Berichten over Blankenberge: de nieuwsombudsman antwoordt op vragen

Een aantal politici en vaste critici van de openbare omroep uitten op sociale media schampere opmerkingen alsof "Het Journaal" van zondag 9 augustus de indruk zou hebben gewekt dat de vechtpartij op het strand op een of andere manier veroorzaakt werd door de vloed die ervoor zorgde dat er minder plaats was op het strand. Als het regent op sociale media, dan druppelt het ook vaak in mijn mailbox.

"Echt ongelooflijk dat jullie de schuld van de massale en zware vechtpartijen in Blankenberge geven aan de getijden (eb en vloed). De echte oorzaak, die jullie niet willen benoemen, is dat allochtone jongeren uit Brussel (van wie de meesten gekend zijn bij de politie als criminelen) zaterdag naar Blankenberge zijn gegaan met koelboxen vol met (sterke) dranken en met boomboxen."

"Met dank voor de nieuwe informatie van de VRT-nieuwsdienst dat er aan zee getijden zijn. Dat wisten de burgemeesters aan de kust blijkbaar niet, want wie weet hebben zij wel ooit de zee gezien. Nu weten we tenminste wat de echte oorzaak is van de rellen in Blankenberge of toch niet."

Zelfs al wordt ze gevoed door stemmingmakerij op sociale media, dan nog is het interessant om na te gaan waar deze perceptie vandaan komt. Eerst even naar de uitzending kijken dan maar. 

Over het wangedrag van de jongeren en het begin van de vechtpartij zat op zondag 9 augustus een aparte reportage in Het Journaal van 19 uur. Ik citeer de volledige tekst van die reportage. Het woord “vloed” komt er niet in voor. Er wordt uitsluitend gesproken over het wangedrag van jongeren en dat gedrag wordt door de twee getuigen duidelijk veroordeeld. 

In de reportage wordt nergens over de vloed gesproken en er wordt al zeker niet gezegd dat het opkomende getij op een of andere manier het gedrag van de amokmakers zou verklaren of begrijpelijk maken. Deze reportage is hét moment waarop het wangedrag van de amokmakers wordt behandeld.

Bekijk hier de reportage van "Het Journaal" van zondag 9 augustus (en lees voort onder de video):

Nu was het opkomen van de vloed wel degelijk de aanleiding voor sommige incidenten, zegt dezelfde Vinnie aan het persagentschap Belga. 

Een medewerker van de strandbar waar de gevechten begonnen, zegt voor de Belga-camera dat alles begon toen het hoogwater begon op te zetten en iedereen zich begon te verplaatsen. "Op vragen om het strand te verlaten of de muziek wat stiller te zetten, werd heel agressief gereageerd", aldus de jongeman. "In drie seconden werd het een groot groepsgevecht, onder het motto 'fuck the police'."

Maar in "Het Journaal" van zondag kwam er tot drie keer toe een zin voor die, met variaties zei: de vloed kwam op, daardoor was er minder plaats op het strand en de gemoederen raakten verhit. 

“De gemoederen raakten verhit” vind ik niet de meest gelukkige formulering in dit verband. Dat suggereert dat mensen ruzie hadden onder elkaar, terwijl er gewoon sprake was van wangedrag tegenover redders, stewards en politieagenten. De zon, de hitte en het strand dat kleiner werd, zullen niet geholpen hebben, maar de kern van het probleem was wangedrag.

Bovendien werd een filmpje getoond om te illustreren dat het strand korter wordt als de zee opkomt. De mensen raakten daardoor meer opeengepakt dan de bedoeling was, werd gezegd. Een aantal kijkers vond dat filmpje echt te betuttelend.

"Waar moet dit eindigen: zeer grondige uitleg over de grootte van het beschikbare strand bij eb en vloed In het zevenuurjournaal? Dat de zeeburgemeesters daar niet aan gedacht hebben... Pas op: vandaag weer eb en vloed. Neem je kijkers ernstig en behandel ze als volwassenen. Kunnen we het bijhorende filmpje gebruiken in de kleuterscholen van Vlaanderen? Daar in ieder geval zeer bruikbaar."

