Als de linkse oppositie zich in de loop van 2017 niet stevig herpakt, ziet het er voor John Crombez en co beroerd uit. Vandaar dat men naarstig op zoek is naar nieuwe strijd- en actiemodellen. Zelfs Donald Trump wordt een belangrijke bron van inspiratie.
HET NIEUWE JAAR begon met een knal. Al op de ochtend van maandag twee januari pakten de vakbonden, de ziekenfondsen en Beweging.net (het voormalige ACW) uit met een opiniestuk in De Standaard. De top van het georganiseerde middenveld beschuldigde daarin de regering-Michel een frontale aanval tegen de sociale zekerheid te beramen. Tot nu toe paste de regering de tekorten van de sociale zekerheid altijd bij, straks zal eerst een ’technische’ Commissie Financiën en Begroting nagaan of de sociale zekerheid wel voldoende efficiënt en zuinig wordt beheerd.
OP TWITTER merkte de Antwerpse hoogleraar Ive Marx op dat dit conflict past ‘binnen een tektonische verschuiving van de machtsbalans tussen de politiek en het middenveld. Wie dit wint, is van groot belang.’ Het draait inderdaad om macht. Om de vraag wie aan de knoppen van de welvaartsstaat zit, wie de hefbomen bedient die de talloze herverdelingsmechanismen in gang zetten – of juist afremmen?
DE REGERING-MICHEL voert dat gevecht voortdurend. Haast elke dag bindt de uitvoerende macht de strijd aan tegen allerlei ‘intermediaire’ tegenmachten en -krachten. Staatssecretaris voor Asiel en Migratie Theo Francken (N-VA) gaat de confrontatie aan: met overheidscommissies, met advocaten, met de zittende magistratuur, noem maar op. Maar ook minister van Justitie Koen Geens (CD&V) wil de arm van de uitvoerende macht versterken. Dat doet hij door allerlei wettelijke beperkingen te versoepelen, of door de actieradius van de (onafhankelijke) onderzoeksrechter in te perken ten voordele van het Openbaar Ministerie. En nu heeft minister van Sociale Zaken Maggie De Block (Open VLD) dus de aanzet gegeven tot een verschuiving in de machtsbalans wat betreft de controle op de sociale zekerheid. Dat is toch het ultieme bolwerk van het georganiseerde middenveld.
JAWEL, het kibbelkabinet van Charles Michel vertoont een merkwaardige eensgezindheid als het gaat om de echte strategische doelstellingen. Premier Michel is nog geen Viktor Orban of Recep Tayyip Erdogan, maar de voorbije jaren versterkte zijn regering op zowat elk punt van de besluitvorming het ‘primaat van de politiek’. Etatisme is al lang niet meer het exclusieve actiemiddel van links.
HET IS BIZAR: de linkse oppositie, die toch al jaren lang waarschuwt tegen de liberalisering van de sociale zekerheid, is vandaag boos omdat de rechtse regering een politiek voert van overheidsinterventie.
HOE GELOOFWAARDIG is deze kritiek? En hoeveel gezag hebben haar auteurs nog? Als een paar jaar geleden de verzamelde vakbondsleiders en ziekenfondsbonzen in een opiniestuk de regering de wacht zouden hebben aangezegd, had dat als een paukenslag geklonken door de Wetstraat, een wake-upcall dat het welletjes is geweest met het sollen met beproefde structuren en modellen. Vandaag volstaat één goed gemikte interventie, bij voorkeur van Bart De Wever zelf, om hun kritiek af te doen als het achterhoedegevecht van een club gerontocraten. Dat is vandaag het lot van intermediaire structuren: ze lopen de uitvoerende macht in de weg.
OOK POLITICI kijken op naar wie aan de winnende hand is. Dus naar rechts. En hoe vreemd het ook klinkt: zelfs naar Donald Trump. Natuurlijk is er geen rechtgeaarde progressief in het land die openlijk durft te bekennen dat hij zich laat inspireren door het succes van de president-elect, maar intussen gebeurt het wel. Het voorbije jaar heeft Trump voor een politieke omwenteling gezorgd. Hij ging niet alleen de strijd aan met de Democraten, maar ook met de eigen Republikeinse partij. Tijdens zijn campagne deed hij de ‘Grand Old Party’ af als écht vieux jeu. In de plaats daarvan heeft hij zich aan het hoofd van zijn eigen beweging gezet. In Vlaanderen werden die trumpiaanse methoden de voorbije weken overgenomen en uitgedragen door een paar kopstukken van links.
