Eén miljoen coronabesmettingen in Afrika, maar de curve daalt: hoe komt het dat het continent relatief gespaard blijft?

Iets meer dan vijf procent van alle coronabesmettingen wereldwijd is vastgesteld in Afrika. Het aantal doden is nog lager: slechts 3% van alle coronadoden waren in Afrika te betreuren. De grafiek hieronder toont duidelijk aan dat het continent einde juli de piek heeft bereikt en dat het aantal nieuwe dagelijkse besmettingen nu aan het dalen is. Als we de cijfers bekijken, dan is en blijft Afrika minder zwaar getroffen dan andere werelddelen.

En toch blijven internationale organisaties waarschuwen voor een ramp in wording. Michael Ryan, hoofd van het noodprogramma van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO), verklaarde eind juli nog: “Ik ben zeer bezorgd dat we een versnelling van de ziekte beginnen te zien in Afrika”.

Dat Afrika het volgende epicentrum van de coronapandemie wordt, horen we al sinds het begin van de pandemie. Het is een kwestie van tijd, is vaak te lezen.

In de maand juli is het aantal coronagevallen in Afrika inderdaad versneld, met een verdubbeling van het aantal besmettingen in één maand tijd. Maar sinds enkele dagen is die trend gekeerd. De curve is afgevlakt. Het aantal nieuwe besmettingen daalt.

Vele experts zijn verbaasd. “Ze kijken naar rekenmodellen die gebaseerd zijn op data van epidemieën in het noorden”, schrijft professor volksgezondheid Wim Van Damme (Instituut voor Tropische Geneeskunde) in een recent wetenschappelijk artikel (samen met andere experts uit Afrika en Europa).

Hij adviseerde maandenlang de Congolese overheid en volgt ook andere landen in de regio. Volgens hem zijn er heel wat factoren die maken dat Afrika het minst getroffen continent blijkt te zijn.

Maar voor we daar dieper op ingaan, moeten we ons afvragen hoe betrouwbaar de cijfers zijn.

De internationale noodhulporganisatie International Rescue Committee (IRC) – dat ook alarm slaat over de coronapandemie in Afrika - zegt dat de reële cijfers niet zichtbaar zijn door een gebrek aan testen en problemen met de gegevens. Wat ze doen is “vechten in het donker”, zegt IRC, "de cijfers tonen maar de tip van de ijsberg."

De coronacijfers worden in bijna elk land anders gerapporteerd. Van sommige landen zijn er zelfs helemaal geen data.

Tanzania bijvoorbeeld heeft nu iets meer dan 500 coronabesmettingen in totaal. Sinds enkele maanden worden daar geen nieuwe gevallen meer gerapporteerd. De president is ervan overtuigd dat God Tanzania van corona bevrijd heeft.

Er wordt ook minder getest. “Het is een gevecht voor landen als Congo om aan voldoende testkits en reagentia te geraken”, weet professor Van Damme. Congo doet om die reden maar 0,5 testen per 1000 inwoners. In België is dat rond de 110 per 1000. Er worden in Afrika dus minder besmettingen gedetecteerd.

De cijfers zijn dus niet altijd betrouwbaar en er gebeuren te weinig testen, maar dat verklaart niet (alleen) de daling van het aantal nieuwe besmettingen en de relatief lage infectiegraad.

Professor Van Damme is formeel: “Dit is niet de doorbraak die gevreesd werd. Alleen in Zuid-Afrika en Egypte zien we redelijk veel gevallen, maar voor de rest is de uitbraak van het coronavirus beperkt gebleven in Afrika."

Zeker als je weet dat slechts vijf landen goed zijn voor 75 procent van de besmettingen.

Vooral Zuid-Afrika is een apart verhaal. Daar zijn al meer dan een half miljoen besmettingen vastgesteld. Meer dan de helft van alle Afrikaanse besmettingen. Zuid-Afrika staat nu wereldwijd op nummer 5 qua aantal coronabesmettingen en is dus een zorgenkind. Maar ook daar is het aantal nieuwe gevallen aan het afnemen.

