De eerste coronagolf hield Israëlische premier Netanyahu in het zadel, de tweede doet zijn regering alweer wankelen
Al wekenlang manifesteren Israëlische burgers nabij het huis van premier Benjamin Netanyahu in Jeruzalem tegen de manier waarop de regering de covid-crisis aanpakt. Vorig weekend breidde het protest zich nog uit, met grotere en kleinere demonstraties op bruggen en pleinen, verspreid over het land. Waar Netanyahu tijdens de eerste golf nog prat kon gaan op lage besmettingscijfers, lijkt hij door de tweede golf te zijn verrast en overweldigd. Toch zijn het vooral de bikkelharde economische gevolgen van de epidemie die boze demonstranten de straat op drijven. Ze nemen Netanyahu daarbij persoonlijk in het vizier.
De demonstraties verrassen en verbazen de politieke kringen in Israël, omdat ze nauwelijks aan bekende organisaties of leiders kunnen worden gelinkt. Het gaat om erg spontaan en snel op touw gezette protestbijeenkomsten, waarbij WhatsApp efficiënt blijkt als mobilisatiemiddel. Veel van de demonstranten zijn jong, maar niet allemaal. De gemene deler is diep ongenoegen over de crisis waarin Israël is beland met de covid-epidemie, en tegelijk verontwaardiging over het feit dat Benjamin Netanyahu intussen nog steeds premier kan blijven.
De eerste golf
Israël behoorde begin maart tot het eerste groepje landen buiten Azië waar het coronavirus voet aan de grond kreeg. Het was ook een van de eerste landen om forse maatregelen te nemen. Reizigers die uit Italië kwamen, kregen een strikte quarantaine opgelegd - toen was dat nog streng en ongewoon. Er ontstond beroering toen bleek dat de politie de naleving daarvan controleerde door mobiele telefoons te traceren.
Die strenge aanpak wierp aanvankelijk vruchten af. Israël is, met bijna negen miljoen inwoners, vergelijkbaar met België. Toch vielen er tegen eind april slechts 222 overlijdens te betreuren; in België waren dat er op datzelfde moment bijna 7.600.
De crisis zorgde intussen voor een gevoel van urgentie bij de politici. Drie keer op rij waren de Israëlische burgers naar de stembus getrokken, drie keer was het resultaat een versnipperd en gepolariseerd politiek landschap. Na de eerste twee verkiezingen lukte het niet om een nieuwe regering op de been te brengen; ook na de stembusslag van 2 maart zag het er lange tijd naar uit dat de patstelling zou blijven duren. Het was het coronavirus dat de protagonisten tot soepelheid bewoog. Benny Gantz zette zijn bezwaren tegen een hernieuwd premierschap van Netanyahu opzij en ging met hem in zee. Terwijl Gantz daarmee zijn eigen Blauw Wit-partij deed scheuren, werd Netanyahu door die deal gered. King Bibi wist andermaal te overleven, met de hulp van het coronavirus.
De tweede golf
Het is in Israël gelopen zoals in wel meer landen die COVID-19 aanvankelijk wisten te bedwingen (denk aan Portugal of Oost-Europese landen). Net toen ze dachten dat hun beleid succesvol was geweest, flakkerde de epidemie weer op. Het aantal besmettingen is nu al opgelopen tot 73.000, het aantal doden tot 541.
Israël had de lockdown in mei al teruggeschroefd. De fitnesscentra, stranden en restaurants mochten (onder voorwaarden) weer open. Ook de scholen hervatten de lessen. Al gauw bleek dat te vroeg, want begin juni al begon de curve weer te stijgen. Het aantal mensen dat tijdelijk (of definitief) werkloos werd, groeide snel aan. De werkloosheid klom tot boven 20 %.
De regering-Netanyahu beloofde steunmaatregelen voor zelfstandigen, maar de uitbetaling van dat geld liet lang op zich wachten. De voorbije weken leidde dat tot een uitbarsting van ontevredenheid. De regering krijgt het verwijt dat ze de epidemie slecht heeft beheerd en dat ze zwaar in gebreke blijft met hulp aan de noodlijdende burgers.
Geen mondmaskerproces
Wat daarenboven nog meer kwaad bloed zet, is dat premier Netanyahu nog meer uit de wind wordt gezet door het coronavirus. In mei begon het proces tegen de premier, die wordt aangeklaagd voor misbruik van vertrouwen en corruptie. Maar de echte verhoren zullen pas beginnen in januari. Netanyahu's advocaten vroegen uitstel omdat het onmogelijk zou zijn om getuigen behoorlijk te verhoren als die een mondmasker moeten dragen; dat zou een juiste interpretatie in de weg staan van hun mimiek en reacties.
De protesterende burgers vinden het contrast te groot: de bevolking die gebukt gaat onder de crisis en een premier die zijn proces wegens corruptie nog altijd voor zich uit weet te schuiven. Netanyahu zelf haalde zondag hard uit naar de "linkse" en "anarchistische" demonstranten en naar de media die met hen onder één hoedje zouden spelen. Hij vergeleek de verslaggeving zelfs met Sovjet- en Noord-Koreaanse toestanden: nooit eerder was die zo eenzijdig geweest.
Op naar verkiezingen?
Waar de premier de demonstranten verkettert, kunnen die rekenen op begrip vanwege vicepremier en minister van Defensie Benny Gantz. Die verdedigt het recht op vrije meningsuiting en demonstraties. De wrevel en onenigheid tussen Netanyahu en Gantz zit van meet af aan ingebakken in het nieuwe kabinet. In Israëlische media zoemt het alweer van de geruchten en scenario's waarbij Netanyahu zelf zou aansturen op nieuwe verkiezingen in het najaar.
Helemaal ondenkbaar is dat niet. Peilingen wijzen uit dat Netanyahu's partij Likoed nog steeds als grootste zou eindigen. Netanyahu zou dus andermaal zo goed als incontournable zijn. Met een nieuwe coalitie zou hij zich bovendien kunnen ontdoen van Benny Gantz, die volgens het huidige regeerakkoord eind 2021 het premierschap van hem mag overnemen. Tenzij de Israëlische kiezer een dergelijk politiek falen in volle covid-crisis toch genadeloos zou afstraffen. De peilingen wijzen immers ook op een versterking van radicaal-rechtse én van radicalere linkse partijen.
Eén thema lijkt met dit alles voorlopig van de baan: de geplande annexatie van Palestijns gebied op de Westelijke Jordaanoever. Netanyahu had daar graag werk van gemaakt vanaf 1 juli. Voorlopig heeft hij andere zorgen aan zijn hoofd.