DE DUIDELIJKSTE epigoon van de methode-Trump is ex-vicepremier en ex-partijvoorzitter Johan Vande Lanotte, sinds 2015 ook officieel de burgemeester van Oostende. Vande Lanotte heeft aangekondigd dat hij in januari de SP.A-Kamerfractie verlaat om zich voltijds te concentreren op zijn kuststad. In één moeite lijkt hij in zijn stad ook afscheid te nemen van zijn eigen partij. Twee weken geleden kopte Het Nieuwsblad dat Vande Lanotte in 2018 ‘los van de SP.A’ naar de Oostendse kiezer wil gaan, niet meer als klassieke lijsttrekker van een partij maar als kopman van ‘een burgerbeweging’. Een stad valt volgens Vande Lanotte namelijk niet te besturen ‘volgens een partijpolitieke logica’, zelfs ‘niet met partijen’. Daarom wil hij straks met een nieuwe beweging van burgers naar de kiezers trekken (die kiezers zijn natuurlijk de burgers, en vice versa).
JUIST OMDAT het Johan Vande Lanotte vooral om de macht gaat, is elke ideologie hinderlijk, en zelfs elke vorm van partijorganisatie. Vandaar zijn keuze voor ‘een beweging’, naar het voorbeeld van Trump. Of van, lang daarvoor, Juan Peron (en het peronisme) in Argentinië, of van Charles De Gaulle (en het gaullisme) in Frankrijk. In 1947 stichtte De Gaulle ‘le Rassemblement du Peuple Français’, een beweging die alle Fransen wilde verenigen. Vandaar de oproep van de Gaulle tot ’tous les Français et les Françaises qui veulent s’unir à lui pour le salut commun’ – dat wilde hij bereikten naast en tegen de politieke partijen in. Zeventig jaar later wil de ‘keizer van Oostende’ zich via ‘zijn’ burgerbeweging door het volk laten verkiezen tot de president van de kust.
ECHTE BURGERBEWEGINGEN hebben hun plaats in de politieke geschiedenis. ‘Wir sind das Volk’ stond er op de spandoeken van de Oost-Duitse Burgerfora in hun optochten tegen de Duitse Democratische Republiek. Dat was een burgerbeweging die ‘van onder op’ aan kracht won. Ook in Antwerpen zeggen linkse kopstukken dat ze zo’n burgerbeweging zien groeien, en dat die de plaats kan innemen van de klassieke oppositie. Het Antwerpse initiatief in de schoot van de drie linkse partijen lijkt al meer op een burgerbeweging dan de Oostendse variant, zegt men. Maar in de partijhoofdkwartieren van SP.A, Groen en zelfs PVDA wordt elk manoeuvre rond dat Antwerpse ‘basisoproer’ met argusogen opgevolgd. Dat blijft tegenstrijdig.
DE PARALLEL tussen Brussel en Oostende, en Washington en Antwerpen valt anders moeilijk te negeren: de uitvoerende macht sleutelt aan nieuwe structuren om de eigen positie te versterken, de oppositie pakt uit met nieuwe actievormen om de troon te veroveren. En zo nodig dient het organisatiemodel van Trump als voorbeeld en inspiratie.
HÉT ESSENTIËLE onderdeel van die boodschap is: partijen en middenveld – en natuurlijk ook de pers – zijn onderdeel van een achterhaald besluitvormingsmodel. Een beetje politicus doet aan politiek met zo weinig mogelijk tussenstructuren. Terzijde: ook die andere Oostende SP.A-coryfee, voorzitter John Crombez, kondigde eind december aan dat ‘het niet gemakkelijk is om onze eigen mening te brengen’ in de klassieke media. Crombez voegde eraan toe: ‘Daarom zullen we moeten proberen om buiten de media zo veel mogelijk onze standpunten te verspreiden.’ Was het alweer Donald Trump niet die het voorbije jaar kipkap heeft gemaakt van de mainstreammedia en zei dat hij de media niet nodig had om rechtstreeks met zijn kiezers te communiceren? Goed, Trump ging voor de scheldpartij en de oneliner, terwijl Crombez juist ruimte claimt voor méér nuance. Maar de fond van hun analyse is verbazend gelijklopend, dat wel. En Trump was eerst.
MAKE OOSTENDE great again: het klinkt goed, maar het is natuurlijk geen bekroning van een linkse of progressieve visie op politiek en democratie. De crisis van het socialisme en bij uitbreiding van de linkerzijde wordt er niet minder om.
WALTER PAULI is redacteur van Knack
Natuurlijk is er geen rechtgeaarde progressief in het land die openlijk durft te bekennen dat hij zich laat inspireren door het succes van de president-elect.
