Verkiezingen in Wit-Rusland: komt er een einde aan het bewind van de "laatste dictator van Europa"?
Verkiezingen in Wit-Rusland zijn zelden of nooit een spannende strijd. President Loekasjenko deelt er al 26 jaar de lakens uit en ook de presidentsverkiezingen vandaag – zijn zesde al – moesten een formaliteit worden. Maar drie vrouwen staan hem deze keer in de weg, met als boegbeeld de 37-jarige huisvrouw Svetlana Tichanovskaja. Een groot deel van de bevolking lijkt zich tegen de president te keren. Nog nooit was er zoveel onvrede zichtbaar in Wit-Rusland. Waarom wordt er net nu zoveel geprotesteerd? En komt er mogelijk een einde aan het bewind van “de laatste dictator van Europa”?
Het is wat ironisch dat president Loekasjenko de laatste tijd moet wakker liggen van presidentskandidate Svetlana Tichanovskaja. Van haar verwachtte hij niet veel, want “de [Wit-Russische] maatschappij is niet klaar om te stemmen op een vrouw”, en dus liet hij de huisvrouw zonder politieke ervaring toe om zich te registreren als kandidaat voor de presidentsverkiezingen. Zo kon hij de schijn van democratische verkiezingen toch nog enigszins hooghouden. Nu blijkt Tichanovskaja een te duchten tegenstander die al wekenlang tot tienduizenden mensen op de been krijgt om te protesteren tegen het regime van Loekasjenko. En dat is ongezien in Wit-Rusland.
Loekasjenko vs. drie vrouwen
Tichanovskaja vormt een oppositioneel trio met twee andere vrouwen: ze krijgt steun van de echtgenote van oud-ambassadeur Valeri Tsepkalo en van de campagneleidster van bankier Viktor Babariko. Tsepkalo en Babariko zijn machtige mannen die het zelf wilden opnemen tegen Loekasjenko, maar de eerste vluchtte naar Rusland uit vrees dat hij zou worden opgepakt, de tweede werd effectief gearresteerd en zit in de gevangenis.
(Lees voort onder de afbeelding.)
De 37-jarige Svetlana Tichanovskaja is kandidate tegen wil en dank. Want haar man, de populaire vlogger Sergej Tichanovski, was van plan om zich zelf kandidaat te stellen, maar ook hij werd geweerd, opgepakt en weggestopt in de gevangenis en dus sprong Tichanovskaja voor hem in de bres. Een politiek programma heeft ze niet. Als ze de verkiezingen zou winnen, wil ze alle politieke gevangenen vrijlaten en nieuwe – eerlijke – verkiezingen organiseren.
Hoe populair Tichanovskaja juist is, weten we niet - opiniepeilingen zijn in het autoritaire Wit-Rusland verboden - maar in elk geval waren er nog nooit zulke massale protesten tegen president Loekasjenko.
Afhankelijk van Rusland
Loekasjenko is een ex-kolchozedirecteur en heeft altijd met heimwee teruggekeken naar de gloriedagen van de Sovjet-Unie. Toen hij 26 jaar geleden aan de macht kwam draaide hij privatiseringen terug en voerde hij een planeconomie in. De staat houdt sindsdien de inefficiënte industrie en landbouwsector draaiende. En het geld om dat te doen vindt Loekasjenko in Rusland.
De Wit-Russische economie wordt rechtgehouden door grote buur Rusland. Loekasjenko ruilt zijn vriendschap voor goedkope Russische olie die in Wit-Rusland wordt geraffineerd en tegen wereldprijzen verder wordt verkocht. De winst strijkt Wit-Rusland volledig zelf op.
(Lees voort onder de afbeelding.)
Loekasjenko’s populariteit is volledig gestoeld op dit systeem: dankzij Rusland zorgt hij voor economische en sociale stabiliteit, in ruil klagen de Wit-Russen niet over de inperkingen van heel wat vrijheden, zoals vrije pers en vrijheid van meningsuiting. Wit-Rusland wordt in het Westen wel eens smalend "de laatste dictatuur van Europa" genoemd, een uitspraak afkomstig van de vroegere Amerikaanse president George W. Bush.
Maar de economische motor sputtert al een tijdje. Rusland wil meer terugkrijgen voor zijn oliesubsidies. Wit-Rusland zit dan wel in de Russische invloedssfeer, de Russische president Poetin wil Wit-Rusland volledig integreren in een uniestaat van beide landen. Loekasjenko weigert en daarom draait Poetin de subsiediekraan dicht. De lonen en de pensioenen van de Wit-Rus gaan achteruit, en Loekasjenko kan de beloofde stabiliteit niet meer brengen.
Pogingen om de economische malaise aan te pakken, werkten averechts. Zoals de “sociale-parasietentaks”, die drie jaar geleden werd ingevoerd. Werklozen moesten voortaan een belasting betalen: dat zou hen volgens de president aansporen om werk te vinden. Maar de maatregel lokte enkel onbegrip en woede uit en leidde tot demonstraties.
Vodka tegen corona
Daar kwam dit jaar de coronacrisis bovenop. Terwijl het ene na het andere Europese land in lockdown ging, leek er in Wit-Rusland geen vuiltje aan de lucht. Vodka drinken en met de tractor rijden, was volgens Loekasjenko het beste middel tegen het virus. Zij die eraan stierven, waren “oud” en “dik”.
