De extreme plannen van de extreemrechtse Duitse groepering Nordkreuz

Het plan klonk beangstigend concreet. De groepering zou politieke vijanden en mensen die migranten en vluchtelingen beschermen oppakken, in vrachtwagens laden en naar een geheime bestemming brengen. Dan zouden ze ze vermoorden. Een van de leden had al dertig lijkzakken gekocht. Volgens speurders waren er nog meer in bestelling, net zoals ongebluste kalk, dat wordt gebruikt om organisch materiaal op te lossen.

De mensen die de plannen bespraken, leken aan de oppervlakte respectabel. Een van hen was een advocaat en lokale politicus, die wel immigranten haatte. Twee van hen waren actieve legerreservisten. Er waren ook twee politieagenten, onder wie Marko Gross, een politiesluipschutter en voormalige parachutist die optrad als de officieuze leider.

De groepering ontstond uit een chatnetwerk voor militairen en anderen met uiterst rechtse sympathieën dat was opgericht door een lid van de Duitse speciale elitetroepen, de KSK. Maar stilaan ontstond onder de leiding van Gross een parallelle groepering. Bij de leden zaten onder anderen een arts, een ingenieur, een binnenhuisarchitect, een fitnesszaaluitbater, zelfs een plaatselijke visser.

Ze noemden zichzelf Nordkreuz – ‘Noordkruis’.

“We vormden onderling zowat een heel dorp”, vertelde Gross, een van een aantal Nordkreuz-leden die me in verscheidene interviews dit jaar uitlegden hoe de groepering ontstond en plannen begon te maken. Ze ontkenden dat ze mensen zouden doden. Maar volgens rechercheurs en aanklagers, en een verklaring die een lid aflegde bij de politie, hadden ze wel degelijk meer sinistere plannen.

Duitsland is nogal laat begonnen met het in kaart brengen van extreemrechts, dat veel uitgebreider blijkt te zijn dan de autoriteiten vermoedden. Vooral de invloed van uiterst rechtse extremisten binnen het leger is verontrustend, in een land dat probeert af te rekenen met zijn naziverleden en de gruwelen van de Holocaust. In juli ontmantelde de overheid een hele compagnie van de speciale eenheden van het leger omdat ze geïnfiltreerd was door extremisten.

De stuipen op het lijf

Maar de zaak-Nordkreuz, die drie jaar geleden begon te lopen en onlangs voor de rechtbank kwam, toont aan dat het probleem van extreemrechtse infiltratie niet nieuw is, en ook niet beperkt blijft tot de KSK of zelfs het leger. Uiterst rechts extremisme drong verschillende lagen van de Duitse samenleving binnen op een moment dat de autoriteiten de dreiging onderschatten of de volle omvang ervan niet wilden inzien, geven verantwoordelijken en politici toe. Nu is het bijzonder moeilijk om een inhaalbeweging te maken.

Een cruciale motivatie voor de extremisten lijkt zo vergezocht en buitensporig dat autoriteiten en speurders het lang niet ernstig namen, ook al kreeg het alsmaar meer aanhang in extreemrechtse kringen. Neonazigroepen en andere extremisten noemen het ‘Dag X’ – een mythisch moment waarop de maatschappelijke orde in Duitsland in elkaar stuikt, waarna geëngageerde rechts-extremisten moeten opstaan om het land te redden.

Dag X-adepten bereiken vandaag de dag ook ernstige mensen, met ernstige vaardigheden en ambities. De Duitse autoriteiten beschouwen het scenario alsmaar meer als een alibi voor binnenlands terrorisme door extreemrechts of zelfs een staatsgreep.

“Ik vrees dat we alleen nog maar de top van de ijsberg zien”, zegt Dirk Friedriszik, een parlementslid in de noordoostelijke deelstaat Mecklenburg-Voorpommeren, waar Nordkreuz werd opgericht. “Het gaat verder dan de KSK. Het grote probleem is: die cellen zitten overal. In het leger, in de politie, bij de reservisteneenheden.”

Nordkreuz was een van de groeperingen die zich intens op Dag X voorbereidden. Eind 2016 kreeg de binnenlandse inlichtingendienst een tip. In de zomer van 2017 begon het parket de zaak te onderzoeken. Het duurde een jaar voor het netwerk, of een klein stukje ervan, voor het gerecht werd gebracht.

Op dit moment is slechts één lid, Gross, aangeklaagd – wegens onwettig wapenbezit, niet voor een ruimer complot. Eind vorig jaar kreeg Gross 21 maanden cel met uitstel. Het verdict was zo mild dat openbaar aanklagers ertegen in beroep gingen, waardoor er momenteel opnieuw gepleit wordt in de zaak.

