Niet enkel atoombommen dwongen Japan tot overgave
75 jaar geleden richtte de Japanse keizer Hirohito zich voor de eerste keer via de radio tot de bevolking. Hij kondigde toen de capitulatie van zijn land aan, wat een einde maakte aan de Tweede Wereldoorlog, die overigens ook in het Verre Oosten begonnen was.
In de lente van 1945 vochten Amerikaanse troepen zich steeds verder een weg richting de hoofdeilanden van Japan. De bloedige gevechten op Saipan, Iwo Jima en Okinawa brachten Japan overigens binnen het bereik van langeafstandsbommenwerpers zoals de B-29.
Keizer Hirohito en veel toppolitici in Japan waren toen al tot het besef gekomen dat de nederlaag nakende was en dat het er nu vooral op aankwam om gunstige voorwaarden af te troggelen van de geallieerden.
De nieuwe premier Kantaro Suzuki kreeg de opdracht contact op te nemen met de geallieerden via Zwitserland, Zweden en de Sovjet-Unie die nog altijd niet in oorlog met Japan was. Hij herinnerde er Stalin aan dat Tokio hem gerust gelaten had toen hij in oorlog met Nazi-Duitsland was, maar de Sovjets hadden andere plannen.
Een eerste Japans vredesvoorstel werd overigens door de VS van tafel geveegd. Daarin beloofde Japan om zich terug te trekken uit Zuidoost-Azië als de Europese kolonies onafhankelijk zouden worden en om te ontwapenen. Tokio aanvaardde echter geen controle op die ontwapening en zeker geen buitenlandse bezetting. Japan was nog nooit bezet door een buitenlandse mogendheid en zelfs twee grote Mongools-Chinese invasies van Kublai Khan in de 13e eeuw werden telkens afgeslagen. (Lees verder onder de foto).
"Unconditional surrender"
Op de Conferentie van Potsdam in juli 1945 eisten de westelijke geallieerden -daarin gesteund door de Sovjet-Unie- de "onvoorwaardelijke capitulatie" van Japan.
Vreemd genoeg was ook de VS-opperbevelhebber in de Stille Oceaan, generaal Douglas MacArthur (foto), woest over de verklaring van Potsdam. Die vermeldde niet de positie van de keizer en als Azië-kenner besefte hij dat het behoud van die duizenden jaren oude functie -zelfs symbolisch- van levensbelang was voor de traditionele Japanners. Mits behoud van de keizer zou Japan snel capituleren, ook zonder atoombommen, zei MacArthur, en bovendien zou keizer Hirohito ook de Amerikaanse bezettingsoverheid van pas komen, zoals later ook bleek. (Lees verder onder de foto).
De VS voerden ondertussen hevige luchtbombardementen uit op Japanse steden en maakten plannen voor een invasie van het zuidelijke eiland Kyushu in november 1945.
Dat beloofde echter een erg bloedige strijd te worden. Zelfs in Iwo Jima of Okinawa kozen de meeste Japanse soldaten voor de dood eerder dan de overgave. Bovendien vreesden veel VS-militairen voor een guerilla van gewapende Japanse burgers in het bergachtige binnenland van de Japanse hoofdeilanden. Het Japanse leger wou overigens met hevige verliezen de Amerikanen tot concessies dwingen en zoals MacArthur had voorspeld, was het behoud van het keizerschap daarbij cruciaal.
Begin augustus werden echter Hiroshima en Nagasaki verwoest door Amerikaanse atoombommen. Dat veroorzaakte een grote schok in Japan. Tegelijk viel de Sovjet-Unie plots Japan aan in Noord-China en in de Koerileneilanden en dreigde een Russische invasie op het noordelijke hoofdeiland Hokkaido.
Mislukte staatsgreep leidt tot overgave
De vrees voor een verdeling van Japan zoals in Duitsland, was een nog groter trauma voor Japan dan een eenzijdige Amerikaanse bezetting. Bovendien vreesde de regering voor een opstand van de bevolking die ten einde raad was en honger leed. (Lees verder onder de foto).
Het Japanse kabinet bleef echter verdeeld tussen "capitulationisten" zoals premier Suzuki en "hardliners" en tenslotte hakte keizer Hirohito de knoop door: hij liet een toespraak voor de radio opnemen en de regering stuurde op 14 augustus via Zwitserland en Zweden een boodschap naar de geallieerden dat Tokio de "voorwaarden van Potsdam" aanvaardde, onvoorwaardelijke capitulatie dus.
Toch was dat nog niet het einde: in de nacht van 14 op 15 augustus namen onverzettelijke officieren het keizerlijke paleis in om het uitzenden van de toespraak van de keizer te verhinderen. De coup mislukte door gebrek aan steun van de opperste legerleiding en stortte snel in elkaar. De volgende dag sprak voor de eerste keer een Japans keizer zijn onderdanen toe om de capitulatie aan te kondigen. De geallieerden hadden toen al de gevechten gestopt en er begonnen gesprekken over de overgave in Japan, maar ook in andere gebieden in Azië die door Japan waren bezet. De Tweede Wereldoorlog eindigde waar hij in 1937 begonnen was, in Azië.
Op 2 september 1945 werd de Japanse capitulatie officieel ondertekend door opperbevelhebber MacArthur op het schip USS Missouri in de haven van Tokio. De Amerikaanse bezetting van Japan was daarmee begonnen.