De lacherige houding van Loekasjenko ten aanzien van het virus heeft veel Wit-Russen woedend gemaakt: mensen die zelf ziek werden of een dierbare verloren
De lacherige houding van de president ten aanzien van het virus heeft veel Wit-Russen woedend gemaakt: mensen die zelf COVID-19 hebben gehad of die een dierbare verloren hebben door het virus, mensen die hun job kwijt zijn door de coronacrisis, of het zorgpersoneel dat zich miskend en allesbehalve gesteund voelt door de overheid. Mensen die zich nooit hadden kunnen voorstellen dat ze politiek actief zouden worden, gingen plots de straat op.
Protest breidt uit
Het breed gedragen ongenoegen bracht ook mensen uit het establishment ertoe om zich kandidaat te stellen voor de presidentsverkiezingen, zoals Viktor Babariko. Zijn arrestatie en de overname van zijn bank door de autoriteiten, leidde tot grote protesten, die vaak hardhandig uiteen werden geslagen door de politie. Demonstranten en journalisten werden opgepakt tijdens kleine, vreedzame protesten.
Zelfs in kleine dorpen en gemeenten waren er protesten. Het ruwe politieoptreden werd ook daar gefilmd en verscheen via livestream op het internet. Wit-Russen die normaal zelden met dit soort onrecht te maken kregen, zagen plots hoe hard de staat kon optreden.
(Lees voort onder de afbeelding.)
Heel wat Wit-Russen hebben de voorbije maanden hun vertrouwen in de staatsmedia kwijtgespeeld: op tv was er van het politiegeweld geen sprake, net als de ware toedracht van de coronacrisis werd toegedekt. Mensen voelden en voelen zich bedrogen. Kritische (online) media winnen aan populariteit.
Ook vlogger Sergej Tichanovski - de man dus van kandidate Tichanovskaja - kon het beeld van de staatspropaganda doorprikken met straatinterviews die hij op YouTube plaatste. Hij praat er met gewone mensen in kleine Wit-Russische stadjes en dorpen, met boeren en tractorchauffeurs. En ook zij hebben vaak striemende kritiek op het regime van Loekasjenko. Het beeld dat enkel in de hoofdstad Minsk enige weerstand bestaat tegen de president, haalt Tichanovski met zijn video’s onderuit.
Een internetpeiling van enkele maanden geleden leverde Aleksandr “Sasja” Loekasjenko de bijnaam “Sasja 3 procent” op
Maar net als Babariko werd hij uitgeschakeld en zit hij nog steeds in de gevangenis. Of Tichanovski’s vrouw kan winnen van Loekasjenko is moeilijk in te schatten. Opiniepeilingen zijn verboden in Wit-Rusland, maar een internetpeiling van enkele maanden geleden leverde Aleksandr “Sasja” Loekasjenko de bijnaam “Sasja 3 procent” op. Een recentere, onafhankelijke bevraging via internet en straatinterviews wijst uit dat Tichanovskaja met zo'n 70 procent een straatlengte voorligt op Loekasjenko, die strandt rond de 20 procent.
Verkiezingsfraude
President Loekasjenko lijkt in elk geval alles op alles te zetten om ook deze zesde presidentsverkiezing met glans te winnen. Twee maanden voor de verkiezingen ontsloeg hij de voltallige regering om ze te vervangen door zijn meest getrouwe kompanen. Oppositiebetogingen zijn de voorbije weken om de meest bizarre redenen verboden, twee dj's kregen 10 dagen cel omdat ze op een proregeringsevenement het Sovjet-rocknummer “Ik Wil Veranderingen” van Viktor Tsoj hadden laten weerklinken en dan was er nog de arrestatie van 33 Russische huurlingen, die het land zouden hebben willen destabiliseren.
Loekasjenko blijft bij zijn boodschap dat hij de enige is die stabiliteit kan verzekeren. En als dat niet volstaat, is er weinig twijfel dat er opnieuw met de resultaten gesjoemeld zal worden. Verkiezingswaarnemers van de OVSE (Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa) kregen geen uitnodiging en zullen dus voor het eerst niet aanwezig zijn bij de verkiezingen in Wit-Rusland. Tientallen buitenlandse journalisten kregen geen toestemming om de verkiezingen te verslaan.
Volgens lokale journalisten ligt de uitslag nu al vast. Uit een gelekte geluidsopname zou blijken dat bijzitters in stembureaus de stemmen niet eens tellen, maar simpelweg een vooraf bepaald percentage opschrijven. Loekasjenko zou zo rond de 67 procent van de stemmen halen bij de verkiezingen.
De Centrale Kiescommissie liet bovendien vanochtend weten dat 41,7 procent van de stemgerechtigden hun stem reeds hebben uitgebracht in zogenoemde 'vroege verkiezingen'. Dat is een absoluut record en doet bij velen de wenkbrauwen fronsen. Bij die vroege verkiezingen is nog minder controle en zijn vaak geen waarnemers: ze worden door tegenstanders gezien als de meest efficiënte manier voor het regime om de resultaten te vervalsen.
(Lees voort onder de afbeelding.)
Weinigen twijfelen er dus aan dat Loekasjenko opnieuw met een monsterscore de verkiezingen wint. Maar de onvrede die de voorbije maanden is opgebouwd, zal niet zomaar verdwijnen. Het is vooral afwachten wat er na deze verkiezingen zal gebeuren in Wit-Rusland, hoeveel mensen er op straat zullen komen om te protesteren tegen de uitkomst en hoe hardhandig het massale, loyale politie-apparaat zal optreden.
Bekijk hieronder het verslag uit "Het Journaal":
