Kamala Harris schrijft geschiedenis als Amerika’s eerste vrouwelijke vicepresident

Toen Kamala Harris in 2003 officier van justitie in San Francisco wilde worden, ging ze de straat op om kiezers te trekken; in Amerika is officier van justitie een gekozen beroep. Al om half acht ’s ochtends had ze met haar campagneadviseur Lateefah Simon afgesproken in de destijds ruige wijk The Mission. Bij aankomst wist Simon niet wat ze zag: Kamala Harris, in haar uppie, gehuld in een net pak. Op een kruispunt dat stonk naar uitwerpselen en gevuld was met drugsdealers.

‘Ik keek haar aan met een blik van: Ben jij gestoord? Wat doe jij hier, zo gekleed, terwijl mensen nog high zijn van de avond ervoor?’, herinnerde Simon zich vorig jaar in tijdschrift The Atlantic. ‘Ik probeer deze verkiezing te winnen!’, zou Harris hebben geantwoord. Simon: ‘Ze had nota bene een parelketting om!’

De anekdote typeert Kamala Harris (55), Joe Biden’s running mate die de eerste gekleurde vrouwelijke vicepresident in de geschiedenis van de Verenigde Staten kan worden. Vanwege Bidens leeftijd (77) kan zij ook als de potentiële presidentskandidaat voor de Democraten in 2024 worden gezien. Harris, die de race om het president-kandidaatschap van Biden verloor, is daarvoor in elk geval beschikbaar.

Kamala (‘spreek uit: Komma-la, zoals het leesteken’, schrijft ze zelf) Harris lijkt altijd bezig met de volgende stap, met de plek waar ze terecht wil komen. Ze is ambitieus, weet wat ze wil. In haar loopbaan was ze (bijna) altijd overal de eerste: ze werd de eerste vrouwelijke officier van justitie van San Francisco, tevens eerste zwarte officier van justitie daar. Ze werd de eerste vrouwelijke procureur-generaal van Californië, en de eerste zwarte. Ze werd de tweede zwarte vrouw in de Senaat – precies op dezelfde dag dat Donald Trump tot president werd gekozen.

Die carrière vergde niet alleen doorzettingsvermogen in een door witte mannen gedomineerd werkveld, het vergde ook moed en overtuigingskracht in haar eigen zwarte milieu. Harris’ ouders waren actief in de burgerrechtenbeweging, en namen haar al jong mee naar protesten. Daar besefte Harris dat ze niet wilde vechten voor ‘gerechtigheid van buitenaf’, maar het systeem van binnenuit wilde veranderen; ze wilde macht binnen de gevestigde orde. Ze wilde openbaar aanklager worden: een omstreden keus in haar omgeving, want die waren in de regel niet zachtzinnig voor zwarte verdachten. Vooral haar moeder reageerde sceptisch: ‘Ik moest mijn besluit verdedigen zoals een proefschrift’, schrijft Harris in haar autobiografie.

Scherpe vragen

‘Kamala Harris, for the people’, de formulering waarmee in de Verenigde Staten een openbare aanklager een rechtszaak opent, zou haar slimme politieke slogan worden. Voor het volk. Maar wél steevast met parelketting. Op zwarte hakken en in een donker pak.

Dat verleden heeft recent ook haar nationale faam bepaald. Haar politieke hoogtepunten hangen nauw samen met haar juridische voortraject. Harris, een half jaar eerder tot senator gekozen, maakte in juli 2017 voor het eerst landelijke indruk tijdens het verhoor van minister van Justitie Jeff Sessions over de Russische inmenging in de Amerikaanse verkiezingen. Haar scherpe vragen, goede voorbereiding en snelle denkvermogen dreven Sessions in het nauw (‘Ik kan niet zo snel worden opgejaagd! Het maakt me zenuwachtig!’).

Haar onderkoelde ondervraging van de van aanranding beschuldigde Brett Kavanaugh voor zijn benoeming tot het Hooggerechtshof (september 2018) en van minister van Justitie William Barr over zijn voor Trump gunstige samenvatting van het Mueller-rapport (mei 2019) gaven Harris de reputatie dat zij de vrouw zou kunnen zijn die Trump van snoeiharde repliek kan dienen. Trump noemt haar sindsdien in zijn tweets getergd ‘nasty’: smerig.

Maar Harris’ juridische verleden roept ook vragen op. Als officier van justitie in San Francisco (2003-2008) ging ze er prat op dat ze het aantal veroordelingen flink wist te verhogen. Er is ook kritiek dat zij buitenproportioneel streng strafte, vooral ten koste van de zwarte gemeenschap. En ze stelde spijbelen strafbaar voor de ouders, vanuit de gedachte dat het volgen van onderwijs de beste garantie is om uit de gevangenis te blijven (van de Amerikaanse gevangenen is bijna 80 procent voortijdig schoolverlater). Maar help je een kind op weg als je een moeder arresteert wier leven zo overhoop ligt dat ze haar kind niet naar school stuurt, vroegen velen zich af, vooral in de zwarte gemeenschap. Harris heeft zich onlangs verontschuldigd voor de ‘onbedoelde gevolgen’ van haar maatregel.

