Het standbeeld van de grootste Brit aller tijden verdeelt het land
Winston Churchill is de verpersoonlijking van de Britse trots, onlosmakelijk verbonden met zijn sigaar en hoed. Toch is ook zijn standbeeld niet langer heilig. De figuur Churchill kent een complexe schaduwkant.
Nors leunt hij wat achterover op zijn sokkel, pal tegenover het parlement van Westminster. Zijn linkerhand zit in zijn jaszak en zijn rechterhand rust op zijn wandelstok. Dit is de Winston Churchill aan het einde van zijn roemruchte carrière.
De man die voor een cruciale ommezwaai zorgde aan het begin van de Tweede Wereldoorlog door de boterzachte appeasement-politiek van zijn voorganger Chamberlain overboord te gooien en nazi-Duitsland de oorlog te verklaren. Samen met de Amerikaanse president Roosevelt trok Churchill op om continentaal Europa te bevrijden van Hitlers schrikbewind.
Het leverde Churchill een mythische status op. De verpersoonlijking van de Britse trots, onlosmakelijk verbonden met zijn sigaar en hoed. Chauvinistisch, humoristisch en als het moest meedogenloos. Hij werd zelfs gekroond tot de grootste Brit aller tijden. Bij een stemming in 2002, waar meer dan een miljoen Britten aan meededen, eindigde Churchill boven Darwin, Shakespeare en Newton.
Zwarte graffiti
Toch is ook zijn standbeeld niet langer heilig. Toen in juni de spanningen tijdens verschillende grote Black Lives Matter-betogingen in Londen hoog opliepen, bekladden demonstranten zijn sokkel met zwarte graffiti. “Churchill was een racist”, stond er. Tientallen schreeuwden dat het standbeeld van de oud-premier omgetrokken moest worden.
De graffiti maakte een emotionele discussie los in de Britse samenleving. De politie zag zich zelfs genoodzaakt het standbeeld enkele weken in te pakken met vier grote witte schotten, om nieuwe bekladdingen te voorkomen. Premier Boris Johnson, die een biografie over zijn illustere voorganger heeft geschreven, sprak er schande van. Een tegendemonstratie van voornamelijk voetbalhooligans liep zelfs uit op een gewelddadige confrontatie met Black Lives Matter-betogers. Kom je aan Churchill, dan kom je aan de Britse ziel, zo leek het.
Tegelijk kwam de persoon Churchill door de discussie onder een vergrootglas te liggen. Want zijn lange politieke carrière bestond uit meer dan alleen zijn heldenrol in de Tweede Wereldoorlog. Zo was hij ook medeverantwoordelijk voor de hongersnood in India in 1943, door het transport van voedsel naar verschillende dichtbevolkte regio’s te stoppen en dat voedsel te gebruiken om de Britse troepen te bevoorraden. Drie miljoen mensen kwamen om het leven. Churchill legde de schuld daarvoor deels bij de Indiase bevolking, die in zijn ogen “fokken als konijnen”.
Ook zei hij in 1919, als minister van oorlog, dat hij groot voorstander was van het gebruik van chemische wapens tegen de Koerden en Afghanen. “Onaangepaste stammen”, noemde hij ze.
Racistisch
De figuur Churchill kent een complexe schaduwkant, waarbij verschillende van zijn uitspraken niet anders uit te leggen zijn dan racistisch. Maakt dat zijn rol als oorlogsheld minder heroïsch? Het is een debat dat in Groot-Brittannië een uiterst gevoelige snaar raakt.
De kleindochter van de oud-premier, Emma Soames, had gemengde gevoelens over het bekladden van het standbeeld van haar opa. “We zijn op een punt aanbeland waarop de geschiedenis volledig wordt bekeken door het prisma van nu”, zei ze in juni tegen de BBC. “Mijn grootvader hield er meningen op na die nu als onacceptabel worden beschouwd, maar dat was in zijn tijd niet het geval. Hij was een machtige, complexe man, die veel meer goed dan kwaad heeft gedaan in zijn leven.”
Wel voegde ze eraan toe dat ze de boosheid van demonstranten begreep. “Als dit zoveel losmaakt, is het wellicht beter om zijn standbeeld in een museum te plaatsen.”
Churchill in een museum? Nee, zeiden veel Conservatieve politici direct. Daarvoor is zijn status veel te groot. De discussie zorgde er wel voor dat ook de schaduwkant van de grootste Brit aller tijden in de schijnwerpers is komen te staan.