Een goede indicator om te kijken hoe dicht de cijfers bij de realiteit liggen is de oversterfte: hoeveel meer mensen zijn gestorven in vergelijking met dezelfde periode vorig jaar, vóór corona?

In Zuid-Afrika stelde de South African Medical Research Council (SAMRC) vast dat er in een bepaalde periode 59% meer sterfte is geweest. Maar nader onderzoek wees uit dat veel van die mensen gestorven zijn aan andere aandoeningen. Ze gingen bijvoorbeeld niet naar het ziekenhuis, uit angst besmet te geraken.

Professor Van Damme liet in de Congolese hoofdstad Kinshasa onderzoeken hoeveel meer mensen er de laatste zes maanden zijn begraven. Antwoord: nul. Hij bevroeg zijn collega’s in andere Afrikaanse landen: geen oversterfte. 

Ook de ziekenhuizen geraakten in de meeste landen in Afrika niet overvol. “Afrika kent minder ernstige gevallen”, zegt professor Van Damme, “De sterftegraad is er veel lager dan bijvoorbeeld in Europa.”

Wereldwijd sterft gemiddeld 3,8% van wie besmet geraakt. In Afrika is dat 2%.

Eénmaal in het ziekenhuis ligt dat anders. Daar loopt aantal doden per opnames gelijk met de Europese cijfers. 

Waarom zijn er dan minder ernstige COVID-19-gevallen in Afrika?

“We zien dat mensen die aan corona sterven meestal oud zijn en andere aandoeningen hebben. Bejaarden met diabetes bijvoorbeeld. Zo’n mensen zie je niet zo veel in Afrika als in Europa”, aldus Wim Van Damme.

Zowel de WHO als vele andere experten vermoeden dat dat inderdaad een belangrijke factor is. De mediane leeftijd in Afrika is nog geen 20 jaar. In Europa is dat 43 jaar.

Er is geen wetenschappelijke consensus over, maar professor Wim Van Damme vermoedt dat kruisimmuniteit ook een rol speelt. Door eerder besmet te zijn geweest met een gelijkaardig virus zou je mildere infecties kunnen krijgen. Ook de warmte en het vele buiten leven zouden volgens Van Damme een rol spelen.  

In Zuid-Afrika is het nu winter en kouder, wellicht een reden voor de hogere besmettingsgraad daar.

In heel wat  landen zijn ook snel drastische maatregelen genomen en ook die hebben hun effect gehad.

Maar Afrika mag dan wel het minst getroffen continent zijn (na Oceanië), wat de ‘collateral damage’ betreft, de bijkomende schade, zal dat volgens Wim Van Damme net omgekeerd zijn.

Hij verbleef de afgelopen maanden in Kinshasa en zag hoe de beperkende coronamaatregelen meteen de allerarmsten troffen. “Zij leven van dag tot dag en eten ’s avonds wat ze overdag verdienen. Zij leven van de informele economie en die is tot stilstand gekomen”, zegt Van Damme. Ook de macro-economische gevolgen zijn zwaar in Afrika.

Vele zieken durven niet naar het ziekenhuis, wat vele doden tot gevolg heeft en zal hebben. Prof. Van Damme: “Dat is al uitgebreid gedocumenteerd wat TBC betreft. Duizenden zieken krijgen geen diagnose, en krijgen niet de juiste medicijnen en sterven.”

De maatregelen om het coronavirus te bestrijden doen in Afrika meer kwaad dan het virus zelf, aldus Van Damme. “Er zal niets anders op zitten dan met dit virus te leven, want het gaat niet weg.”

Ongetwijfeld zullen er ook in Afrika nog golven van besmettingen volgen. "Het coronavirus zal zich wellicht trager, en dus gedurende langere tijd verspreiden in Afrika", denkt Wim Van Damme.

De Zuid-Afrikaanse president Ramaphosa noemde deze pandemie dan ook een storm. Geen oorlog, zoals de Franse president Macron het zo krachtig stelde bij het begin van de pandemie in Frankrijk. Ramaphosa gebruikte wellicht bewust die metafoor, want oorlogen gaan voorbij. Stormen ook, maar het weer blijft, en de stormen komen terug.