Conservatief

Ook in haar volgende positie, als procureur-generaal in Californië (2008-2016), hield ze die conservatieve lijn vast. Ze stelde ze zich tamelijk passief op bij pogingen tot politiehervorming en bij onrechtmatige veroordelingen. Ze trad niet hard op bij schietpartijen waarbij politieagenten betrokken waren, en keurde een wetsvoorstel af dat onafhankelijk onderzoek naar hen eiste. Ze liet bankier Steve Mnuchin glippen, de huidige minister van Financiën, toen zijn bank tijdens de huizencrisis met overheidssubsidie tienduizenden Californiërs op straat zette.

Als procureur-generaal deed Harris niet mee aan de strijd tegen eenzame opsluiting. Ze steunde geen wetsvoorstellen om de doodstraf in Californië af te schaffen, en toen een federale rechtbank de doodstraf ongrondwettig verklaarde, ging ze tegen die beslissing in beroep. Ze steunde ook niet een wetsvoorstel om de Californische variant van three strikes te hervormen, de wet die mensen na drie misdrijven (waarvan één geweldsmisdrijf) levenslang opsluit, zelfs als het gaat om kleinigheden zoals de diefstal van een appel of het bezit van marihuana. Het is wetgeving die leidt tot massale opsluiting van vooral zwarte mannen.

Waar Harris wél vooruitstrevend in was: ze zette een training op voor politieagenten om racisme en impliciete vooroordelen tegen te gaan. Ze liet achterstallige verkrachtingszaken onderzoeken. En ze onderhandelde hard en succesvol met hypotheekverstrekkers om na de financiële crisis van 2018 schuldenverlichting voor Californische huiseigenaren te bedingen. Nadat ze een aanbod van de banken van 4 miljard had geweigerd, sleepte ze uiteindelijk 20 miljard uit het vuur.

Marihuana

Pas als Senator zou Harris zich van een progressievere kant laten zien: zo stemde ze voor legalisering van marihuana (waar ze als procureur-generaal nog tegen was) en pleitte ze voor politiehervorming. Ze werkte de laatste maanden samen met de linkerflank van de Democratische partij aan voorstellen voor de hervorming van wapenwetten. Ze kondigde haar steun aan voor de Green New Deal. Toch stemde ze onlangs juist tégen een voorstel van progressief boegbeeld Bernie Sanders om geld over te hevelen van defensie naar onderwijs en sociale voorzieningen. In een toelichting dankte ze Sanders voor zijn harde werk en zei ze dat ze het ‘volmondig eens’ was met zijn bedoelingen, maar dat het plan niet ‘strategisch’ genoeg was, en dat ze ook de ‘trots had gehoord waarmee Amerikanen over onze dappere soldaten spreken’. Nou ja, tegen dus.

Het levert haar soms de kritiek op van politiek opportunisme, het verwijt dat ze haar opinie aanpast aan de publieke consensus. Of erger: dat ze controversiële overtuigingen inslikt om haar politieke toekomst veilig te stellen.

Ze groeide op in Oakland, als de dochter van een Indiase moeder en een Jamaicaanse vader. Moeder Shyamala kwam op haar negentiende uit Delhi naar Berkeley om voedingsleer en endocrinologie te studeren, vader Donald ging naar diezelfde universiteit om op economie te promoveren. Ze ontmoetten elkaar tijdens de burgerrechtenprotesten, waar ze later ook Kamala (haar naam betekent ‘lotusbloem’) en haar zusje Maya mee naartoe sleepten. Als haar moeder haar thuis vroeg: ‘What do you want?’, antwoordde kleutertje Kamala volautomatisch ‘Fweedom!’’, schrijft Harris in haar autobiografie The Thruths We Hold (2019).

Haar ouders scheidden toen Kamala zeven was, haar moeder – die op universiteiten onderzoek doet naar borstkanker – voedde de meisjes daarna alleen op. Ze woonden in een zwarte wijk van Berkeley, maar ging met de bus naar een witte lagere school in de stad, als onderdeel van een nationaal experiment in desegregatie om de verschillend gekleurde stedelingen beter te mengen. Daarover opende ze tijdens een debat vorig jaar een felle ingestudeerde aanval met Biden, die ze ervan beschuldigde tégen dit busbeleid te zijn geweest (dat klopte niet helemaal, hij was alleen tegen gedwongen vervoer naar verre scholen). De impliciete beschuldiging: Biden is een racist. Biden lijkt daar overheen gestapt, maar verschillende campagnemedewerkers, zo schreef The New York Times, waren om die reden tegen Harris als running mate.

Het zal een van de aanvalsdoelen zijn van de Republikeinen, als ze de komende weken tegen het duo campagne gaan voeren. Het zou ironisch zijn: dat Biden met een keuze voor een zwarte vrouw zichzelf kwetsbaar maakt voor het verwijt dat hij de emancipatie van zwarte Amerikanen heeft tegengewerkt. En is Harris zelf wel zo’n goede vertegenwoordiger van zwart Amerika, met haar witte man, haar Indiaas-Jamaicaanse afkomst, haar strenge straffen voor Afro-Amerikanen tijdens haar tijd in Californië? Zelf wijst ze dan altijd op haar studie aan Howard University in Washington, de beroemde universiteit voor zwarte Amerikanen. ‘We waren jong, getalenteerd en zwart’, citeert ze in haar autobiografie het strijdlied van Nina Simone. Naast Joe Biden is ze dat nog steeds.