Eigenlijk is het mijn bevoegdheid niet omdat dit niet gaat over beroepsethiek, maar vooruit, ik vond het filmpje ook kneuterig. En beeld geeft altijd het krachtigste signaal, heb ik geleerd in deze stiel. Met zo'n filmpje lijk je dan een belang te onderstrepen dat er niet is. De vloed speelde een rol als aanleiding, maar het is natuurlijk geen wezenlijke oorzaak. De oorzaak is onaanvaardbaar wangedrag van een bepaalde groep.

Bekijk hier het fragment uit "Het Journaal" over het krimpende strand (en lees voort onder de video):

De reportage in "Het Journaal" legde de nadruk heel duidelijk op het wangedrag van de jongeren. Maar het wat kneuterige filmpje over de vloed kwam ook op het einde van het hoofdstuk over Blankenberge. En mijn ervaring leert me ook dat het einde van een onderdeel vaak de perceptie bepaalt. Eindredacteurs, die de volgorde bepalen, beseffen dat niet altijd. De eindredacteur denkt: “Dit is minder belangrijk dus ik stop het achteraan”. Sommige kijkers denken: “Ah, dus dit is jullie conclusie van de hele zaak”.

En verder werd het belang van die vloed naar mijn inschatting niet echt goed uitgelegd. “Tell me why it matters” is een van mijn stokpaardjes. Waarom moest die vloed vermeld worden? Hij was de aanleiding voor een van de belangrijkste incidenten. Maar bovendien, werd er gezegd, hield het reserveringssysteem van Blankenberge geen rekening met het feit dat er bij vloed minder plaats is op het strand. Maar dat is niet juist. 

Blankenberge heeft geen reserveringssysteem voor het strand. (Wel voor de meeste strandbars, maar je mag normaal gewoon met je eigen handdoek het strand op.) Maar in het strandplan van Blankenberge staat wel dat mensen niet mogen zitten op het “harde” strand. Dat moet namelijk vrij blijven om te baden, te sporten of te spelen. Dat “harde strand” is precies het gedeelte van het strand dat onderloopt bij vloed. De vloed zou dus geen enkele invloed mogen hebben op het aantal mensen dat op het strand kan zitten. Maar de regel wordt al een tijdje niet meer streng toegepast. In de praktijk zullen strandstewards de mensen pas vragen om te verhuizen wanneer de vloed opkomt. 

Een betrouwbare bron die ik zelf gecontacteerd heb, zegt me dat er zaterdag minstens 2.000 mensen wel degelijk op het harde strand zaten. 

Bovendien mogen mensen eigenlijk alleen in een bubbel van vijf bij elkaar zitten. Er waren windzeilen en bakens om de plekken af te bakenen waar je met vijf mocht zitten. Maar ook dat werd kennelijk niet gehandhaafd. 

De stad merkte het teveel aan strandgasten wel degelijk op en sloot invalswegen af om nieuwe bezoekers weg te sturen, maar de toevloed via het treinstation bleef wat hij was. 

Conclusie: het maximum van 10.000 strandgasten uit het strandplan was zaterdag 8 augustus duidelijk overschreden. Als dan de vloed mensen samendrukt, krijg je een situatie die niet coronaproof is en waarin de kans dat respectloze mensen anderen gaan irriteren alleen maar stijgt. Respectloze, dronken mensen wegsturen, is ook geen sinecure gebleken.

Alleen, dat alles werd in de uitzending van zondag naar mijn inschatting niet goed uitgelegd. 

Uiteraard is bij vloed het strand korter, maar vooral: er zaten veel meer mensen op het strand dan volgens het strandplan toegelaten was en die werden door het opkomende getij ook nog eens samengedrukt. Dat is geen enkel excuus om je te misdragen, maar het betekent wel dat er nog wat kan worden gepraat over dat strandplan en over hoe de stad Blankenberge de drukte en de menigte onder controle moet houden.

