Juan Carlos, de altijd zo gevierde moderne koning, maakt een vernederende exit
Hij was voorbestemd om de geschiedenisboeken in te gaan als de koning die Spanje slim wist te hervormen van een dictatuur naar een democratie. Maar nu is daar alsnog de vernederende ballingschap voor Juan Carlos. Het verhaal over de opkomst en val van een moderne koning.
Hij kon zich niets ergers voorstellen dan in ballingschap te leven, zei Juan Carlos (82) enkele jaren geleden nog. Nu is de eens zo gevierde monarch uitgeweken naar een onbekende schuilplaats in het buitenland. Maandag verraste de voormalige koning vriend en vijand met zijn besluit om Spanje te verlaten.
Portugal, waar hij als kind een van zijn grootste trauma’s meemaakte toen zijn broertje overleed na een ongeluk met een pistool, wordt genoemd als mogelijk ballingsoord. Evenals de Dominicaanse Republiek, een eilandstaat ruim 6.500 kilometer verwijderd van de plek waar eens zijn troon stond.
Het is een vernederende exit voor een koning die bijna veertig jaar lang op het schild werd gehesen als de man die Spanje uit de donkere jaren van Franco’s dictatuur had geleid. Of, zoals ex-premier Mariano Rajoy in 2014 zei na de abdicatie van Juan Carlos: “Zijn persoon is zo nauw verbonden met democratie dat ze niet los van elkaar kunnen worden gezien.”
Corruptieschandaal
Nu is Juan Carlos van zijn voetstuk gevallen. Zijn problemen namen groteske vormen aan in 2018, toen hij werd gelinkt aan een corruptieschandaal en geheime bankrekeningen in Zwitserland. In juni van dit jaar begon het Spaanse Hooggerechtshof een onderzoek naar de betrokkenheid van de ex-koning bij de aanleg van een hogesnelheidslijn in Saudi-Arabië, waarvoor hij tientallen miljoenen euro’s cadeau zou hebben gekregen.
Zijn populariteit kreeg al een deuk in 2012, toen foto’s opdoken van hem voor een doodgeschoten olifant in Botswana. Spanjaarden namen het hun voormalige vorst zeer kwalijk dat hij op het hoogtepunt van de financiële crisis in Spanje tienduizenden euro’s had gespendeerd aan een luxe safarireis. Na nog een corruptieonderzoek, waarbij zijn schoonzoon was betrokken, volgde een roep om zijn aftreden, wat uiteindelijk gebeurde in 2014.
Het gedrag dat leidde tot zijn aftreden en zijn toekomstige ballingschap staat in schril contrast met het soort koning dat Juan Carlos in november 1975 bij zijn aantreden verklaarde te willen zijn: “Een koning van alle Spanjaarden, zonder uitzondering.” Hij hield aanvankelijk zijn woord.
Kort na zijn troonsbestijging trotseerde Juan Carlos de aanhangers van de overleden generaal Francisco Franco en speelde een belangrijke rol bij de vervanging van het dictatoriale regime door een parlementaire democratie. Voortaan zou het Spaanse volk inspraak hebben. Maar dat volk liet de laatste jaren steeds meer zijn afkeer van zijn handelen blijken. Door nu weg te gaan uit Spanje hoopt Juan Carlos dat zijn fouten uit het verleden niet blijven kleven aan zijn zoon, de huidige koning Felipe VI.
Koning van het volk
Het lot dat Juan Carlos nu treft, is niet onbekend in zijn familie. Zijn vader en grootvader brachten beide een groot deel van hun leven in ballingschap in Italië door, nadat de Tweede Spaanse Republiek werd uitgeroepen. Juan Carlos werd in 1938 zelfs in ballingschap in Rome geboren. Als 9-jarige prins mocht hij terug naar Spanje om zijn opleiding en later zijn militaire training te voltooien. Toen hij amper 24 jaar oud was, trouwde hij met prinses Sofia uit Griekenland, met wie hij drie kinderen kreeg.
De toenmalige dictator Franco trok de jonge prins naar zich toe en wees hem al snel aan als zijn opvolger. De generaal hoopte dat Juan Carlos zo bewerkt kon worden dat hij zijn dictatoriale beleid zou voortzetten. Maar toen Juan Carlos twee dagen na de dood van Franco in november 1975 de troon besteeg op zijn 37ste, besloot de nieuwe koning het land te moderniseren.
Vijf jaar later overleefde Juan Carlos een coup. Een groep militairen bestormde het parlement en hield daar honderden volksvertegenwoordigers gegijzeld. De coupplegers gaven het op toen duidelijk werd dat zij te weinig steun genoten binnen het leger. De nachtelijke tv-toespraak die de koning daaraan voorafgaand gaf, was voor Spanjaarden lange tijd beeldbepalend voor hun koning. Hij sprak gekleed in een militair uniform live zijn volk en de coupplegers toe om te zeggen dat een machtsgreep niet getolereerd zou worden. Het gaf Juan Carlos een heldenstatus.
Later zou hij een in interview met de Spaanse tv zeggen dat hij hoopte dat de “monarchie open zou zijn en dichtbij het volk zou staan”.
Nieuwe generatie
Spaanse media vermoeden dat Juan Carlos zich onaantastbaar ging wanen, waardoor hij het niet zo nauw nam met buitenechtelijke affaires en persoonlijke vriendschappen met buitenlandse mogendheden. Het besef kwam te laat dat het Spaanse volk niet alleen mooie woorden verwacht, maar ook daden wil zien.
De ogen waren al maanden gericht op zoon Felipe voor een uitweg. Van hem werd een kloek besluit verwacht over het lot van zijn vader. Al voor de zomer werd de knoop doorgehakt in het paleis.
De moderne monarchie waar Juan Carlos veertig jaar lang aan bouwde, kon de huidige koning Felipe alleen behouden door de oude koning op afstand te zetten. Met die pijnlijke stap spiegelt Felipe zich aan zijn vaders gedachtegoed: Spanje verdient een moderne koning die luistert naar het volk. Aan Felipe om die moderne koning te zijn.