Van de ongeveer dertig Nordkreuz-leden worden behalve Gross slechts twee anderen, een politieman en een advocaat, onderzocht door de federale aanklager wegens mogelijke terroristische plannen. Het is typisch voor de manier waarop de autoriteiten in Duitsland met extreemrechts omgaan, zeggen extremisme-experts. De aanklachten ogen vaak bijzonder mager gezien de uitvoerige complotten die ze moeten verhinderen en bestraffen. Ze richten zich bijna altijd op individuen, en niet op de netwerken zelf.

Maar de obstakels die verhinderen dat zulke zaken agressiever behandeld worden, wijzen op een ander probleem, dat de Duitse autoriteiten stilaan de stuipen op het lijf jaagt: infiltratie van de instellingen zelf, zoals de politie, die het onderzoek moeten doen.

In juli nam de politiechef van de westelijke deelstaat Hesse ontslag nadat regelmatig politiecomputers waren gebruikt om vertrouwelijke informatie op te vissen die neonazi’s vervolgens gebruikten om doodsbedreigingen te uiten. Het was in Hesse dat een bekende neonazi in de zomer van 2019 een regionale politicus vermoordde. Het incident opende bij vele Duitsers de ogen voor het gevaar van extreemrechts terrorisme.

Sommige Nordkreuz-leden gingen zo ver dat ze lijsten met politieke vijanden opstelden. Heiko Böhringer, een lokale politicus uit de streek waar de groepering gebaseerd was, kreeg verscheidene doodsbedreigingen. “Ik dacht dat die ‘preppers’ ongevaarlijke gekken waren die te veel horrorfilms gezien hadden”, zegt Böhringer. “Maar ik ben van gedachten veranderd.”

Parlementslid Friedriszik vroeg jarenlang aandacht voor het toenemende gevaar van uiterst rechts, maar was een roepende in de woestijn. “Deze beweging heeft tentakels in vele plekken”, zegt hij. “Al dat gepraat over Dag X klinkt als pure fantasie. Maar als je nauwer kijkt, dan zie je hoe snel dat uitmondt in ernstige plannen.”

Verbijsterde mannen

De schietbaan in Güstrow, een plattelandsdorp in de noordoostelijke hoek van Duitsland, ligt aan het einde van een lang onverhard pad met een zwaar hek ervoor. Het gebied is afgezoomd met prikkeldraad. Een Duitse vlag wappert in de wind.

“Hier is het allemaal begonnen”, zei Axel Moll me begin dit jaar. Hij is een binnenhuisarchitect uit de buurt en een Nordkreuz-lid met een jachtvergunning en een gewerenkast thuis.

Gross, een politieagent, was een regelmatige bezoeker van de schietbaan. Hij was parachutist en verkenner bij het Duitse leger geweest, tot zijn bataljon werd opgeslorpt door de Duitse elite-eenheden, de KSK. Hij is zelf nooit bij de KSK geweest, maar kent er verscheidene mensen.

Een andere vaste klant was Frank Thiel, een kampioen pistoolschieten en veelgevraagd schietinstructeur voor politie- en militaire eenheden in heel Duitsland. In de herfst van 2015, toen honderdduizenden asielzoekers op de vlucht voor de oorlogen in Syrië, Afghanistan en Irak in Duitsland arriveerden, waren de mannen verbijsterd. In hun ogen keek Duitsland aan tegen een potentiële invasie van terroristen, een mogelijke instorting van het welzijnssysteem, misschien maatschappelijke oproer. En hun eigen regering heette de migranten welkom.

“We maakten ons zorgen”, zei Gross (49) me tijdens een van onze gesprekken dit jaar.

Eind 2015, terwijl hij een schietatelier van de KSK in Zuid-Duitsland begeleidde, hoorde Thiel over een versleuteld landelijk chatnetwerk waar informatie over de veiligheidssituatie in Duitsland gedeeld werd en de manier om zich voor te bereiden op een crisis. Het werd geleid door een soldaat, André Schmitt. Maar iedereen kende hem als Hannibal.

‘Bezorgde burgers’

Al snel sloten ongeveer dertig mensen, velen vaste klant van de schietbaan in Güstrow, zich aan bij de noordelijke afdeling van Schmitts netwerk. Maar het duurde niet lang voor Gross besloot een parallelle groepering in het leven te roepen, zodat ze lokaal konden communiceren en vergaderen. De leden leefden in steden en dorpen in de omgeving, deelden extreemrechtse sympathieën en beschouwden zichzelf als bezorgde burgers. In januari 2016 werd dat netwerk Nordkreuz.