Als de relevantie niet echt duidelijk is, gaan sommige kijkers zelf invullen waarom de VRT die vloed vermeldenswaardig vond. En dat gebeurt niet altijd erg liefdevol. Nee, VRT NWS heeft niet gezegd dat de vechtpartij de schuld was van het getij. Dat is toch een beetje stemmingmakerij. Echt. Maar het hoofdstukje waarin het belang van het getij werd uitgelegd had beter gekund. 

Uiteraard werd er op sociale media door sommigen meteen gespeculeerd over de afkomst van de jongeren. Het is vaste kost in de mailbox van de nieuwsombudsman dat er dan - vaak op hoge poten - wordt geëist dat het probleem wordt "benoemd".

"Dag Tim, heb eens een vraagje, waarom kan de nieuwsdienst niet gewoon zeggen dat het allochtonen waren die de vechtpartijen begonnen in Blankenberge."

"De echte oorzaak, die jullie niet willen benoemen, is dat allochtone jongeren uit Brussel (van wie de meesten gekend zijn bij de politie als criminelen) zaterdag naar Blankenberge zijn gegaan met koelboxen vol met (sterke) dranken en met boomboxen."

Nu ben ik een koele minnaar van het woord allochtoon. Allochtonië bestaat niet. Dus waar hebben we het precies over? Voor alle duidelijkheid: ik heb geen enkel taboe rond het benoemen van een etnische achtergrond als die echt een kenmerk is van een bepaalde groep. Een Roemeense inbrekersbende is een Roemeense inbrekersbende. De redactie weet dat ook van mij. 

Maar je moet natuurlijk wel juist zijn. Bovendien weet ik over een eventuele jongerenbende graag ook wat meer dan alleen een (eventuele) etnische achtergrond. Hoe heten die bendes? Waar zijn ze actief? Wat doen ze? De politie zei dat het om bendeleden ging, maar verder was er weinig informatie. Daarbij botst de redactie wel vaker op het probleem dat ook politie en parket vaak aarzelen om iets te zeggen over een etnische achtergrond. 

Op basis van informele contacten is in de uitzending van 9 augustus wel degelijk gezegd dat het zou gegaan zijn om Noord-Afrikaanse jongeren. Maar daar had een bronverwijzing bij gemogen. Want het ging niet om officiële informatie. “Volgens informele contacten bij de politie” is goed genoeg maar het moet altijd duidelijk zijn wat de status is van informatie.  De zin werd wel in de “zou” vorm uitgesproken maar het mocht explicieter.

Intussen is bekend geraakt dat een van de aangehouden mensen een Belg is met een Haïtiaanse achtergrond en een andere heeft de Guinese nationaliteit. Voor de derde en de vierde verdachte is er officieel niets bekend. Intussen heeft de redactie wel degelijk meer informatie over die bendes. En volgens die informatie hebben ze meestal leden met een achtergrond uit Afrika beneden de Sahara, of Haïti. “Noord-Afrika” was dus niet juist.  

De regel is verder heel eenvoudig: zeg wat je weet en wat de bron is. Als het alleen maar zeker is dat het om jongeren gaat die Franstalig zijn en duidelijk uit Brussel komen, dan kan je alleen maar dat melden. En zo gauw er meer informatie is, kan je meer melden. Het kan ook helpen dat je zegt wat je niet weet.

Maar in elk geval kan je geen taboe vaststellen bij de redactie om over een etnische achtergrond te spreken als dat werkelijk een gemeenschappelijk kenmerk is van een groep die foute dingen doet. Het is alleen veel makkelijker om daarover te speculeren op sociale media dan om meer details bevestigd te krijgen en duidelijk te maken waar we het nu precies over hebben.  

De kritiek was dus vaak unfair, maar er waren wel degelijk punten die beter hadden gekund. Wat ze als gemeenschappelijk kenmerk hadden, is dat er te snel werd gesproken en dat de details onvoldoende werden uitgezocht en uitgelegd. Overigens is het ook altijd een goed idee om te zeggen wat je niet weet. Maar vooral: het moet juist zijn.