Hoe veilig is het Russische Spoetnikvaccin?

Trui Engels
Trui Engels Journalist Knack

Gewoonlijk duurt het tien tot vijftien jaar om een vaccin ontwikkeld te krijgen. Rusland fikste het in amper zeven maanden door een essentiële stap in de testprocedure over te slaan.

Het lijkt alsof we terug naar het jaar 1957 zijn gekatapulteerd. Te midden de Koude Oorlog keken de Amerikanen verrast op toen ze plots het gepiep van de satelliet Spoetnik hoorden. Het was de eerste satelliet ooit die in een baan om de Aarde was gebracht. Een politiek-wetenschappelijke overwinning voor de toenmalige Sovjet-Unie.

63 jaar later ervaart de wereld opnieuw zo’n Spoetnik-moment. Het langverwachte vaccin dat ‘duurzame immuniteit’ biedt tegen covid-19 is door Rusland als eerste land ter wereld geclaimd. Daarmee overtreft Rusland niet alleen de Amerikanen, maar ook China. Het vaccin kreeg de toepasselijke naam ‘Spoetnikvaccin’ en werd door de Russische president Vladimir Poetin bestempeld als een bewijs van de ‘wetenschappelijke bekwaamheid’ van zijn land.

Dat Rusland de eerste zou zijn met het vaccin stond zo goed als in de sterren geschreven. Net als veel andere landen in de wereld, werkte het al maanden aan verschillende vaccinprojecten tegen covid-19. In april had het land er zelfs een zaak van gemaakt om een van de eerste landen met een vaccin te komen, zo niet het allereerste land.

Maar de snelheid waarmee en de manier waarop het vaccin het levenslicht zag, roept vooral in het Westen heel wat vragen op.

Het ‘Spoetnikvaccin’ werd ontwikkeld door het gerenommeerde Russische Nikolai Gamaleja Centrum voor Epidemiologie en Microbiologie in Moskou in samenwerking met het ministerie van Defensie. De wetenschappers van het centrum zouden echter tegen alle regels in hun prototype-vaccin in mei persoonlijk geïnjecteerd hebben, een methode die breekt met de gebruikelijke protocollen. De eerste klinische tests werden vervolgens half juni uitgevoerd op een beperkt (76 om precies te zijn) aantal militairen, wat doet vermoeden dat dat niet geheel vrijwillig was.

Ook naar transparantie in het vaccinonderzoek en zogenaamde peer review is het ver zoeken. Het enige wat we voorlopig weten, is dat het om een vaccin gaat met aangepaste stammen van het adenovirus, een verkoudheidsvirus, dat een immuunrespons opwekt. ‘Ik betreur dat Rusland die info niet verspreidt, en dus is het moeilijk om zich uit te spreken over de kwaliteit van het vaccin’, zegt epidemioloog en vaccinoloog Pierre Van Damme, verbonden aan de UAntwerpen.

Filipijnse president Rodrigo Duterte dient als proefkonijn

Vast staat dat bepaalde noodzakelijke stappen werden overgeslagen om het vaccin onder druk van de autoriteiten te bespoedigen. Zo werd de langdurige en grootschalige fase 3 in de klinische testprocedure, waarbij de werkzaamheid van het vaccin wordt getest op tienduizenden mensen, overgeslagen. (Zie kader)

Fase 3 zal nu gelijktijdig worden uitgerold met de massaproductie van het vaccin die over twee weken van start gaat. Dan zullen vrijwilligers in Saoedi-Arabië, de Verenigde Arabische Emiraten, Brazilië, India en de Filipijnen worden ingeënt. Ook de Filipijnse president Rodrigo Duterte heeft ermee ingestemd om als proefkonijn te dienen.

Deze wetenschappelijke protocols bepalen de weg naar een vaccin:

Preklinisch onderzoek:

Eerste tests bij muizen, daarna hamsters om de veiligheid en effectiviteit van het vaccin na te gaan.

Klinische tests bij mensen:

Fase 1: In deze fase bij 50 tot 100 mensen wordt nagegaan of het vaccin niet giftig is, of er een afweerreactie is en welke dosissen door de mens getolereerd worden.

Fase 2: Dezelfde tests worden overgedaan bij een grotere groep.