Er waren twee criteria om toe te treden, herinnerde Moll zich: “De juiste vaardigheden, en de juiste attitude.”

Gross en een andere politieman in de groep waren lid van de toen nog opkomende extreemrechtse politieke partij Alternative für Deutsch-land (AfD), die momenteel de derde grootste vertegenwoordiging in het nationaal parlement heeft. Minstens twee anderen hadden het Thule-Seminar bezocht, een extreemrechtse organisatie waarvan de leiders Hitler verheerlijken en witte suprematie prediken.

Nordkreuz vergaderde om de paar weken, op de verdieping boven een fitnesscentrum van een van de leden, of in de showroom van Moll. Ze organiseerden weleens een barbecue. En ze nodigden gastsprekers uit. Zo kwam een gepensioneerde militair praten over crisismanagement, wist Moll me te vertellen. Ze nodigden ook een ‘Reichsbürger’ uit, een lid van een beweging die het naoorlogse Duitsland niet erkent.

Langzaamaan, zeggen de Nordkreuz-leden, werd de groep een hecht broederschap van mannen met een gedeelde ambitie, die hun leven uiteindelijk overheerste: de voorbereiding op Dag X.

Ze begonnen voorraden in te slaan, genoeg om het honderd dagen uit te houden. Het ging onder meer om voedsel, diesel, toiletartikelen, walkietalkies, medicijnen en munitie. Gross haalde 600 euro bij elk groepslid op om dat te bekostigen. Hij verzamelde in totaal 55.000 stuks munitie.

De groep selecteerde een safehouse, waar de leden en hun gezin zouden intrekken op Dag X: een voormalig communistisch vakantiedorp diep in de bossen. De plek was “ideaal”, zei Moll. Een stroom voerde fris water aan, er was een klein meer om zichzelf en hun kleren te wassen, er was een bos voor timmerhout, er waren herten om op te jagen, er was zelfs een oude septische put.

Was dat niet allemaal een beetje vergezocht, vroeg ik hem. Moll glimlachte om mijn “westerse naïviteit”.

De streek waar hij woont ligt tussen het voormalige IJzeren Gordijn en de Poolse grens. Leden van Nordkreuz waren opgegroeid in het voormalige Oost-Duitsland. “Onder het communisme was alles schaars”, legde Moll uit. “Je moest creatief zijn om via diverse kanalen de hand op dingen te leggen. Je mocht er niet van uitgaan dat je de dingen zomaar in de supermarkt kon halen. In zekere zin waren we dat ‘preppen’ gewoon.”

En, zei hij, ze hadden al eens een systeem in elkaar zien stuiken. “Je leert tussen de lijnen te lezen. Dat is een voordeel.”

In de loop van 2016, terwijl nog eens honderdduizenden migranten in Duitsland aankwamen en in Europa enkele islamitische terroristische aanslagen plaatsvonden, werd de planning ernstiger. Gross en andere Nordkreuz-leden reisden in de herfst naar een wapenbeurs in Nürnberg en leerden er Schmitt, de militair bij de elite-eenheden die het nationale netwerk leidde, persoonlijk kennen.

Leden van de groep leerden te abseilen van de toren van een in onbruik geraakte brandweerkazerne. Er werden twee verzamelpunten aangewezen voor Dag X. Er werden bij wijze van veldhospitalen twee volledige operationele operatiekamers ingericht in een kelder en een caravan. “Het scenario was dat er iets ergs stond te gebeuren”, vertelde Gross me. “We vroegen ons af: waar gaan we ons op voorbereiden? En we beslisten dat we, als we dit zouden doen, voluit zouden gaan.”

Haatdragende advocaat

De vraag die speurders zich momenteel stellen, is: wat betekent dat, ‘voluit’ gaan? Gross legde er tegenover mij de nadruk op dat de groep zich uitsluitend voorbereidde op wat ze beschouwden als de dag waarop de maatschappelijke orde het zou begeven, Dag X dus. Hij verzekerde me dat ze niet van plan waren moorden te plegen of schade te berokkenen.

Maar minstens één groepslid vertelt een onheilspellender verhaal. “Mensen zouden bijeengezet en vermoord worden”, vertelde Horst Schelski in 2017 aan rechercheurs, blijkt uit transcripties van zijn verklaringen die The New York Times kon inkijken.

