Begin 2015 hielden Brusselse agenten een wagen tegen die bestuurd werd door Brahim Abdeslam (de broer van Salah die later dat jaar zou deelnemen aan de aanslagen in Parijs) en arresteerden hem voor drugsbezit. Hij had onder meer een boekje bij over “ouderlijke toestemming voor de Jihad” en in zijn wagen werd ook nog een USB-stick gevonden achter de radio.

S_orry@hotmail.com

Na een korte ondervraging werd Brahim echter opnieuw vrijgelaten. De speurders waren er niet in geslaagd om de inhoud op de USB-stick te ontcijferen, hetzelfde gold voor de toestellen die in beslag werden genomen na een huiszoeking in het appartement dat Brahim deelde met zijn jongere broer Salah. Nog een opmerkelijk detail: het e-mailadres dat Brahim Abdeslam had opgegeven aan de agenten - s_orry@hotmail.com - bleek vals te zijn.

Het is maar een van de incidenten in een confidentieel rapport dat het Comité P, de nationale waakhond van de Belgische politiediensten, gemaakt heeft voor de regering. Het 82 pagina’s tellende rapport werd al afgewerkt in september, maar werd nog niet publiek gemaakt. De Amerikaanse kwaliteitskrant The Wall Street Journal kon het document wel al inkijken.

Het rapport onthult onder meer dat de broers-Abdeslam connecties hadden met andere terreurverdachten; dat Brahim niet werd ondervraagd ondanks meerdere problemen met de wet en ondanks het feit dat hij op een terreur-watchlist stond; dat de politie Salah Abdeslam niet opvolgde toen hij zijn profielfoto op sociale media veranderde in de vlag van terreurorganisatie Islamitische Staat (ISIS).

“Onderzoek verprutst”

Tips van informanten werden genegeerd, waarschuwingen van andere landen werden naast zich neergelegd en de coördinatie tussen de verschillende ordediensten was ronduit slecht. “De Belgische autoriteiten hebben op meerdere vlakken het onderzoek naar de ISIS-terreurcel verprutst”, zo klinkt het.

Negen maanden na zijn drugsarrestatie was de 31-jarige Brahim dood. Hij had zichzelf opgeblazen tijdens de aanslagen in Parijs op 13 november 2015. Zijn broer Salah, coördinator van de aanslagen en verantwoordelijk voor het vervoer van heel wat terroristen, kon op de vlucht blijven tot maart 2016. Hij werd maar enkele dagen voor de aanslagen in Brussel en Zaventem gevat.

De 27-jarige Salah zit nu in een Franse gevangenis in afwachting van zijn proces. Volgens de Franse openbaar aanklager heeft Salah bekend dat hij zich wilde opblazen tijdens de aanslagen in Parijs, maar was hij van gedacht veranderd.

“Tunnelvisie”

Het confidentiële rapport maakt deel uit van een groter onderzoek door de overheid, dat onder meer ook getuigenverslagen bevat. Zo beschuldigde federaal procureur Frédéric Van Leeuw het Comité P eerder al van “tunnelvisie” omdat ze na de feiten focusten op slechts een paar verdachten terwijl de agenten voortdurend tientallen zaken open hebben liggen.

In december verklaarde Van Leeuw nog dat de speurders over onvoldoende bewijs beschikten om de broers-Abdeslam op te pakken of om ze zelfs maar legaal af te luisteren. “Vandaag weten we allemaal wat ze gedaan hebben, maar op dat moment misten er gewoon nog te veel puzzelstukjes.”

400 miljoen euro

De ordediensten verklaren ook dat hun onderlinge coördinatie ondertussen fel verbeterd is en dat ze de financiering voor de strijd tegen terreur met 400 miljoen euro hebben opgedreven. “België deelt nu veel efficiënter informatie en investeert ook in communicatie en cyberveiligheid”, aldus Eddy Testelmans, het hoofd van de militaire inlichtingendienst in ons land.

Het dreigingsniveau in ons land blijft bijna tien maanden na de aanslagen nog altijd op het op één na hoogste niveau, wat betekent dat er nog altijd soldaten worden ingezet om de veiligheid in de straten te garanderen. Sinds maart werden er ook al tientallen verdachten voor de aanslagen opgepakt. Toch onthult het rapport dat het Belgische veiligheidsapparaat “ondergefinancierd en slecht werkend” is.

Eén zoekopdracht, twintig databases

De federale politie vertrouwt nu nog op ouderwetse, uit 1985 daterende computersystemen, verklaarde politiechef Catherine De Bolle in oktober van vorig jaar. Voor een eenvoudige check of een verdachte een bekende link heeft met terrorisme, moet er door twintig verschillende databases geploegd worden.

Tot nu focusten de Belgische speurders ook niet op het financiële inlichtingen om aanslagen te voorkomen. Zo namen ze geen contact op de Cel voor Financiële Informatieverstrekking (CFI), een orgaan dat nochtans speciaal in het leven geroepen is ter bestrijding van de financiering van terrorisme. “Er is ons niet gevraagd om te onderzoeken of er sprake was van verdachte geldtransacties bij de broers”, aldus CFI-hoofd Philippe de Koster.

De broers-Abdeslam

Salah en Brahim groeiden samen met nog drie broers en zussen op in Molenbeek. Brahim werd door zijn buren omschreven als stil, terwijl Salah vriendelijk en behulpzaam was. Ze werden allebei geboren in Brussel, maar waren Franse staatsburgers met Marokkaanse roots. Tot enkele weken voor de aanslagen, baatten ze een café uit in Molenbeek. De zaak werd echter gesloten na verdenkingen van drugshandel.