Fase 3: De derde fase houdt in dat er grootschalige testen komen op tienduizenden mensen om neveneffecten op te sporen en de werkzaamheid te onderzoeken in een gebied waar het virus nog erg aanwezig is. Deze fase neemt jaren in beslag en het is vaak hier dat het misloopt met het vaccin.

Parallel met de derde fase wil Rusland medisch personeel en leraren als eerste vaccineren. In de loop van de daaropvolgende maanden is de Russische bevolking aan de beurt. Het gaat om een vrijwillig vaccinatieprogramma.

Rusland is het vierde hardst door corona getroffen land ter wereld na de Verenigde Staten, Brazilië en India met meer dan 890.000 geregistreerde besmettingen en meer dan 15.000 doden.

Volgens de Russische autoriteiten zouden ook 20 landen interesse hebben getoond in het Russische vaccin. België behoort daar hoogstwaarschijnlijk niet bij aangezien ons land het initiatief ondersteunt van de Europese Commissie om met de farmaceutische industrie te onderhandelen voor de levering aan heel Europa en zo te garanderen dat elk land voldoende vaccins kan bekomen.

Of de export naar andere landen effectief zal doorgaan, is nog maar de vraag. Als Rusland het vaccin wil exporteren moet het eerst voldoen aan internationale normen zoals die van het Europees Geneesmiddelenbureau (EMA) en nationale normen zoals die van ons Federaal Agentschap voor Geneesmiddelen en Gezondheidsproducten (FAGG). Deze agentschappen zullen dan moeten bekijken of alle nodige studies werden uitgevoerd en de kwaliteit van het vaccin gegarandeerd is.

‘Serieuze twijfels’

Voor een vaccin mogen de hoekjes echt niet afgerond worden.

Marc Van Ranst, viroloog

Experten zijn er alvast niet helemaal gerust in. ‘Er is nog te weinig geweten over het vaccin. Er zijn bijvoorbeeld vragen over hoe dat werd getest op zo’n korte tijd. Voor een vaccin mogen de hoekjes echt niet afgerond worden’, zegt viroloog Marc Van Ranst. ‘Hopelijk komt daar snel meer info over.’

Anthony Fauci, de corona-adviseur van het Amerikaanse Witte Huis, hoopt dat de Russen ontegensprekelijk bewezen hebben dat het vaccin veilig en effectief is. ‘Ik heb serieuze twijfels dat dat zo is’, voegde hij eraan toe.

De vrees bestaat dat het vaccin de pandemie mogelijk zal doen toenemen in plaats van in te dijken door enerzijds schadelijke neveneffecten van het vaccin en anderzijds een vals gevoel van veiligheid. Op die manier zal het wantrouwen van de bevolking tegen vaccins nog toenemen.

Nochtans zegt Poetin dat het vaccin veilig is en dat er antilicamen tegen het coronavirus worden gevormd die gedurende twee jaar immuniteit geven. Zelfs zijn dochter heeft het vaccin toegediend gekregen en ze stelt het goed. Dat wijst erop dat leden van de Russische elite mogelijk een voorkeursbehandeling krijgen.

De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) reageert ondertussen voorzichtig. De organisatie onderhandelt momenteel met Rusland over een mogelijke prekwalificatie van het Spoetnikvaccin. Maar daarvoor is een grondige beoordeling van alle vereiste veiligheids- en werkzaamheidsgegevens vereist, aldus de WHO. ‘Het vaccin mag niet geproduceerd worden tot fase 3 voltooid is.’

Hoe zit het ondertussen met de andere vaccins?

Op dit moment bevinden zich nog 139 nog in de preklinische evaluatie (nog niet getest op mensen. Daarnaast lopen er klinische testen op mensen met meer dan 20 mogelijke vaccins. Daarvan zijn er zes vaccins die zich in de laatste fase van de klinische onderzoeksprocedure ‘fase 3) bevinden: drie vaccins in China, twee in de Verenigde Staten en één van de Britse Universiteit van Oxford. Rusland is daar niet bij. Het verst staat het vaccin dat wordt ontwikkeld in Oxford. Het AZD1222-vaccin uit Oxford was het eerste om fase 3 van de klinische testen te bereiken.

Het blijft echter onduidelijk of er tegen eind dit jaar een vaccin breed beschikbaar zal zijn. De meeste experts gokken op midden 2021.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content