Leve de rechtsstaat, ook bij de coronabestrijding

De coronapandemie heeft verdedigers van utopieën en dystopieën ruim geïnspireerd. Recent werd ook het einde van de rechtsstaat uitgeroepen. Het is goed dat er kritische grenswachters van de rechtsstaat zijn, maar de proclamatie van de bananenrepubliek door De Groote en Verelst op VRT NWS gisteren is overdreven.

Wat zeker waar is, is dat we een land zijn van slordige wetgeving, gammele regulering, en wankel beleid. De coronacrisis heeft ons, weer eens, in de spiegel doen kijken van sukkelachtig beleid, negatie van wetenschappelijke expertise, improvisatie van de bovenste plank en totale politisering. Zie: Itinera's plan voor een robuuste toekomst en deze YouTube-video

Er zijn ook goede zaken, zoals de alerte reactie van de ziekenhuizen en hun bemanning, de vigilantie van de huisartsen, of (zeer vaak toch) de heldere communicatie van virologen en infectiologen. Of nog, de moedige actie van thuiswerkende ouders met hun kinderen, of de relatief snelle introductie van digitaal onderwijs. Politiek en beleidsmatig ageert ons land middelmatig, maar Belgen zijn creatieve plantrekkers die er het beste van maken. Tientallen initiatieven bewijzen dat weer.

Terug naar de rechtsstaat. De Groote en Verelst slaan groot alarm naar aanleiding van de avondklok en de verplichte quarantainemogelijkheid, die ze neersabelen als manifest ongrondwettig. Zou het? Ik durf te betwijfelen dat hun kritiek terecht is – ook al kan het zo zijn (maar dat is niet echt hun argument) dat er links of rechts een kritische aanmerking kan passen bij de motivering van een maatregel. Misschien is de wettelijke grondslag van elke maatregel niet perfect? Niet uitgesloten, maar hun theatrale uitval over de ongrondwettigheid past enkel bij hun karikaturale voorstelling van de maatregelen. 

Grondwettelijke rechten en vrijheden zijn fundamenteel, maar niet absoluut. Ze kunnen beperkt worden met het oog op bepaalde legitieme doeleinden, waarvan volksgezondheid er in elk geval één is. Beperkingen moeten evenredig zijn; ze mogen niet groter zijn dan noodzakelijk is om het legitieme doel te bereiken, en men moet ernaar streven om een maximum aan vrijheid en rechten te vrijwaren.

De evolutie van de tweede piek van de coronabesmetting rechtvaardigt veel, zoals de auteurs ook terecht aanvoeren. Zeker een samenscholingsverbod, dat net zoals de 1,5-meter-regel of het mondmasker de besmetting tussen personen tracht te beperken. Handhaaf het samenscholingsverbod strikt, zeggen de auteurs, dan is de avondklok niet nodig. Maar de avondklok is net nodig omdat een strikte handhaving van het samenscholingsverbod nu eenmaal niet mogelijk is, de vele verdoken feesten en partijen tonen dat aan. Strikte handhaving zou ongetwijfeld ook een inzet vergen van middelen die buitenproportioneel is.

Ze geven toe dat het samenscholingsverbod geldig is, omdat het verbod het vrij gebruik van de openbare ruimte enkel beperkt;  de avondklok is volgens hen ongeldig  uit zichzelf, omdat ze het gebruik van de publieke ruimte geheel verbiedt, en dus geen vrijheidsbeperking is maar een vrijheidsberoving. Zou het? Net zo goed kan aangevoerd worden dat de avondklok enkel een beperking is van het gebruik van de publieke ruimte gedurende 6,5  van de 24 uur, niet meer dan dat, en op een moment dat we daar in het algemeen al het minst gebruik van maken. Al onze rechten en vrijheden blijven tijdens de avondklok intact, zij het in privatieve ruimten; enkel de vrijheid om te gaan en te staan waar we willen, wordt tijdelijk ingeperkt.

Ze gaan zo ver om de avondklok te vergelijken met huisarrest of preventieve gevangenzetting. Preventieve gevangenzetting, zoals bij voorlopige hechtenis, berooft een persoon, onder omstandigheden, van al zijn vrijheden. Dat is met de avondklok helemaal niet het geval. Ze vallen ook de quarantaineverplichting aan na terugkeer uit een als besmet aangemerkt buitenlands gebied, en oordelen dat dergelijke maatregel de vloer aanveegt met alle basisbeginselen van de rechtsstaat, en “een bananenrepubliek waardig” is.

Le ridicule ne tue pas. We genieten onwaarschijnlijke vrijheden, en van elke burger wordt een bijdrage gevraagd om reëel besmettingsrisico te mijden door tijdelijk uit de publieke ruimte weg te blijven indien we mogelijk een besmettingsrisico voor anderen vormen. Dat is in het algemeen al zo; bij terugkeer uit kritieke gebieden legt men een verplichting op. Het is de tegenhanger van een blijvende ruime verplaatsings- en reisvrijheid. Is dat te veel gevraagd ten opzichte van een drama zoals de tweede coronapiek, die op dit ogenblik mogelijk uit de hand loopt?

Hier ontbreekt in hun beoordeling een belangrijk stuk van de rechtsstaat: de plichten en verantwoordelijkheden van eenieder, zowel overheden als burgers. Overheden hadden zeker beter gekund. We hadden na het gestuntel in maart gewenst dat we vandaag performante “tracking and tracing” zouden hebben, met adequate testing en dus zeer selectieve en doelgerichte interventies. Daar zijn we nog niet, onze overheden krijgen het maar niet goed. België, met zijn vele, dikke en dure overheden op zijn smalst…

Maar burgers hebben eigen plichten en verantwoordelijkheden, zo wordt het in de Europese Mensenrechtenconventie – die op dit punt zeker zo belangrijk is als de Grondwet – letterlijk bepaald. Burgerzin is er één van. En wanneer we daar – we zijn Belgen, nietwaar, plantrekkers die denken dat de regels er zijn voor de anderen – niet spontaan performant genoeg in zijn, kunnen maatregelen ons daarbij helpen. Daar is echt niets mis mee.

Best realiseren we ons allen dat we nu dringend en performant moeten handelen tegen verdere besmetting. Dan wil ik met collega’s De Groote en Verelst de rechtsstaat een keer re-setten, denk maar aan de federale abdicatie van verkozenen, die hun publiek mandaat, dat een opdracht is om te handelen, een lastgeving, verkwanselen.

Want er zijn belangrijker inbreuken dan de imaginaire karikaturen waartegen ze uitrukken…