Beide broers kwamen eerder in aanraking met het gerecht. Zo heeft Brahim een veertigtal inbreuken op zijn conto, onder meer diefstal en wapen- en drugsbezit. De twaalf inbreuken van Salah omvatten onder meer een inbraak in een parkeergarage, waarvoor hij een maand in de gevangenis zat.

Abdelhamid Abaaoud

Het opmerkelijke aan dat misdrijf is dat Salah samen gevat werd met Abdelhamid Abaaoud, een vriend uit de buurt die later de aanslagen in Parijs mee zou helpen coördineren. Enkele dagen erna zou Abaaoud, een van de meest gezochte ISIS-strijders in Europa, sterven in een schietpartij met de Franse politie.

Twee tips

De politie kreeg minstens twee tips binnen die de broers-Abdeslam en Abaaoud linkten aan terreur. De eerste, in juli 2014, kwam van een Belgische agente met Marokkaanse roots die in contact stond met een buur van de familie Abdeslam. De vrouw meldde dat de twee broers radicaliseerden, dat ze in contact stonden met Abaaoud en dat ze iets “onomkeerbaars” aan het plannen waren.

De agent die de tip moest opvolgen, concludeerde dat “minstens een van de broers geradicaliseerd was en naar Syrië wilde gaan omdat zijn moeder zijn paspoort had afgepakt”. De agent in kwestie deelde zijn bevindingen echter niet met andere politiediensten “omdat hij niet zeker was om welke broer het precies ging”.

De tweede tip kwam er in januari 2015, kort nadat de politie een aanslag wist te verijdelen in Verviers, een aanslag die ook gepland werd door Abaaoud. Een informant vertelde toen dat Salah een goede vriend van Abaaoud was en dat de twee de laatste tijd veel in contact stonden met elkaar. De informant, die beweerde met Salah zelf gesproken te hebben, beweerde dat Brahim op weg was naar Syrië en dat Salah van plan was om snel te volgen.

De tip leek betrouwbaar: Brahim had twee dagen eerder een vlucht naar Turkije geboekt. Toen hij op 9 februari terugkeerde naar België, werd hij op de terreur-watchlist geplaatst. Tijdens een verhoor had Salah ook bekend bevriend te zijn met Abaaoud. Omdat Salah beweerde al drie jaar niets meer van Abaaoud te hebben gehoord en niets met ISIS te maken te hebben werd hij opnieuw vrijgelaten.

Onaangeroerd

Het materiaal dat de agenten in beslag namen bij de huiszoeking na de drugsarrestatie van Brahim - een smartphone, vier computers, twee simkaarten en drie USB-sticks - zouden aangetoond hebben dat Salah aan het liegen was. Maar al die zaken bleven echter onaangeroerd op het politiekantoor liggen tot na de aanslagen in Parijs.

“De man met het hoedje”

Onderzoek van het materiaal toonde meteen aan dat beide broers in contact hadden gestaan met bekende terreurverdachten. Onder meer met Mohamed Abrini, “de man met het hoedje”, die deel uitmaakte van de terreurgroep die de luchthaven van Zaventem viseerde. In tegenstelling tot zijn twee kompanen die dag blies Abrini zichzelf echter niet op. Hij zit nu in een Belgische gevangenis in afwachting van zijn proces.

Het feit dat de elektronica niet vroeger werd onderzocht, is te wijten aan een groot gebrek aan mankracht bij de antiterreureenheid en de druk van andere onderzoeksprioriteiten, stelt het rapport.

Het federaal parket stelde begin 2015 herhaaldelijk de vraag om meer onderzoek te doen naar de broers, maar de antiterreureenheid wees nooit een toegewijde speurder aan. Opnieuw “wegens gebrek aan middelen.” In de plaats werden allerlei losstaande verslagjes opgemaakt die concludeerden dat er geen sprake was van radicalisering. Een link met andere terreurverdachten werd evenmin aangetoond. Een rechter sloot de zaak in juni 2015, maar beval wel dat de Belgische ordediensten ingelicht moesten worden als de broers de grens zouden oversteken.

Grote blunder

Het was die waarschuwing die uren na de aanslagen in Parijs tot een van de grootste blunders in het onderzoek leidde. De Franse verkeerspolitie hield Salah tegen terwijl hij op de vlucht was richting Brussel, maar liet hem na controle toch doorgaan. Twee uur later vertelden de Belgische autoriteiten pas aan hun Franse collega’s dat hij op een watchlist stond. Op dat moment was het echter te laat: Salah was spoorloos en zou dat nog maanden blijven.

Ook in de maanden voor de aanslagen werd Salah meerdere keren gespot in het buitenland: zo trok hij onder meer van Griekenland naar Italië (5 augustus) en van Hongarije naar Oostenrijk (9 september). De Belgische ordediensten werden in beide gevallen verwittigd, maar deden er niets mee.

Ondertussen kwam ook zijn broer nog in contact met de wet: in juli was hij betrokken bij een auto-ongeval. Hoewel er een mes in zijn wagen gevonden werd, werd hij niet ondervraagd. In augustus checkte Brahim in op Brussels Airport voor een vlucht naar Marokko. Er werd geen waarschuwing verstuurd.