel van het rapport. De reis die migranten en vluchtelingen ondernemen van de Afrikaanse kusten naar Europa is vrij goed gedocumenteerd, maar wat er voordien gebeurt, is veel minder bekend. Toch is dit al het zoveelste rapport dat wijst op de gruwel die migranten en vluchtelingen meemaken in Afrika. Doodgaan is daar zeker bij: gemiddeld 72 mensen komen elke maand om onderweg naar de Afrikaanse kust. Maar dat is zo goed als zeker een onderschatting.

Wie overleeft, doet dat in veel gevallen verre van ongeschonden. “De 16.000 getuigenissen die wij bijeengebracht hebben, is wellicht de grootste verzameling tot nu toe, maar ze vormen geen representatief staal van alle migranten en vluchtelingen”, zegt Bram Frouws van het Mixed Migration Centre in Genève. “We weten niet precies hoeveel mensen dit vreselijke geweld meemaken, en niet iedereen maakt even erge dingen mee. Maar we weten wel dat dit nog maar het topje van de ijsberg is.”

Het geweld varieert van zeer wijd verspreid seksueel geweld - vooral op vrouwen, maar ook jongens en mannen maken het mee - over fysiek geweld, kidnapping, marteling en zelfs moord. Al is de grens tussen ongelukken, uithongering of moord vaak heel dun. “Een vaak terugkerend verhaal zijn de migranten die van de laadbakken van vrachtwagentjes vallen in de Sahara”, zegt Frouws. “Die pick-ups rijden aan hoge snelheid door de woestijn. Wie eruit valt, wordt gewoon achtergelaten. Is dat een ongeluk? Of is dat dood door schuld?”

Hoe afhankelijker migranten en vluchtelingen worden van hun smokkelaars, hoe erger het geweld wordt. De tocht door de woestijn is in veel gevallen een helletocht. Maar het ergst krijgen veel migranten en vluchtelingen het te verduren in Libië. Daar komen ze in handen van smokkelaarsbendes terecht, of van milities. Of ze worden opgesloten in de officiële detentiecentra, waar de soms erbarmelijke leefomstandigheden en het geweld al vaker gedocumenteerd zijn.

Een Eritrese man vertelt dat in het detentiecentrum waar hij tot vorig jaar vastzat, iedereen ziek werd, wellicht tuberculose. “Elke dag zagen we mensen sterven, minstens twee of drie per dag. Op een dag namen (de bewakers) zowat 50 mensen mee, voor een behandeling zeiden ze, maar we zagen hen nooit terug. We weten niet of ze nog leven. We mochten niet buiten, ik ben twee jaar lang niet buiten geweest, geen zonlicht, geen frisse lucht.”

Een Nigeriaanse vrouw die meegelokt is met de belofte van werk in Europa - welk werk wist ze niet - vertelt hoe ze onderweg verplicht wordt om zich te prostitueren om geld te verdienen voor de rest van de overtocht. Als ze samen met haar vriendin weigert, worden ze beiden geslagen tot ze toegeven.

Hartverscheurend is het relaas van een jonge Soedanees. In Libië wordt hij samen met een groep andere jongens doorverkocht van de ene smokkelaar aan de andere. Telkens proberen die hen meer geld af te troggelen. Ze worden uiteindelijk opgesloten in een ondergrondse cel waar ze geslagen worden, tot ze hun familie om geld vragen.

“De cel was verschrikkelijk, er was geen toilet, we moesten onze behoefte doen waar we sliepen. De mensen rondom ons verhongerden. Op een dag probeerden we te ontsnappen. Ze schoten doorheen de deur, zeven mensen stierven. Toen openden ze de deur en schoten opnieuw. Ze bonden ons vast en begonnen ons te martelen, vier dagen lang. Sommigen van ons werden in een waterput gegooid en dan werd de put onder stroom gezet. Ze haalden ons er weer uit en verbrandden plastic op onze huid. Ze filmden alles en stuurden dat naar onze familie.”

Dergelijke martelingen om geld af te persen zijn geen uitzondering, zegt Bram Frouws van het Mixed Migration Centre. Volgens de VN-vluchtelingenorganisatie toont het rapport nogmaals aan dat mensen terugsturen naar Libië absoluut in strijd is met het internationaal recht.

Ook de Europese steun aan de Libische kustwacht moet stoppen, vindt Bram Frouws van het Mixed Migration centre. “Want die leidt ertoe dat vluchtelingen en migranten opnieuw in zulke omstandigheden terechtkomen.” Gisteren nog zijn drie Soedanezen doodgeschoten door de Libische autoriteiten toen ze probeerden te ontsnappen nadat ze door de Libische kustwacht onderschept waren op de Middellandse Zee en teruggebracht naar Libië.

De internationale gemeenschap moet ook beter samenwerken om ervoor te zorgen dat dergelijke misdaden tegen migranten en vluchtelingen niet ongestraft blijven. “De straffeloosheid in de migratiebusiness is enorm”, zegt Frouws. “Iedereen gaat ervan uit dat je mensen op deze manier kan behandelen, omdat je daar toch niet voor gestraft wordt.”