Schelski is een ex-luchtmachtofficier. Zijn versie van de feiten wordt door anderen betwist. Ze is gebaseerd op een ontmoeting die eind 2016 plaatsvond op een stopplaats langs de snelweg in Sternberg, een stadje ongeveer 40 minuten rijden ten westen van de schietbaan waar de mannen vaak naartoe gingen.

Bij een koffieautomaat had Gross een ontmoeting met een handvol andere mannen, een geconcentreerde cel binnen Nordkreuz. Aanwezig waren onder anderen twee mannen die tegen wie momenteel een onderzoek wegens terroristische plannen loopt. Haik J. was zoals Gross politieman. De andere, Jan Hendrik H., was een advocaat en plaatselijke politicus. Geen van beiden was bereid met me te praten.

Jan Hendrik H. werd door andere leden beschreven als bijzonder fanatiek en haatdragend. Op verjaardagen van hem hield hij schietwedstrijden op een veld achter zijn huis in Rostock, een nabijgelegen stad aan de Duitse noordkust, vertelden Nordkreuz-leden. De winnaar kreeg de Mehmet Turgut-trofee overhandigd, genoemd naar een Turkse straatventer die in 2004 gedood werd door de Nationalsozialistischer Untergrund, een extreemrechtse terroristische groepering. Gross was de recentste winnaar.

Schelski vertelde de politie dat Jan Hendrik H. in zijn een garage een dikke map had met de namen, adressen, en foto’s van lokale politici en activisten die hij beschouwde als politieke vijanden. Sommigen hadden geprobeerd vluchtelingen te helpen door op zoek gaan naar vastgoed om om te vormen tot opvangfaciliteiten. Veel in het dossier kwam uit openbare bronnen. Maar er zaten ook met de hand geschreven notities bij met informatie die van politiecomputers gehaald was.

Terwijl ze koffie stonden te drinken op de snelwegparking, bracht Jan Hendrik H. het gesprek op “de mensen in het dossier”, die volgens hem “schadelijk” voor de staat waren en “opgeruimd” moesten worden, vertelde Schelski later aan de politie. Jan Hendrik H. wilde raad over de beste manier om opgepakte mensen te transporteren. Hij vroeg aan Schelski, een majoor bij een reservisteneenheid, hoe ze controleposten die in tijden van oproer opgericht zouden worden, konden ontwijken. Zouden uniformen helpen? Legervrachtwagens?

Na de ontmoeting, vertelde Schelski aan de politie, distantieerde hij zich van de groep.

Op dat moment was de groep al in het vizier van de inlichtingendiensten gekomen. Ongeveer acht maanden na de ontmoeting langs de snelweg voerden de autoriteiten de eerste van een reeks huiszoekingen uit bij Nordkreuz-leden. In de loop van de twee daaropvolgende jaren werden bij huiszoekingen en door inlichtingenwerk wapens, munitie, lijsten met vijanden en een met de hand geschreven bestelling voor Dag X, onder meer voor lijkzakken en ongebluste kalk, gevonden.

Ik vroeg Gross naar de lijkzakken. Hij vertelde me dat ze voor veel dingen konden dienen, onder meer als goedkope waterdichte spreien voor slaapzakken, of om grote dingen te transporteren.

Geen verdachte

De onthulling dat de groep politieke vijanden had geïdentificeerd, was een schok voor lokaal politicus Böhringer. In 2015 onderwierpen twee politieofficieren zijn huis aan een onderzoek nadat hij doodsbedreigingen had ontvangen. “We willen weten waar je binnen kunt, waar je slaapt, zodat we je kunnen beschermen”, zeiden ze hem.

Hij zei dat hij zich niet te veel zorgen maakte. Maar in juni 2018 werd Böhringer naar het politiekantoor geroepen. De huizen van twee Nordkreuz-leden waren doorzocht. Eén van hen was een politieman uit zijn geboortestad: Haik J., die er ook bij was op de snelwegparking. “Ze toonden me een met de hand getekende schets van mijn huis”, zegt Böhringer. “‘Herken je dit?’, vroeg een van de agenten.”

“Het was exact dezelfde tekening die die officiers van mijn huis gemaakt hadden”, zegt hij. “Dat hakte er hard in. Precies de mensen die zeiden dat ze me gingen beschermen gaven dit door aan de mensen die me kwaad wilden doen.”

“Ze wilden niet alleen Dag X overleven, ze wilden ook hun vijanden vermoorden”, zegt hij. “Wat ze planden, was heel concreet.”

Toen ik de eerste keer bij Gross op de deur klopte in het dorp Banzkow, ongeveer een uur rijden van de schietbaan, spraken we een tweetal uur buiten. De tweede keer begon het te regenen en vroeg hij me binnen in zijn bakstenen hoevewoning in de ‘Bevrijdingsstraat’, vernoemd naar de Duitse bevrijding van de nazi’s aan het eind van de Tweede Wereldoorlog. In de hal stonden zijn oude militaire badge en uniform tentoongesteld. Opvallend tegen een muur hing een grote kaart van Duitsland in 1937. Beelden van geweren waren alom. Op koelkastmagneten. Op koppen. Op een kalender.

Het was dezelfde woning waar de politie jaren eerder, in augustus 2017, was binnengevallen, en waar ze meer dan twee dozijn wapens en 23.800 stuks munitie aangetroffen had, sommige ervan gestolen van de politie en uit militaire voorraden.

Bij een andere inval van de politie, in juni 2019, werden nog eens 31.500 stuks munitie en een Uzi-machinegeweer gevonden. Deze keer werd hij gearresteerd.

In de rechtbank hadden de aanklagers bijna 45 minuten nodig om de lijst met patronen, geweren, explosieven en messen die ze hadden gevonden voor te lezen. Gross werd alleen illegaal wapenbezit ten laste gelegd. In het lopende terrorismeonderzoek is hij een getuige, geen verdachte.

“Het is tamelijk verbijsterend”, zegt Lorenz Caffier, binnenlandminister van de deelstaat. “Iemand die thuis zo veel munitie hamstert, extreemrechtse sympathieën koestert en extremistische commentaren uit in chats, dat is geen ongevaarlijke prepper.”

De aanklagers konden de illegale munitie in het huis van Gross terugvoeren tot een tiental depots van de politie en het leger in het hele land. Ze wezen ook mogelijke medeplichtigen aan.

Er loopt een onderzoek tegen drie andere politieagenten, van wie vermoed wordt dat ze Gross geholpen hebben. Op het proces werd aan Gross gevraagd waar hij de munitie vandaan had. Hij zei dat hij het zich niet kon herinneren. Ook toen ik met hem praatte, beweerde hij dat.

Voorts deinsde hij er niet voor terug zijn meningen te delen. Kanselier Angela Merkel hoort thuis in de gevangenis, zei hij. De multiculturele steden in West-Duitsland zijn “het kalifaat”. De beste manier om te ontsnappen aan de sluipende migratie was te verhuizen naar het Oost-Duitse platteland, “waar de mensen nog altijd Schmidt, Schneider en Müller heten”.

Op een rek lag een exemplaar van het Duitse extreemrechtse magazine Compact met het gezicht van de Amerikaanse president Trump op de cover. In het nummer stond een selectie van in het Duits vertaalde speeches van de president. “Ik heb het wel voor Trump”, zei Gross.

In 2009 al uitten collega’s van Gross bij de politie hun bezorgdheden over zijn extreemrechtse ideeën. Ze meldden dat hij boeken over de nazi’s mee naar het werk had genomen. Maar niemand ondernam iets, hij werd zelfs klaargestoomd voor promotie. “Er komt geen gevaar vanuit extreemrechts”, benadrukte hij. “Ik ken geen enkele neonazi.”

Soldaten en politieagenten zijn “gefrustreerd”, vertelde hij me in ons derde gesprek. Hij had het over klachten over migranten, misdaad en de mainstreammedia. Hij vergelijkt de verslaggeving over het coronavirus met de gecensureerde staatszender tijdens het communisme. Hij heeft in de plaats een YouTube-abonnement op RT genomen, het door de Russische staat gecontroleerde kanaal, en op andere alternatieve media.

In dat parallelle universum van desinformatie leert hij dat de overheid in het geniep na middernacht vluchtelingen binnenvliegt. Dat het coronavirus een list is om mensen van hun rechten te beroven. Dat Merkel voor wat hij de ‘diepe staat’ noemt werkt. “De diepe staat is wereldwijd”, zei Gross. “Het is het grote kapitaal, de grote banken, Bill Gates.”

Hij verwacht dat Dag X er vroeg of laat zal komen. Rellen als gevolg van een economische crash. Dat het land zonder stroom valt omdat de Duitse regering de steenkoolcentrales sluit.

Nordkreuz-leden hebben mij, noch de autoriteiten, ooit de locatie verteld van het verlaten vakantiedorp waar ze zich zouden terugtrekken op Dag X. Het safehouse is nog altijd actief, zei Gross, die op het hoogtepunt van de plannen van Nordkreuz tegen een medelid beweerde dat zijn netwerk bestond uit tweeduizend gelijkgestemde mensen in Duitsland en daarbuiten.

“Het netwerk is er nog”, zei hij.

© The New York Times